Büyük Buhran’ın Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Bir Neticesi: Buhran Vergisi

Yıl 2021, Cilt: 37 Sayı: 104, 221 - 260, 01.11.2021

Şahin Yeşilyurt

https://doi.org/10.33419/aamd.1015971

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma, tüm dünyayı etkisi altına alan 1929 Büyük Buhranı’nın bir neticesi olarak Türk mali sisteminde yürürlüğe sokulan buhran vergisini ele almaktadır. Olağanüstü bir dönemde yürürlüğe sokulan ve geçici bir mahiyette olması beklenen buhran vergisi, yaklaşık 20 yıl boyunca Türk vergi sistemindeki yerini korumuştur. Bu süreçte, buhranın şiddetine bağlı olarak gerek vergi mükellefiyetinin kapsamında gerekse vergi miktarında birtakım değişiklikler yapılmıştır. Tüm bu değişikliklerde, böylesine sarsıcı bir dönemde, toplumun ekseriyetinin mevcut bulunan yükü üstlenmesi gerektiği her daim vurgulanmıştır. Buhran vergisinde meydana gelen değişmeler, ayrıca ilgili dönemde Türk basınının da ilgisini çekmiştir. Bu haberlerde bir yandan buhran vergisinin süreci hakkında bilgi verilirken, diğer yandan bu vergiye ilişkin eleştiriler de sıralanmıştır. Netice itibariyle Büyük Buhran’ın bir sonucu olan buhran vergisinin Türkiye ekonomisi üzerinde derin bir etkisi bulunmaktadır. Bu anlamda buhran vergisinin incelenmesinde dönemin basınından (Akşam gazetesinden) istifade edilmesi çalışmayı önemli kılmaktadır. Çünkü söz konusu haberler, ilgili döneme yine ilgili dönemin bir penceresinden bakılmasını temin etmektedir. Bu da söz konusu konuya dair değerlendirmeleri değerli kılmaktadır. Tüm bu değerlendirmeleri dikkate aldığımızda çalışmanın maliye tarihi alanında ortaya konulacak çalışmalara cüzi de olsa bir katkı sunabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Buhran Vergisi, Büyük Buhran, Türkiye Ekonomisi, Vergi

A Consequence of the Great Depression on the Turkish Economy: Depression Tax

Öz

This study deals with the depression tax, which was put into effect in the Turkish tax system as a consequence of the Great Depression of 1929 that affected the whole world. The depression tax, which was enacted during an extraordinary period, and expected to be temporary, remained in the Turkish tax system for nearly 20 years. Depending on the severity of the depression, some changes were made over time, both in the scope of the tax liability and in the amount of tax. In all these changes, it was always emphasized that in such a devastating period, the majority of society should bear the potential burden. These changes in this period also attracted the attention of the Turkish press. This news, while providing information about the process of the depression tax, also listed criticisms about it. All in all, this tax, which was a consequence of the Great Gepression, showed us the profound impact of the Great Depression on Turkey's economy. In this sense, making use of the press of the period (Akşam newspaper) in the examination of the depression tax makes the study important. It is because the news used in the study ensures that the relevant period is investigated from a window of itself. This makes the evaluations on the subject in question valuable. Considering all these sentiments, it is regarded that this study may contribute to the studies to be put forward in the field of public finance history, albeit a small one.

Anahtar Kelimeler

Depression Tax, Tax, the Great Depression, Turkish Economy

Kaynakça

• 30 Teşrinisani 1931 Tarih ve 1890 Numaralı İktisadî Buhran Vergisi Kanununa Müzeyyel Kanun, Kanun No: 1996, Kabul Tarihi: 29.5.1932.
• Akşam Gazetesi, 10 Nisan 1932; Akşam Gazetesi, 12 Aralık 1931.
• Akşam Gazetesi, 14 Ocak 1931; Akşam Gazetesi, 15 Aralık 1931.
• Akşam Gazetesi, 15 Kasım 1931; Akşam Gazetesi, 15 Mart 1933.
• Akşam Gazetesi, 16 Eylül 1930; Akşam Gazetesi, 16 Kasım 1929.
• Akşam Gazetesi, 16 Kasım 1931; Akşam Gazetesi, 17 Kasım 1931.
• Akşam Gazetesi, 2 Nisan 1930; Akşam Gazetesi, 20 Kasım 1931.
• Akşam Gazetesi, 20 Mayıs 1930; Akşam Gazetesi, 23 Kasım 1931.
• Akşam Gazetesi, 24 Nisan 1930; Akşam Gazetesi, 25 Kasım 1929.
• Akşam Gazetesi, 26 Mart 1930; Akşam Gazetesi, 26 Şubat 1931.
• Akşam Gazetesi, 27 Mart 1932; Akşam Gazetesi, 27 Ocak 1934.
• Akşam Gazetesi, 28 Haziran 1932; Akşam Gazetesi, 28 Kasım 1929.
• Akşam Gazetesi, 28 Kasım 1931; Akşam Gazetesi, 28 Ocak 1931.
• Akşam Gazetesi, 3 Nisan 1930; Akşam Gazetesi, 30 Mart 1932.
• Akşam Gazetesi, 4 Ağustos 1930; Akşam Gazetesi, 4 Mayıs 1930.
• Akşam Gazetesi, 4 Nisan 1930; Akşam Gazetesi, 6 Ocak 1931.
• Akşam Gazetesi, 6 Şubat 1930; Akşam Gazetesi, 7 Kasım 1929.
• Akşam Gazetesi, 7 Nisan 1932; Akşam Gazetesi, 7 Ocak 1931; Akşam Gazetesi, 8 Temmuz 1930.
• Arazi ve Bina Vergilerile Binalardan Alınan İktisadî Buhran Vergisinin Vilâyet Hususî İdarelerine Devri Hakkında Kanun, Kanun No: 2871, Kabul Tarihi: 23.3.1935.
• Bütçe Gider ve Gelir Gerçekleşmeleri (1924-1995), Maliye Bakanlığı, T.C. Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Sayı 1995/5, Ankara.
• Duru, Cihan, “Atatürk Döneminde Olağanüstü Vergi”, Maliye Dergisi Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı (1881-1981): Atatürk Özel Sayısı, Ankara 1981, s.259-288.
• Eşkıya Müsademesinde Malûl Olanların İktisadî Buhran Vergisi İstisnaiyetinden ve İnhisar Eşyası Beyiyesinden İstifade Hususlarında Harb Malûlü Hükmünde Olduklarına Dair Kanun, Kanun No: 2591, Kabul Tarihi: 29.11.1934.
• Gelir Vergisi Kanunu, Kanun No: 5421, Kabul Tarihi: 3.6.1949.
• Harp Malûlleri Tabirinin Eşkıya Müsademelerinde Malûl Olanlara da Teşmili İcap Edip Etmediğinin Tefsirine Dair Başvekâlet Tezkeresi ve Millî Müdafaa, Maliye ve Bütçe Encümenleri Mazbataları (3/404), Sayı 6/3750, Tarih: 24.12.1933.
• İktisadî Buhran Vergisi Kanunu, Kanun No: 1890, Kabul Tarihi: 30.11.1931.
• İktisadî Buhran Vergisi Kanununa Ekli 2416 Sayılı Kanunun Değiştirilmesine Dair Kanun Lâyihası ve İktisad, Maliye ve Bütçe Encümenleri Mazbataları (1/64), Sayı 6/715, Tarih: 23.3.1935.
• İktisadî Buhran Vergisi Kanununa Müzeyyel 1/304 Numaralı Kanun Lâyihası ve Maliyeye Bütçe Encümenleri Mazbataları, Sayı 6/962, Tarih: 23.4.1932.
• İktisadi Buhran Vergisi Kanununa Müzeyyel 1/885 Numaralı Kanun Layihası ve İktisat Maliye ve Bütçe Encümenleri Mazbataları, Sayı 6/491, Tarih: 1.3.1934.
• İktisadî Buhran Vergisi Kanununa Müzeyyel 2416 Sayılı Kanunu Değiştiren Kanun, Kanun No: 2728, Kabul Tarihi: 23.5.1935.
• İktisadi Buhran Vergisi Kanununa Müzeyyel Kanun, Kanun No: 2416, Kabul Tarihi: 26.4.1934.
• İktisadi Buhran Vergisi Kanununun Birinci Maddesine Bir Fıkra Eklenmesine Dair Kanun, Kanun No: 5649, Kabul Tarihi: 24.3.1950.
• İktisadi Buhran Vergisi Kanununun Birinci Maddesine Bir Fıkra Eklenmesine Dair Kanun Tasarısı ve Geçici Komisyon raporu (1/740), Sayı 71-1400, Tarih: 15.3.1950.
• İzmir Milletvekilleri Şevket Adalan ve Sait Odyak'ın, 1890, 1980 ve 2395 Sayılı İktisadî Buhran, Muvazene ve Kazanç Vergisi Kanunlarının Bazı Hükümlerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Teklifi ve Çalışma, Maliye ve Bütçe Komisyonları raporları (2/34), Tarih: 21.11.1947.
• Kazanç, Muvazene ve İktisadi Buhran Vergileri Hakkındaki Kanunların Bazı Hükümlerinin Değiştirilmesine Dair Kanun, Kanun No: 5088, Kabul Tarihi: 16.6.1947.
• Kumrulu, Ahmet G., “Mali Denge Vergisi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C XXXIII, S 1-4, Ankara 1976, s.49-62.
• Maden Ocaklarında Yeraltında Çalışan İşçi Ücretlerinin Kazanç, Buhran, Muvazene ve Hava Kuvvetlerine Yardım Vergileriyle Damga Resminden Bağışık Tutulması Hakkında Kanun, Kanun No: 5109, Kabul Tarihi: 18.6.1947.
• Maden Ocaklarında Yeraltında Çalışan İşçilerin Ücretlerinin Kazanç, Buhran, Muvazene ve Hava Kuvvetlerine Yardım Vergilerinden Bağışıklığı Hakkında Kanun tasarısı ve Çalışma, Ekonomi, Maliye ve Bütçe Komisyonları Raporları (1/184), Sayı 71-816, 6/1292.
• Millî İktisadiyatı Koruma Vergisi Hakkında 1/174 Numaralı Kanun Lâyihası ve Maliye, Adliye ve Bütçe Encümenleri Mazbataları, Türkiye Cumhuriyeti Başvekâlet Muamelat Müdürlüğü, Sayı 6/4095, Tarih: 2.11.1931.
• Muvazene Vergisi Kanunu, Kanun No: 1980, Kabul Tarihi: 26.5.1932.
• Sakarya, Kemal, “Mustafa Kemal Atatürk ve Türk Maliyesi (1919-1938)” Maliye Dergisi Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı (1881-1981): Atatürk Özel Sayısı, Ankara 1981, s.7-24.
• Son Posta Gazetesi, 29 Aralık 1931. Son Posta Gazetesi, 29 Aralık 1931.
• Taş, Ramazan, “Türk Mali Sisteminin Uzun Dönem (1923-1980) Gelişiminin Yapısal ve Oransal Analiz Yöntemleriyle Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, C 50, S 1, Ankara 1995, s.355-382.
• Tekeli, İlhan, İlkin, Selim, 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, Bilge Yayıncılık, İstanbul 2009.