Musul Meselesine Dair Avusturyalı Diplomatların Görüşleri (1923-1926)

Yıl 2022, Cilt: 38 Sayı: 106, 507 - 544, 01.11.2022

Sezen Kılıç

https://doi.org/10.33419/aamd.1195880

Öz

Musul meselesi ile ilgili doğrudan ve dolaylı gelişmelere dair Avusturyalı diplomatların görüşlerini yansıtan Avusturya arşiv belgeleri; Türkiye, Sovyetler Birliği ve İsviçre’de görevli üç Avusturya elçisinin kendi dışişleri bakanlarına hitaben kaleme aldıkları yazılardan oluşmaktadır. Söz konusu Avusturyalı diplomatlar yazılarında, sadece Musul meselesine dair yaşananlara ve görüşlerine yer vermekle kalmamış aynı zamanda İngiltere, Fransa, İtalya ve Rusya’nın konuyla ilgili bağlantılarını da ortaya koymaya çalışmıştır. Otuz dört arşiv belgesinden oluşan beş farklı tarihli yazının ilkinde Türkiye’nin Musul meselesinde İngiltere karşısında neden geri adım attığı bizzat Başbakan Rauf Bey tarafında açıklanmıştır. Diğer yazılarda ise Musul’un İngiltere tarafından Irak’a nasıl bırakıldığı ve Türkiye ile Azerbaycan arasında bir duvar oluşturulmasındaki katkısı belirtilmektedir. Ayrıca Musul hususunda Amerikalıların oynadığı rol ve İngiltere’nin Türkiye ile niçin bir savaşı göze alamayacağı izah edilmektedir. Bunun yanı sıra İngiltere açısından Hindistan kara yolunun emniyete alınmasında Rusya’nın yarattığı kaygı ve bunun Musul ile ilişkisi ortaya konulmaktadır. Akabinde de Fransa’nın Musul konusunda İngiltere safında yer alırken Türkiye’nin bugün de boğuşmak zorunda kaldığı önemli bir soruna dair öngörüsü deklere edilmektedir. Aynı zamanda İtalya’nın Musul meselesinde İngiltere’nin yanında yer almakla nasıl bir menfaat sağlamaya çalıştığı ve bunun Türkiye’ye yönelik yayılmacı emelleri ile ilişkisi gözler önüne serilmektedir. Nihayetinde ise İtalya’nın bu doğrultuda Balkan devletlerinden nasıl yararlanmaya çalıştığı ve Türkiye karşısında neden geri adım atmak zorunda kaldığı da dile getirilmektedir.
Araştırmamızın amacı, Avusturya arşiv belgelerine dayanarak Musul meselesine dair üç farklı ülkede görevli Avusturyalı diplomatların bilgi ve analizlerinin gerçeklerle ne derece örtüştüğünü ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Avusturya, Avusturya Arşiv Belgeleri, İngiltere, Musul Meselesi, Türkiye

The Opinions of Austrian Diplomats on the Mosul Issue (1923-1926)

Öz

Austrian archival documents, reflecting the views of Austrian diplomats on the direct and indirect developments regarding the Mosul issue, consist of the articles written by three Austrian ambassadors working in Türkiye, the Soviet Union and Switzerland, addressing their foreign ministers. In their writings, these Austrian diplomats not only included the experiences and views on the Mosul issue, but also tried to reveal the connections of England, France, Italy and Russia on the subject. In the first of five different dated articles consisting of thirty-four archival documents, Prime Minister Rauf Bey himself explained why Türkiye took a step back against Britain in the Mosul issue. In other articles, it is stated how Mosul was left to Iraq by England and its contribution to the creation of a wall between Türkiye and Azerbaijan. In addition, the role played by the Americans in Mosul and why Britain cannot risk a war with Türkiye are explained. In addition, the anxiety caused by Russia in securing the Indian land route and its relationship with Mosul are revealed. Subsequently, while France was on the side of England regarding Mosul, its foresight regarding an important problem that Türkiye still has to grapple with is declared. At the same time, it is revealed how Italy tried to gain an advantage by taking sides with England in the Mosul issue and its relation with its expansionist ambitions towards Türkiye. Finally, it is also mentioned how Italy tried to benefit from the Balkan states in this direction and why it had to take a step back against Türkiye.
The aim of our research is to reveal the extent to which the information and analyzes of the Austrian diplomats working in three different countries on the Mosul issue, based on the Austrian archival documents, overlap with the facts.

Anahtar Kelimeler

Austria, Austrian Archival Documents, England, Mosul Issue, Türkiye

Kaynakça

• Akgül, Suat, Musul Sorunu ve Nesturi İsyanı, Berikan Yayınevi, Ankara 1992.
• Akşin, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
• Archiv der Republik Neues Politisches Archiv (AdR NPA) (Avusturya Arşivi), K 14 no. 12/P, XI (1919-1923), Ohandjanian no. 1955, s. 8120-8122.
• Archiv der Republik Neues Politisches Archiv (AdR NPA) (Avusturya Arşivi), K 14 no. 41/P, XI (1919-1923), Ohandjanian no. 1961; s. 8173- 8174.
• Archiv der Republik Neues Politisches Archiv (AdR NPA) (Avusturya Arşivi), K 32 Z. 102/P, XII (1924-1936), Ohandjanian no. 2014; s. 8414-8423.
• Archiv der Republik Neues Politisches Archiv (AdR NPA) (Avusturya Arşivi), K 779 Z. 68/P, XII (1924-1936), Ohandjanian no. 2003; s. 8359- 8364.
• Archiv der Republik Neues Politisches Archiv (AdR NPA) (Avusturya Arşivi), K 779 Z. 39/P, XII (1924-1936), Ohandjanian no. 2015; s. 8427-8437.
• Archiv der Republik Neues Politisches Archiv (AdR NPA) (Avusturya Arşivi), K 779 Z. 1035/8-P, XII (1924-1936), Ohandjanian no. 2013; s. 8409-8413.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, Timaş Yayınları, İstanbul 2015.
• Aydemir, Şevket, Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa III. Cilt, Remzi Kitapevi, İstanbul 1970.
• Aydın, Ayhan, Musul Meselesi 1900-1926, Turan Yayıncılık, İstanbul 1995.
• Bayur, Yusuf Hikmet, Türkiye Devletinin Dış Siyasası, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995.
• Bernath, Mathias, Biographisches Lexikon zur Geschichte Südeuropas, Band 3, Oldenbourg, München 1979.
• Bulut, Pınar, 1923-1933 Yılları Arasında Türk-İtalyan İlişkileri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
• Çelebi, Mevlüt, Milli Mücadele Döneminde Türk-İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2002.
• Demirbaş, H. Bülent, Musul Kerkük Olayı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kuveyt Meselesi, Arba Yayınevi, İstanbul 1995.
• Erhan, Çağrı, Yaşayan Lozan, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 2003.
• Gürün, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
• Karaçam, Şenay, 20. Yüzyıl Başlarında İngiltere’nin Ortadoğu Politikası, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2005.
• Kısıklı, Emine, “Yeni Gelişmeler Işığında Geçmişten Günümüze Musul Meselesi”, Atatürk Yolu Dergisi, S 24, Kasım 1999-2003, s.487-526.
• Kurtcephe, İsrafil, Balcıoğlu, Mustafa, “Birinci Dünya Savaşı Başlarında Romantik Bir Türk-Alman Projesi, Hüseyin Rauf Bey Müfrezesi”, OTAM, (III) 1992, s.249-268.
• Meray, Seha L., Lozan Barış Konferansı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1993.
• Metin, Barış, Birinci Dünya Savaşı’nda İran Coğrafyasında Etnik, Dini ve Siyasi Mücadeleleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2007.
• Neck, Rudolf; Wandruszka, Adam, Ackerl, Isabella, Protokolle des Ministers der Ersten Republik, 1918-1938, Verlag der Österreichischen Staatsdruckerei, Wien 1990.
• Oran, Baskın, Türk Dış Politikası (Cilt I. 1919-1980), İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
• Orbay, Rauf, Siyasi Hatıralar, Örgün Yayınevi, İstanbul 2003.
• Öke, Mim Kemal, Belgelerle Türk-İngiliz İlişkilerinde Musul ve Kürdistan Sorunu, 1918-1926, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, İstanbul 1992.
• Öke, Mim Kemal, Musul-Kürdistan Sorunu (1918-1926), İz Yayınları, İstanbul 1995.
• Pınar, Mehmet, “TBMM Gizli Celse Zabıtlarında Musul Meselesi”, Tezkire, S 61, Temmuz-Ağustos-Eylül 2017, s.167-191.
• Sakin, Serdar, Türkiye’nin Jeopolitik ve Jeostratejik Konumu Açısından Musul Sorunu, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Kayseri 2007.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih 1918-1994, İmge Kitabevi, Ankara 2013.
• Sonyel, Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2003.
• Soysal, İsmail, Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları I. Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• Şimşir, Bilal, “Musul Sorunu ve Türkiye-İngiltere-Irak İlişkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C XXI, S 63, Kasım 2005, s.859-916.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi 3. Kitap, Bilgi Yayınevi, Ankara 2013.
• Türkmen, Zekeriya, Musul Meselesi Askeri Yönden Çözüm Arayışları 1922-1925, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2003.
• Uluğbay, Hikmet, İmparatorluktan Cumhuriyete Petropolitik, Turkish Daily News Yayınları, Ankara 1995.
• Umar, Ömer Osman, Osmanlı Yönetimi ve Fransız Manda İdaresi Altında Suriye (1908-1938), Fırat Üniversitesi Yayınları, Elazığ 2002.
• Vierhaus, Rudolf, Deutsche biographische Enzyklopaedie Band 8, K.G. Saur Verlag, München 2007.
• Yamaner, Şerafettin, M Dosyası, Misak-ı Milli ve Musul, Harp Akademileri Komutanlığı, İstanbul 2000.
• Yıldırım, Seyfi, “Osmanlı’dan Cumhuriyete Bir Bürokrat ve Siyaseti: Mehmet Sabri Toprak (1878-1938)”, Atatürk Araştırma Dergisi, C 24, S 71, 2008, s.513-542.