Unutulan Bir Gün: Lozan Sulh Günü/Bayramı

Yıl 2022, Cilt: 38 Sayı: 106, 585 - 618, 01.11.2022

Tülay Gencer

https://doi.org/10.33419/aamd.1195899

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin son 10 yılı savaşlarla geçmiştir. 1911’de başlayan Trablusgarp Savaşı, devamında Balkan Savaşları ile Birinci Dünya Savaşı ve en nihayetinde Anadolu’nun bağımsızlık savaşı. İttihat ve Terakki, Almanya ile ittifak hâlinde girdiği savaşta İtilaf bloğuna yenilmiştir. Savaşı bitiren Mondros Mütarekesi ise imparatorluğa aradığı barışı getirmekten çok İtilaf Devletleri’nin yeni işgallerine zemin hazırlamış ve durum aynı zamanda Anadolu’da bir direnişin başlamasına sebep olmuştur. Başta Mustafa Kemal olmak üzere diğer Millî Mücadele liderleri yıllardır savaşan bir toplumu içeride İstanbul hükûmetine, dışarıda ise emperyalizme karşı örgütlemek gibi oldukça zor bir görevle karşı karşıya kalmışlardır. Kongreler sürecinde şekillenen Misakımillî’nin Osmanlı Mebusan Meclisinde kabul edilmesi 16 Mart 1920’de İstanbul’un işgali ile sonuçlanmıştır. Bunun üzerine Ankara’da yeni bir meclis kurulmuş ve bu meclis Misakımillî sınırları içerisinde tam bağımsız bir ülke için her türlü mücadeleyi göze almıştır. Mudanya Mütarekesi; Millî Mücadele’nin askerî safhasını sona erdirmiş, Sevr Antlaşması’nın yerine geçecek yeni bir antlaşmanın imzalanmasına giden süreci başlatmıştır. Cephede olduğu gibi müzakere masasında da işler İsmet Paşa liderliğinde Türk heyeti için çok zorlu geçmiştir. Galip devletler kaybedilen bir savaşı diplomatik manevralarla kazanmak için çok çaba sarf etmiştir. Türk heyeti de bağımsızlığına gölge düşürecek her görüş ve öneriye şiddetle karşı çıkınca Lozan görüşmeleri bir çıkmaza girmiş ve taraflar masadan kalmak zorunda kalmışlardır. İkinci kez toplanan konferans sonunda Türkiye, nihayet Misakımillî’yi büyük ölçüde gerçekleştirdiği bir barış antlaşması imzalamayı başarmıştır. Lozan Sulh Muahedesi ile sadece Anadolu’nun bağımsızlığı onaylanmamış aynı zamanda 10 yıldır devam eden bir savaş ortamına da son verilmiştir. Bu nedenle 24 Temmuz günü Lozan Sulh Günü/Bayramı olarak uzun süre kutlanmıştır. Kutlamaların konjonktüre göre değişim göstermiş olduğu ve en nihayetinde artık unutulduğu görülmektedir. Bu çalışma unutulan bir günü/bayramı tekrar hatırlamak niyeti taşımakla birlikte ayrıca 24 Temmuz’un unutuluşunu konjonktürel olarak da ele almayı amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Lozan Konferansı, İsmet Paşa, Barış, Lozan Sulh Günü/Bayramı

A Forgotten Day: Lausanne Peace Day

Öz

The last 10 years of the Ottoman Empire passed with wars such as the Tripoli War, which started in 1911, followed by the Balkan Wars, and then the First World War, and ultimately, the Anatolian War of Independence. The Union and Progress (Ittihat ve Terakki) was defeated by the Entente States in the war it entered in alliance with Germany. The Mudros Armistice Agreement, which ended the war, prepared the ground for new invasions of the Entente States rather than bringing the peace that was sought by the empire, and the situation also caused a resistance movement in Anatolia. The National Struggle leaders, especially Mustafa Kemal, faced the difficult task of organizing a years-long warring society against the Istanbul Government at home, and against the imperialism abroad. The adoption of the National Pact, which was shaped in the congresses held previously, in the Ottoman Parliament resulted in the occupation of Istanbul on March 16, 1920. Then, a new assembly was established in Ankara and this assembly fought in every way for a fully independent country within the borders of the National Pact. The Armistice of Mudanya ended the military stage of the National Struggle, and started the process leading to the signing of a new treaty that would replace the Treaty of Sevres. Things went very difficult for the Turkish Delegation under the leadership of Ismet Pasha at the negotiating table as it was also at the front. The victorious states made great efforts to win a war that was lost via diplomatic maneuvers. When the Turkish Delegation opposed every opinion and suggestion that would cast a shadow on its independence strongly, the Lausanne Negotiations came to a dead-end, and parties had to move away from the negotiations. At the end of the conference that convened for the second time, Türkiye finally succeeded in signing a peace treaty which largely acknowledged the National Pact. Not only the independence of Anatolia was approved, but also the war environment that had been going on for 10 years was ended with the Lausanne Peace Treaty. For this reason, July 24 was celebrated as the Lausanne Peace Day for a long time. It is now seen that the celebrations changed according to the conjuncture, and are finally forgotten today. Although this study aims to remind a forgotten day again, it also aims to discuss the forgetting of July 24 in a cyclical manner.

Anahtar Kelimeler

İsmet Pasha, Peace, Lausanne Peace Day, Lausanne Conference

Kaynakça

• 90 Soruda Lozan Barış Antlaşması, Haz. Gürer Karagedikli, Bilgi Yayınevi, Ankara 2013.
• Ahenk, 24 Temmuz 1923, No: 9289.
• Akbayrak, Hasan, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Milli Bayramlar”, Tarih ve Toplum, C 8, S 43, Temmuz 1987, s.31-38.
• Akşam, 22 Temmuz 1929, No: 3869.
• Akşam, 23 Temmuz 1932, No: 4951.
• Akşam, 24 Temmuz 1929, No: 3871.
• Akşam, 24 Temmuz 1930, No: 4232.
• Akşam, 24 Temmuz 1951, No:11781.
• Akşam, 24 Temmuz 1952, No:12142.
• Akşam, 24 Temmuz 1954, No:12862.
• Akşam, 25 Temmuz 1929, No: 3872.
• Akşam, 25 Temmuz 1932, No: 4953.
• Akşam, 25 Temmuz 1952, No:12143.
• Anadolu, 24 Temmuz 1923, No:5665.
• Anadolu, 24 Temmuz 1933, No:5665.
• Anadolu, 25 Temmuz 1933, No:5666.
• Anadolu, 26 Temmuz 1933, No:5667.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Cilt II, Devlet Matbaası, İstanbul 1934.
• Atatürk’ün Sırdaşı Kılıç Ali’nin Anıları, Der. Hulusi Turgut, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2007.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
• Atay, Falih Rıfkı, Mustafa Kemal’in Mütareke Defteri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1981.
• Babacan, Hasan, Uğur Üçüncü, “Türk Basınına Göre Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Meşrutiyet Kutlamaları”, History Studies, C 2, S 2, 2010, s.415-440.
• Babaoğlu, Resul, “Muharebeden Diplomasiye: Lozan Konferansı’nda Türk Delegasyon Heyetinin Karşılaştığı Zorluklar”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 35, S 99, Bahar 2019, s.95-140.
• Cumhuriyet, 23 Temmuz 1953, No:10410.
• Cumhuriyet, 24 Temmuz 1933, No:3309.
• Cumhuriyet, 24 Temmuz 1936, No:4380.
• Cumhuriyet, 24 Temmuz 1943, No:6803.
• Cumhuriyet, 24 Temmuz 1950, No:9325.
• Cumhuriyet, 25 Temmuz 1933, No:3310.
• Çeçen, Anıl, Halkevleri, Gündoğan Yayınları, Ankara 1990.
• Daver, Abidin, “30 Yıl Önce Bugün Lozan’ı Kazanmıştık”, Cumhuriyet, 24 Temmuz 1953, No:10411.
• Erten, Bağış, Doğan, M. Görkem, “Cumhuriyet’in Cumhuriyet’i: Cumhuriyet Gazetesi”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, Kemalizm II, İletişim Yayınları, İstanbul 2002, s.501-512.
• Gökgöz, Gurbet, “Belleklerden Silinmeye Yüz Tutan Bir Gün: Lozan Sulh Bayramı”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 10, S 22, Bahar 2011, s.95-115.
• Gür, Ebru, Lozan Konferansının Türk Basınına Yansımaları, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 2006.
• Hâkimiyet-i Milliye, 24 Temmuz 1927, No: 2179.
• Hanioğlu, M. Şükrü, “Unutulan Bayram”, Sabah, 24 Temmuz 2011.
• İnönü, İsmet, Defterler (1919-1973), Cilt 2, Haz. Ahmet Demirel, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008.
• İnönü, İsmet, Hatıralar, Haz. Sabahattin Selek, Bilgi Yayınevi, Ankara 2014.
• Karacan, A. Naci, “Lozan’ın 27. Yıldönümü”, Milliyet, 26 Temmuz 1950.
• Karacan, Ali Naci, Lozan, Nokta Kitap, İstanbul 2007.
• Karpat, Kemal H., Kısa Türkiye Tarihi 1800-2012, Timaş Yayınları, İstanbul 2012.
• Kaynar, Osman, Konya Halkevi’nin Türk Modernleşmesindeki Faaliyetleri (1932-1951), Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya 2007.
• Kodal, Tahir, “Lozan Barış Antlaşması ve Türk Kamuoyu”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 22, S 64-65-66, Mart-Temmuz-Kasım 2006, s.215-244.
• Milliyet, 24.07.1958.
• Milliyet, 24.07.1959.
• Milliyet, 24.07.1960.
• Nadi, Nadir, Perde Aralığından, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1991.
• Odabaşı, Hadiye Yılmaz, “Geleneğin İcadından Geleneğin İdamına Lozan Sulh Bayramı”, Toplumsal Tarih, Temmuz 2019, s.60-67.
• Oral, Fuat Süreyya, Cumhuriyet Basın Tarihi 1923-1973, Ankara 1973.
• Pala, Hikmet, Cumhuriyet Modernleşmesi Projesinin Bir Aracı Olarak Ordu Halkevi ve Çalışmaları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
• Paşaili, 25 Temmuz 1923, S. 42.
• Rauf Orbay’ın Hatıraları (1914-1945), Haz. O. Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 2005.
• Şentürk, Ayşegül, Necmettin Sadık (Sadak) Gazeteci ve Siyasi Kimliği (1890-1953), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta 2011.
• Şimşir, Bilal N., Lozan Günlüğü, Bilgi Yayınevi, Ankara 2012.
• Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları I (1922-1923), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1990.
• Şimşir, Bilal N., Lozan Telgrafları II (Şubat- Ağustos 1923), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1994.
• Şirin, Funda Selçuk, İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Bir Aydın Falih Rıfkı Atay, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2014.
• Tengirşenk, Yusuf Kemal, Vatan Hizmetinde, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1981.
• Tokmakçıoğlu, Erdoğan, Türk Basın Tarihi, İsim Yayınları, Ankara 2011.
• Turan, İlhan, İsmet İnönü-Lozan Barış Konferansı- Konuşma, Demeç, Makale, Mesaj, Anı ve Söyleşileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2003.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi 2. Kitap, Bilgi Yayınevi, İstanbul 2012.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon: 30-10-0-0, Yer: 231-556-4.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon: 490-1-0-0, Yer: 4-21-19.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon: 490-1-0-0, Yer: 979-796-1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon: 490-1-0-0, Yer: 7-39-5.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon: 490-1-0-0, Yer: 7-39-6.
• Ulus, 23 Temmuz 1935, No:5024.
• Ulus, 24 Temmuz 1935, No:5025.
• Vatan, 23 Temmuz 1941, No:329.
• Vatan, 24 Temmuz 1941, No:330.
• Vatan, 25 Temmuz 1941, No:331.
• Yamak, Sanem, “Meşrutiyetin Bayramı: 10 Temmuz Îd-i Millisi”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, S 38, Mart 2008, s.323-343.
• Yeni Asır, 24 Temmuz 1953, No:17092.
• Yeni Asır, 27 Temmuz 1943, No: 11630.
• Zafer, 23 Temmuz 1949, No: 85.
• Zafer, 23 Temmuz 1950, No:448.
• Zafer, 24 Temmuz 1950, No:449.
• Zafer, 25 Temmuz 1949, No: 87.
• Zafer, 25 Temmuz 1950, No:450.