Mussolini’nin “Dört Güç Paktı” Projesi Ve Türkiye’nin Siyasal Eylemciliği

Yıl 2020, Cilt: XXXVI Sayı: 102, 137 - 200, 01.11.2020

Yeter Mengeş

https://doi.org/10.33419/aamd.815918

Öz

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulmuş olan “Versay Sistemi”
mevcut sorunları ortadan kaldıramadığı gibi yeni sorunların ortaya
çıkmasına neden olmuştur. Dünya ekonomik krizinin etkilerinin
Avrupa’yı kasıp kavurduğu, silahsızlanma konferanslarının başarısız
olduğu, Japonya’nın Mançurya’yı işgali ile Milletler Cemiyeti’nin
etkisizliğinin iyice anlaşıldığı bir ortamda; revizyonist İtalya’da Faşist
Başbakan Benito Mussolini tarafından “Dört Güç Paktı” projesi ortaya
atılmıştır. Mussolini’nin projesinin amacı; aralarında yaşamsal sorunlar
bulunan İtalya, İngiltere, Fransa ve Almanya’yı bir araya getirerek
Avrupa’da ülkeler arasında hiyerarşik bir düzen, bir çeşit “direktör
yönetimi” oluşturmak, Milletler Cemiyeti’ni işlevsizleştirmek, Avrupa
ve Dünya meselelerinde böylece söz sahibi olmak ve Sovyetler Birliği’ni
Avrupa dışında tutarak komünizmin yayılmasına engel olmaktır.
Mussolini’nin bu projesi, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı esnasında benzer bir durumla karşılaşan ve Lozan Barış Antlaşması
ile modern sınırlarını elde eden Türkiye Cumhuriyeti’nde büyük bir
endişe meydana getirmiştir.
Mustafa Kemal Atatürk, bu projenin ortaya çıkmasından itibaren
engellenmesi yönünde direktifini vermiştir. Dışişleri Bakanı Tevfik
Rüştü Bey’in Sovyetler Birliği ve Romanya Dışişleri Bakanları ile
yaptığı çalışmalar neticesinde başlatılan bir inisiyatif ile Sovyetler Birliği Dışişleri Bakanı Maksim Litvinov’un “Mütecavizin Tarifi”
kriterleri çerçevesinde, Londra’da, Türkiye’nin dahil olduğu iki ayrı
antlaşma imzalanmıştır. Baltık Denizi’nden Basra Körfezi’ne kadar
olan coğrafyada yer alan ülkeleri bir araya getiren bu antlaşmalar,
“Dört Güç Paktı”nın uygulamaya geçirilmesi tehlikesi karşısında,
Dünya barışı adına en önemli engeli oluşturmuştur.
Bu çalışmada; Mussolini’nin “Dört Güç Paktı” projesinin ortaya
çıkışı ile bu projenin uygulama safhasına geçirilmemesi için Türkiye
tarafından ortaya konan dış politika ve bu süreçte izlenen diplomatik
faaliyetler ele alınıp değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Dört Güç Paktı, Litvinov, Mussolini, Mütecavizin Tarifi, Tevfik Rüştü

MUSSOLINI’S “FOUR POWER PACT” PROJECT AND TURKEY’S POLITICAL ACTIVISM

Öz

The “Versailles System”, which was established after World War
I, could not eliminate the existing problems and caused new problems.
In an environment where the effects of the world economic crisis
ravaged Europe, the Disarmament Conferences were unsuccessful,
and the ineffectiveness of the League of Nations was understood as
a result of the Japan’s occupation of Manchuria; in revisionist Italy,
the “Four Power Pact” project was launched by Benito Mussolini, the
prime minister of the fascist government.
The aim of Mussolini’s project is; bringing together Italy, England,
France and Germany with vital problems among them, creating a
hierarchical order among countries in Europe and a kind of “directive
management”, to make the League of Nations nonfunctional, thus
having a say in European and world affairs and keep the Soviet Union
outside Europe to prevent the spread of communism.
This poject of Mussolini created a great concern in Republic of
Turkey, which faced with a similar situation earlier during World War
I and the War of Independence and obtained her modern borders with
Lausanne Peace Treaty.
Mustafa Kemal Atatürk gave the directive on the prevention of
this project. On the result of Turkish Minister of Foreign Affairs Tevfik
Rüştü’s work with the Ministers of Foreign Affairs of Soviet Union and
Romania, at an initiative was launched with the framework criteria
of Maxim Litvinov’s “Definition of Aggressor” and it signed two
separate conventions involving Turkey in London. These conventions,
which bring together countries from the Baltic Sea to the Persian Gulf,
constituted the most important obstacle for the name of world peace in
the face of the implementation of the “Four Power Pact.”
In this study, the emergence of the Mussolini’s “Four Power Pact”
project and foreign policy laid down by Turkey not to be passed to the
implementation phase of this project and diplomatic activities pursued
in this process will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Definition of Aggressor, Four Power Pact, Tevfik Rüştü., Litvinov, Mussolini

Kaynakça

• Documents on British Foreign Policy (DBFP), 1919-1939, First Series 1, C.XVIII, 3 Eylül 1922-24 Temmuz 1924, Her Majesty’s Stationary Office, Londra, 1972.
• Documents on German Foreign Policy (DGFP), 1918-1945, Seri C, 1933- 1937, C.I, 30 Ocak-14 Ekim 1933, US Government Printing Office, Ocak 1957.
• Foreign Relations of the United States (FRUS), 1933, Diplomatic Papers, C.I
• I Documenti Diplomatici Italiani (DDI), Seri 7, 1922-1935, C.V, 7 Şubat-31 Aralık 1927, Instito Poligrafico e Zecca dello Stato, Roma 1987.
• I Documenti Diplomatici Italiani (DDI), Seri 7, 1922-1935, C.XII,1 Nisan-31 Aralık 1932, Instito Poligrafico e Zecca dello Stato, Roma 1987.
• I Documenti Diplomatici Italiani (DDI), Seri 7, 1922-1935, C.XIII,1 Ocak-15 Temmuz 1933, Instito Poligrafico e Zecca dello Stato, Roma 1989.
• I Documenti Diplomatici Italiani (DDI), Seri 7, 1922-1935, C.XIV,16 Temmuz 1933-17 Mart 1934, Instito Poligrafico e Zecca dello Stato, Roma 1989.
• League of Nations, Treaty Series, General Index, 1932-1934, No.6, 1935.
• Öksüz, Hikmet, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin Atatürk Dönemindeki Balkan Politikası, (1923-1938), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1996.
• Pabuççular, Hazal, Turkish-Italian Relations In The Interwar Period, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 2009.
• Akşin, Aptülahat, Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi, Türk Tarih Kurumu yay., Ankara 1991.
• Aras, Tevfik Rüştü, Görüşlerim, 1. Cilt, Semih Lûtfi Kitabevi yay., İstanbul 1945.
• Aras, Tevfik Rüştü, Görüşlerim, 2. Cilt, Yörük Matbaası, İstanbul 1968.
• Armaoğlu, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1995, 18. Baskı, Alkım yay., İstanbul 2012.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Türk Dil Kurumu yay., Ankara 1981.
• Atatürk’ün Millî Dış Politikası, 2. Cilt, (1923-1938), 3. Baskı, TC Kültür Bakanlığı yay., Ankara 1994.
• Aybars, Ergün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, 2. Cilt, 4. Baskı, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fak. yay., Ankara 1995.
• Avcıoğlu, Doğan, Millî Kurtuluş Tarihi, (1838-1995), 4. Cilt, Tekin Yayınevi yay., İstanbul 2000.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, 3. Cilt, 2. Kısım, Türk Tarih Kurumu yay., Ankara 1991.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, 3. Cilt, 4. Kısım, ürk Tarih Kurumu yay., Ankara 1991.
• Carocci, Giamperro, Faşizmin Tarihi, Çev.Muhittin Yılmaz, Remzi Kitabevi yay., İstanbul 1965.
• Collotti, Enzo, Fascismo é Politica di Potenza, Politica Estera 1922- 1939, La Nuova Italia, Milano 2000.
• Cumhuriyetin İlk On Yılı ve Balkan Paktı, (1923-1934), Dışişleri Bakanlığı yay., Ankara 1974.
• De Felice, Renzo, Mussolini, Il Duce, Gli Anni del Consenso, (1929- 1936), Giulio Einaudi Ed.,Torino 1974.
• Esmer, Ahmet Şükrü, Siyasi Tarih, (1919-1939), Siyasal Bilgiler Fak. yay., İstanbul 1953.
• Gayda, Virginio, Cosa Voule L’Italia?, IV.Edizione, Ed. di Il Giornale d’Italia, Roma 1940.
• Gönlübol, Mehmet, Sar, Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1938), Atatürk Araştırma Merkezi yay., Ankara 2013.
• Grassi, Fabio L., Türk-İtalyan İlişkilerinde Az Bilinenler, Çev.Sadriye Güneş, Tarihçi Kitabevi yay., İstanbul 2014.
• Gravelli, Asvero, Europa, Con Noi!, Nuova Europa, Roma 1933.
• Gürün, Kâmuran, Savaşan Dünya ve Türkiye, Cilt II, İnkılâp Kitabevi yay., İstanbul, 1997. Gürün, Kâmuran, Türk-Sovyet İlişkileri, (1920-1953), 2. Baskı, Türk Tarih Kurumu yay., Ankara 2010.
• İskit, Temel, Diplomasi Tarihi, Teorisi, Kurumları ve Uygulaması, İstanbul Bilgi Ünv. Yay., İstanbul 2007.
• Jessop, T.E., The Treaty of Versallies, Was it Just?, Thomas Nelson and Sons Ltd. yay., Londra 1942.
• Kennedy, Paul, Büyük Güçlerin Yükseliş ve Çöküşleri, 6.Baskı, Çev. Birtane Karanakçı, Türkiye İş Bankası yay., Ankara 1996.
• Kertzer, David I., Papa ve Mussolini, Çev.Ahmet Arslan, Ayrıntı yay., İstanbul 2014.
• Mengeş, Yeter, İkinci Dünya Savaşı Dönemi Türk-İtalyan İlişkileri, Libra Kitap Yay., İstanbul 2018.
• Payne, Stanley G., A History Of Fascism, 1914-1945, University of Wisconsin press, Wisconsin 1996.
• Pini, Giorgio, Benito Mussolini, 15. Baskı, L.Capelli ed., Bologna 1940.
• Roberts, J.M. Avrupa Tarihi, Çev.Fethi Aytuna, İnkılâp Kitabevi yay., İstanbul 2010.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih, (İlkçağlardan 1918’e), 23.Baskı, İmge Kitabevi yay., Ankara 2012.
• Shirer, William, Nazi İmparatorluğu, 1. Cilt, Doğuşu, Yükselişi ve Çöküşü, Çev.Rasih Güran İnkılâp Kitabevi yay., İstanbul 2002.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, 1. Cilt, (1920-1945), 3. Baskı, Türk Tarih Kurumu yay., Ankara 2000.
• Toynbee, Arnold J., Survey of International Affairs 1925, Cilt I, Oxford University press, Londra 1927.
• Toynbee, Arnold J., Survey of International Affairs 1928, Oxford University press, Londra 1929.
• Toynbee, Arnold J., Survey of International Affairs 1932, Oxford University press, Londra 1933.
• Toynbee, Arnold J., Survey of International Affairs 1933, Oxford University press, Londra 1934.
• Türk İstiklal Harbi, 2. Cilt, Batı Cephesi, 4. Kısım, Genkur. Yay., Ankara 1974.
• Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih, 4. Baskı, Harp Akademileri yay., İstanbul 1987, s.452-454.
• Üçok, Coşkun, Siyasal Tarih, (1789-1960), 2. Baskı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi yay., Ankara 1978.
• Wells, H.G, The War That Will End War, Frank&Cecil Palmer, Londra 1914.
• Alsan, Zeki Mesud,“Tecavüzün Tarifi Problemi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (AÜHFD), C XI,S 1-2, 1954, ss.60-63.
• Barlas, Dilek, “İki Dünya Savaşı Arasındaki Dönemde Türkiye’nin Balkanlar ve Avrupa’daki İş Birliği Arayışları”, Beşinci Askerî Tarih Semineri Bildirileri, 1. Cilt, Değişen Dünya Dengeleri İçinde Askerî ve Stratejik Açıdan Türkiye, (23-25 Ekim 1996- İstanbul), Genkur.yay., İstanbul 1996, ss.262-266.
• Barlas, Dilek, “Atatürk Döneminde Balkan Politikası”, Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası, Yay. Haz. Berna Türkdoğan, Atatürk Araştırma Merkezi yay., Ankara 2010, ss.279-284.
• Barlas, Dilek, “Friends or Foe, Diplomatic Relations Between Italy and Turkey,1923-1936”, Journal of Middle Eastern Studies, C 36, S 2, Mayıs 2004, ss.231-252.
• Başeren, Sertaç Hami, “Ege Adalarının Hukuki Statüsü”, Ege’de Temel Sorun, Egemenliği Tartışmalı Adalar, Yayına Hazırlayan: Ali Kurumahmut, Türk Tarih Kurumu yay., Ankara 1998, s.110- 113.
• Büyüktuğrul, Afif, “Türkiye Cumhuriyeti Donanmasının Ellinci Yılı”, Belleten, C XXXVII, S 148, Ekim 1973, ss.497-525.
• Dean, Vera Micheles, “France and Italy in the Mediterrenean”, Foreign Policy Association Information Service, C VI, S 1, 19 Mart 1930, ss.1-18.
• Gönlübol, Mehmet, “Atatürk’ün Dış Politikası: Amaçlar, İlkeler”, Atatürk Yolu, Atatürk Araştırma Merkezi yay., Ankara 1995, ss.235-277.
• Güçlü, Yücel, “Fascist Italy’s Mare Nostrum Policy and Turkey”, Belleten, C LXIII, S 238, Aralık 1999, ss.813-845.
• O’Callaghan, Einde (Düzenleyen), “The Designs Behind the Four Power Pact”, The Militant, C VI, S 26, 13 Mayıs 1933, ss.2.