Osmanlı’dan Günümüze Jandarmada Okuma Yazma Faaliyetleri

Yıl 2022, Cilt: 38 Sayı: 106, 263 - 310, 01.11.2022

İsmail Hakkı Demircioğlu Onur Güven

https://doi.org/10.33419/aamd.1195577

Öz

Geçmişten günümüze Jandarma Teşkilatı her seviyedeki personelinin eğitimine özel bir önem vermiştir. Bu doğrultuda 1904’te Jandarma Okullarının kurulduğu dönemden itibaren personelin sadece askerî ve mesleki eğitimine değil, sosyal ve kültürel gelişimine de özen gösterilmiştir. Jandarmada mesleki eğitimin dışında özellikle erlere yönelik olarak onların kişisel gelişimlerine sağlayacak bir dizi faaliyet yürütülmüştür. Bu faaliyetlerden birisi, okuma yazma eğitimidir. 20. yüzyılın başında farklı düzeyde görev yapacak jandarmaların okuryazar olmaları gerektiği görüşü ön plana çıkmıştır. Bu süreçte okuma yazma bilmeyen jandarmalar için çeşitli etkinlikler yürütüldüğü görülmektedir. Yürütülen etkinliklerden Jandarma Okuma Yazma Okulu, Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde olup diğer faaliyetlerde de ortak hareket edilmesine özen gösterilmiştir.
Tarihsel yönteme dayalı olarak hazırlanan bu çalışmanın amacı, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e jandarma eğitiminde okuma yazma faaliyetlerini değerlendirmektir. Bu çerçevede ilk olarak Osmanlı’nın son döneminde jandarmada okuma yazma faaliyetleri incelenmiştir. Akabinde 1928 yılında yeni Türk harflerinin kabulünden sonra özellikle jandarma erleri ve gedikli erbaşlara yönelik yeni alfabenin öğretilmesiyle ilgili atılan adımlar ve 1959 yılında açılan Jandarma Okuma Yazma Okulunun çalışmaları değerlendirilmiştir. Bu okullarda erlere okuma yazmanın nasıl öğretildiği, kullanılan materyaller, ölçme değerlendirme usulü ve derse giren öğretmen kadrosu hakkında bilgiler verilmiştir. Bu çalışmayla ülkemizde jandarmanın belirli dönemlerde erlere yönelik sadece mesleki eğitim vermediği, aynı zamanda okuma yazma bilmeyen erlere okuma yazma kursları planladığı ve bu kursları nasıl yürütüldüğü ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ali Okulları, Er Eğitimi, Jandarma, Okuma Yazma., Er Eğitimi, Jandarma, Okuma Yazma

Literacy Activities in Gendarmerie from the Ottoman to the Present

Öz

From the past to the present, the Gendarmerie has given special importance to the training of its personnel at all levels. For this purpose, since the establishment of the Gendarmerie Schools in 1904, attention has been paid not only to the military and vocational education of the personnel, but also to their social and cultural development. Apart from vocational training in the gendarmerie, various activities were carried out especially for the private soldiers to ensure their personal development. One of these activities is literacy education. At the beginning of the 20th century, the idea that the gendarmeries, who would serve at different levels, should be literate came to the fore. In this process, it is seen that various activities were carried out for the illiterate gendarmes. Gendarmerie Literacy School, one of the activities carried out, is within the scope of the Turkish Armed Forces and care was taken to act jointly in other activities.
The aim of this study, which was prepared based on the historical method, is to evaluate the literacy activities in the gendarmerie education from the Ottoman Empire to the Republic. In this context, firstly, literacy activities in the gendarmerie during last period of the Ottoman Empire were examined. Then, after the adoption of the new Turkish letters in 1928, the steps taken to teach the new alphabet especially for gendarmerie private soldiers and non-commissioned officers and the work of the Gendarmerie Literacy School which was opened in 1959 were evaluated. In these schools, information was given about how reading and writing was instructed to the privates, the materials used, the assessment and evaluation method, and the teaching staff. With this study, it has been revealed that the gendarmerie in our country does not only provide vocational training for privates in certain periods, but also planned literacy courses for illiterate private soldiers and how these courses were conducted.

Anahtar Kelimeler

Ali Schools, Gendarmerie, Literacy, Private Soldiers Education, Ali Schools, Gendarmerie, Literacy, Private Soldiers Education,

Kaynakça

• “1111 Sayılı Askerlik Kanununa 2 Geçici Madde Eklenmesine Dair Kanun”, Kanunlar Dergisi, C 46, Kanun No. 291, 18/07/1963.
• 1929 Senesi Bütün Jandarma Kıt’a ve Efrat Mekteplerinin Talim, Ders, Spor İşleri ve Tenkidi, Jandarma Matbaası, 1930, s.2-16.
• Altunya, Niyazi, “Türk Silahlı Kuvvetleri Okuma Yazma Okulları (Ali Okulları: 1959-1975)”, Yetişkin Eğitim Dergisi, C 1, S 1, 2018, s.117-130.
• Alyot, Halim, Türkiye’de Zabıta, Polis Akademisi Yayınları, Tıpkı Basım, Ankara 2008.
• “Arap Harflerinin Kullanılmaması Hakkında Baş Vekâletin Emirleri Sureti”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 420, 1934, s.200.
• “Arap Harfleriyle Yazılmış Kitapların Okunmaması”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 308, 1929, s.240.
• “Arap Hurafatının Kullanılmaması Hakkında”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 290, 1929, s.49.
• Armaoğlu, Fahir, Türk Amerikan İlişkileri 1919-1997, Kronik Yayınları, İstanbul 2019.
• “Askerlik Kanunu”, Düstur, Tertip:3, C 8, Kanun No:1111, 1927.
• Bilir, Mehmet, “Türkiye’deki Eğitim (Okuma-Yazma) Kampanyalarının Halk Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, C 38, S 2, 2005, s.103-125.
• Bülbül, Sudi, Türkiye’de Halk Eğitimi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 1991.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi, C 61, 27.7.1970.
• Çağrı, Erhan, “1945-1960: Batı Bloku Ekseninde Türkiye - l”, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt 1, Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul 2009, s.653-854.
• Çakmak, Biray, “İzmir Jandarma Mektebi (1907-1911)”, Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, Ed. İsmail Hakkı Demircioğlu vd., Berikan Yayınevi, Ankara 2018, s.147-168.
• Çermeli, Ahmet, Atabey, Halil, Jandarma Genel Komutanlığı Tarihi, Cilt 1, Kozan Ofset, Ankara 2002.
• Demircioğlu, İsmail, Demircioğlu, Ebru, Genç, İnanç, “Jandarma Alay Mektepleri Öğretim Programı”, Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, Ed. İsmail Hakkı Demircioğlu vd., Berikan Yayınevi, Ankara 2018, s.117-125.
• Demirel, Fatih, “Osmanlı Devleti’nde Jandarma Eğitimi: Selanik Vilayeti Jandarma Mektepleri”, Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, Ed. İsmail Hakkı Demircioğlu vd., Berikan Yayınevi, Ankara 2018, s.185-204.
• “Dilimizin Öz Türkçe Yazılması Hakkında”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 392, 1933, s.221-224.
• Efradı Cedide ve Karakol Kumandanları Alay Mektepleri Ta’limatnamesi, Jandarma Matbaası, Dersaadet 1334.
• “Efradın Okuması Hakkında”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 294, 1929, s.85.
• Erginsoy, Adnan, 1706 sayılı Jandarma Kanununun Şerhi, Jandarma Genel Komutanlığı, Ankara 1937.
• Güçlü, Mustafa, “Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Halk Eğitimi Alanında Görülen Gelişmelerin Değerlendirilmesi”, Tarih, Sosyoloji ve Antropoloji Bağlamında İncelemeler, Ed. Alev Duran, Gökçen Çatlı Özen, Hiper Yayın, İstanbul 2020, s.207-232.
• Halıcı, Esma Nur, Değişim Sürecinde Osmanlı Jandarması’nın Eğitimi Meselesi (1839-1914), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale 2019.
• http://www.radikal.com.tr/politika/asker-ocaginda-180-bin-okumaz-yazmaz-802517/, Erişim Tarihi: 3.2.2022.
• https://unesco.org.tr/dokumanlar/egitim/okuryazarlik.pdf, Erişim Tarihi: 10.1.2022.
• https://www.bolgegundem.com/askerde-okuryazar-oldu-449976h.htm, Erişim Tarihi: 3.2.2022.
• https://www.haberler.com/gomec-te-mehmetciklere-okuma-yazma-belgesi-3749387-haberi/, Erişim Tarihi: 3.2.2022.
• https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc042/kanuntbmmc042/kanuntbmmc04207480.pdf, Erişim Tarihi: 18.1.2022.
• https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d11/c007/b040/tbmm110070400490.pdf, Erişim Tarihi: 18.1.2022.
• “J. Er Okullarında ve Bu Vaziyetteki Toplu Birliklerde Haftalık Ders Programı H.”, Jandarma Emirnamesi, No. 577, 1942, s.200-203.
• J. Meslek Okulunda J. Erbaşlarına Okutulan Derslerin Müfredatı, Jandarma Genel Komutanlığı Matbaası, Ankara 1937.
• “Jandarma Efrâd ve Zabit Mektepleri Ders Programı”, Jandarma Evamir Mecmuası, S 199, 1925, s.156-159.
• “Jandarma Er Eğitim Birlikler”, Jandarma Dergisi, S 76, 1993, s.39-42.
• Jandarma Genel Komutanlığı 50 Yıl Cumhuriyetin Hizmetinde, Jandarma Genel Komutanlığı, Ankara 1973.
• “Jandarma Kanunu”, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/1526.pdf, Erişim Tarihi: 10.1.2022.
• “Jandarma Karakollarında Talim Terbiye”, Jandarma Karakol Mecmuası, S 13, Yıl 2, 1939, s.19-26.
• “Jandarma Teşkilat, Görev ve Yetkileri Kanunu”, Düstur, Tertip:5, C. 22, Kanun No:2803, 1983.
• “Jandarmada Muallimlik Sanatı”, Jandarma Mecmuası, C 6, 1926, s.152-161.
• Karaçam, İhsan, Jandarma ve Karakol, Dizerkonca Matbaası, İstanbul 1954.
• Karcı, Erol, “Üsküp Jandarma Karakol Kumandanları Mektebi (1904-1909)”, Miras ve Değişim: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, Ed. İsmail Hakkı Demircioğlu vd., Berikan Yayınevi, Ankara 2018, s.127-146.
• Kurudayıoğulu, Mehmet, Tüzel, Sait, “21. Yüzyıl Okuryazarlık Türleri, Değişen Metin Algısı ve Türkçe Eğitimi”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S 28, Şubat 2010, s.283-298.
• Maarif İstatistiği Millet Mektepleri Faaliyeti 1928-35, Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü, Hüsnütabiat Matbaası, İstanbul 1935.
• meb.gov.tr/protokoller/H30_GenelkurmayOkumaYazmaMeslekKurslari.pdf, Erişim Tarihi: 3.2.2022.
• “Mekteplerin ve Ağ. Mt. nin Günlük Porgıramı”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 344, 1931, s.416-420.
• “Okuma Öğrenen Erler 2 Ay Evvel Terhis Edilecek”, Milliyet, 25 Kasım 1958.
• “Okuma Yazma Mükâfatı Kazanan Bölükler H.”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 399, 1933, s.369.
• “Okuma Yazma Vesikaları Hakkında”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 418, 1934, s.189-191.
• “Okur Yazar Cetvel ve Dereceleri Hakkında”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 409, 1934, s.88-89.
• “Okur Yazar Efrat Yetiştirme İşinde Mükâfat Kazanan Yzb. Şükrü Ef. H.”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 391, 1933, s.187-188.
• “Ordu İki Yılda 20 Milyon Ağaç Dikti”, Milliyet, 7 Ekim 1966.
• “Ordu İkramiye Nizamnamesi”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 371, 1932, s.279-283.
• “Öz Türkçe Hakkında”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 394, 1933, s.268-270.
• Öz, Feyzi, Türkiye Cumhuriyeti’nde Okuma-Yazma Seferberlikleri ve Yönetimi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2002.
• Öz, Feyzi, Uygulamalı İlkokuma Yazma Öğretimi, Anı Yayıncılık, Ankara 1998.
• Özgen, Cenk, Türkiye’de Zorunlu Askerlik ve Profesyonel Ordu, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
• P. ve Gedikli Erbaş Okulunda J. Erbaşlarına Okutulan Derslerin Müfredat Programı, Jandarma Genel Komutanlığı Matbaası, Ankara 1937.
• Rumeli Vilayat-ı Selâse’de Jandarma Teşkilatı, Dersaadet 1338.
• “Şûrâ Yedek Subay Tasarısını El Aldı”, Milliyet, 18 Ağustos 1958.
• Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu ve Yönetmeliği, Deniz Basımevi, İstanbul 1961.
• “Türk Silâhlı Kuvvetleri Okuma Yazma Okulu Yönetmeliği”, Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, C 24, S 1165, 7 Ağustos 1961, s.103-115.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı, 163-68-10/17.01.1962.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı, 163-62-12/08.12.1962.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı, 157-32-2/14.12.1960.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı, 156-10-18/03.08.1960.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı, 154-63-20/21.11.1959.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararlar Daire Başkanlığı, 153-45-19/15.08.1959.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Muamelat Genel Müdürlüğü, 51-336-5/11.08.1923.
• Yamaner, Şerafettin, Atatürkçü Düşüncede Ulusal Eğitim, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 1999.
• “Yazıların Öz Türkçe Yazılması Hakkında”, Jandarma Emirler Mecmuası, No: 380, 1932, s.402.
• “Yeni Harflerle Tedrisat”, Jandarma Emirleri Mecmuası, No: 284, 1928, s.477-478.
• “Zorunlu İlköğrenim Çağı Dışında Kalmış Okuma-Yazma Bilmeyen Vatandaşların, Okur-Yazar Duruma Getirilmesi veya Bunlara İlkokul Düzeyinde Eğitim - Öğretim Yaptırılması Hakkında Kanun”, Düstur, Tertip:5, C 22, Kanun No:2841, 1983.