KIBRIS CUMHURİYETİ (1960-1963) DÖNEMİNDE KIBRIS TÜRK BASININDA ATATÜRK

Yıl 2023, Cilt: 39 Sayı: 107, 211 - 236, 24.05.2023

Münevver Kata , Azize Ummanel

https://doi.org/10.33419/aamd.1301345

Öz

Osmanlı Devleti’nin 1878 yılında Kıbrıs’ı İngilizlere teslim etmek zorunda kalmasıyla Ada’da İngiliz sömürge yönetimi başlamış; Ada’nın 1914 yılında İngiltere tarafından ilhak edilmesi ve 1925 yılında Britanya Krallığı’na bağlı Taç Koloni ilan edilmesiyle Kıbrıs’ta İngiliz sömürge yönetimi hüküm sürmüştür (1878-1960). 1923’te Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla birlikte Türkiye’de yaşanan birçok gelişme ve inkılaplar, İngiliz sömürge idaresinde olan Kıbrıs Türk toplumu tarafından da hızlı bir şekilde benimsenmiş ve uygulanmıştır. Kıbrıs Türk toplumu, her koşulda Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’e ve Türkiye’ye bağlılığını dile getirmiş ve bunu davranışlarıyla da göstermiştir. Ada’da yayımlanan Kıbrıs Türk gazetelerinin hemen hemen hepsinde bu tutuma örnek teşkil eden söylemler ve haber metinleri yer almaktadır. Uzun yıllar Adada hâkimiyet süren İngiliz sömürge yönetiminden sonra Kıbrıs Türkleri ve Rumlar arasında yaşanan gerginlikleri sona erdirmek, Rumların Enosis, Türklerin ise Taksim ideolojisini ortadan kaldırmak ve tüm paydaşların çıkarlarına uygun bir ortam yaratmak için 16 Ağustos 1960’ta Kıbrıs Türkleri ve Rumların birlikte yaşama esasına dayalı Kıbrıs Cumhuriyeti kurulmuştur. İngiltere, Türkiye ve Yunanistan’ın garantörlüğünde oluşan yeni düzende iki toplumun barış içerisinde ve demokratik bir ortamda yaşaması amaçlanmış olsa da iki toplumlu Kıbrıs Cumhuriyeti sadece üç yıl ayakta kalabilmiş ve süreç başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Buna rağmen, bu yıllarda, Kıbrıs Türk basınına yansıyan genel söylem daha önceki yıllarda olduğu gibi Mustafa Kemal Atatürk’e ve Türkiye’ye olan bağlılık ve sevgi çerçevesinde devam etmiştir. Bu çalışma, 1960-1963 yılları arasında varlığını sürdüren iki toplumlu Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde Kıbrıs Türk basınına yansıyan Atatürk ile ilgili haberleri incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda Atatürk’le ilgili gazetelere yansıyan haberler incelenmiş ve sınıflandırılarak değerlendirmelerde bulunulmuştur. Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili basına yansıyan haberlerin genellikle Onun askerî yönü ile ilgili olduğu; az da olsa edebî yönünü de içeren kişisel özelliklerinin gazete sayfalarında yer aldığı görülmüştür. Bunun yanı sıra, Atatürk’e ve Onun devrimlerine olan bağlılığı gösteren yazılara da rastlanmıştır. Çalışma sonucunda Kıbrıs Türkü’nün Mustafa Kemal Atatürk’ü bir lider olarak gördüğü ve Onun yaptıklarını kendi bağımsızlık mücadelesi sürecinde örnek aldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Kıbrıs Türk Basını, Kıbrıs Cumhuriyeti

ATATURK IN THE TURKISH CYPRIOT PRESS IN THE PERIOD OF REPUBLIC OF CYPRUS (1960-1963)

Öz

The developments and revolutions in Türkiye were quickly adopted and accepted by the Turkish Cypriot community, even though it was under the British colonial administration. The Turkish Cypriot community has shown its loyalty to Mustafa Kemal Atatürk, the founder of the Turkish Republic, and to Türkiye without hesitation under all circumstances. Almost all of the Turkish Cypriot newspapers published on the island included discourse and news texts exemplifying this attitude. After the British colonial rule that dominated the island for many years, the bi-communal Republic of Cyprus was established on 16 August 1960 as a result of the desire to end the tensions between the Turkish Cypriots and the Greek Cypriots. Although the new order created under the guarantorship of England, Türkiye and Greece aimed for the two communities to live in a peaceful and democratic environment, the bicommunal Republic of Cyprus survived for only three years and the process failed. The general discourse reflected in the Turkish Cypriot press in these years continued within the framework of loyalty and love to Mustafa Kemal Atatürk and Türkiye, as in previous years. This study aims to analyze the news about Atatürk, which was reflected in the Turkish Cypriot press during the bi-communal Republic of Cyprus. For this purpose, the news reflected in the newspapers about Atatürk were examined and evaluations were made. It has been determined that the news reflected in the press about Mustafa Kemal Atatürk are generally related to his military aspect. There are also several newspaper articles describing his literary side. In addition, there are also articles showing loyalty to Atatürk and his revolutions. As a result of this study, it has been determined that Turkish Cypriots see Atatürk as a leader and take an example in their own struggle for independence.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Republic of Cyprus, Turkish Cypriot Press

Kaynakça

• “Ağıt’, Akın, 11 Kasım 1963, s.2.
• Akgün, Sibel, “Atatürk İlke ve İnkılaplarının Kıbrıs’a ve Kıbrıs Türk Kadınlarına Yansımaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 22, S 64-65-66, Ankara 2006, s.418.
• Akgün, Sibel, “Atatürk Dönemi Türkiye ve Kıbrıs Türk Toplumu İlişkileri (1923- 1938)”, International Journal of Social Science, Volume 5, Issue 1, 2012, s.4. https://jasstudies.com/?mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=1211846168_akg%C3%BCn_sibel_TT.pdf&key=26101. (Erişim Tarihi:10.09.2022.)
• Arı, Eren, “Atatürk’e”, Akın, 10 Kasım 1963, s.2.
• “Asker Ağlamaz”, Nacak, 19 Mayıs 1961, s.2.
• “Atatürk’te Çocuk Sevgisi”, Bozkurt, 23 Nisan 1961, s.3.
• “Atatürk’ü Sevmek Bir İbadettir”, Devrim, 23 Nisan 1963, s.3.
• “Atatürk’ün Güzel Sözleri”, Nacak, 10 Kasım 1961, s.1.
• “Atatürk İçin Söylenenler”, Devrim, 10 Kasım 1963, s.5.
• Belli, Şemsi, “Ağabeyim Mustafa Kemal”, Bozkurt, 10 Kasım 1960, s.3.
• “Bir Askerin Mezarından”, Bozkurt, 10 Kasım 1962, s.2.
• Birinci, Ergin, “Çeşitli Yönleriyle Atatürk”, Akın, 10 Kasım 1963, s.3.
• “Bugün Senin Günündür Atatürk”, Akın, 10 Kasım 1963.
• Çelebi, İlker, Çelik, Vasfiye, “1960’da Kıbrıs Cumhuriyeti’nin Kuruluşundan 2004 Annan Planı’na Kadar Olan Süreçte Kıbrıs Meselesi”, Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 6 (2), 2020. 168-193. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kkujebpir/issue/58780/828331.
• Cicioğlu, Hasan, “Kıbrısta Türk Kimliği ve Atatürk”, Kıbrıs’ta Türk Varlığı Sempozyumu (17 Kasım 2000), Emekli Subaylar Derneği Yayınları, Lefkoşa 2000.
• “Cumhuriyet Bayramı Anavatan’da ve Kıbrıs’ta Heyecanla Parlak Törenlerle Kutlandı”, Nacak, 3 Kasım 1961, s.1.
• “Çağlarda Atatürk”, Bozkurt, 10 Kasım 1960, s.2.
• “Dr. F. Küçük ve Rauf Denktaş Devrim’e Beyanat Verdiler”, Devrim, 23 Nisan 1963, s.1.
• “Dr. Fazıl Küçük’ün Tebrik Telgrafları”, Devrim, 30 Ağustos 1963, s.1.
• “Dün Baf’ta Atatürk’ün Bir Büstü Törenle Açıldı”, Akın, 20 Mayıs 1963, s.1.
• “Eşsiz İnsan Atatürk’ü Milletçe ve Dünyaca Andık”, Akın, 11 Kasım 1963, s.1.
• “Gidiyor”, Akın, 10 Kasım 1963, s.2.
• Göksan, Ahmet. “19 Mayıs”, Akın, 19 Mayıs 1963, s. 2.
• Güner, Deniz. “Tek Parti Döneminde Basın Yayın Yoluyla Yapılan Bölücülük Propagandasına Uygulanan Sansür”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2014, C 14, S 29, s. 223-248. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/25531/269329.
• Irmak, Sadi, “Sohbet Adamı Atatürk”, Bozkurt, 10 Kasım 1962, s.2.
• İsmail, Sabahattin ve Birinci, Ergin, Atatürk Döneminde Türkiye-Kıbrıs İlişkileri (1919-1938), Akdeniz Haber Ajansı Yayınları, İstanbul 2000.
• Kansu, Mehmet, “Dilimiz ve Atatürk”, Devrim, 10 Kasım 1963, s.4.
• Karakartal, Oğuz ve Pehlivan, Ahmet, “Kıbrıs Türk Basınında Atatürkle İlgili Bazı Haberler”, Kıbrıs’ta Türk Varlığı Sempozyumu (17 Kasım 2000), Emekli Subaylar Derneği Yayınları, Lefkoşa 2000.
• Kasap, Fevzi, “Özgürlük Mücadelesinin Mimarlarından Mehmet Remzi Okan” Yenidüzen, 8 Şubat 2021. https://www.yeniduzen.com/ozgurlukmucadelesinin-mimarlarindan-mehmet-remzi-okan-136898h.htm. (Erişim Tarihi: 22.09.2022.)
• Keser, Ulvi, “1958–1963 Mücadele Sürecinde Kıbrıs’ta Basın ve Nacak Gazetesi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2012, C 12, S 24, s.305-348. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/25245/266945.
• “Kıbrıs’ta Ata’yı Anma Törenleri”, Akın, 10 Kasım 1963, s.1.
• “Koca Çınarın Filizleri”, Bozkurt, 10 Kasım 1960, s.1.
• Koç, Süleyman, Dünden Bugüne Kıbrıs Sorunu ve Stratejik Yaklaşımlar, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Koçer, Nergishan, “Yerel Basın-Siyaset Ekseninde Hakikat Gazetesinin (1949-1955) Yerel Siyasetteki Rolü”, Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, 2022, S 9, s. 68-89. DOI: 10.56676/ kiad.1115016.
• Kumral, Muhtar, “Atatürk ve Dokuz Rakamı”, Bozkurt, 10 Kasım 1960, s.2.
• “Makbule Atadan Ağabeysi Atatürk’ün Samsun’a Çıkışını Anlatıyor”, Akın, 19 Mayıs 1963, s.2.
• Manizede, Derviş. Kıbrıs Dün Bugün Yarın, Yaylacık Matbaası, İstanbul 1975.
• Muhtaroğlu, Esat Faik, “Mustafa Kemal ve Biz”, Bozkurt, 19 Mayıs 1962, s.2.
• “30 Ağustos ve Kıbrıs”, Devrim, 30 Ağustos 1963, s.3.
• Özkaya, Yücel, “Türk Ulusal Savaşında Kıbrıs ve Atatürk Devrimlerinin Kıbrısa Yansıması”, Kıbrıs’ta Türk Varlığı Sempozyumu (17 Kasım 2000), Emekli Subaylar Derneği Yayınları, Lefkoşa 2000.
• Tunca, Elif Asude, “Halkın Sesi Gazetesi Örneğinde Kimlik ve Ulusal Kimlik Oluşumunda Basının Rolü”, Folklor/Edebiyat, 2019, C 25, S 100, s. 1057-1069. DOI: 10.22559/folklor.1017.
• Türkay, Osman. “Atatürk Sevgisi”, Bozkurt, 10 Kasım 1960, s.2.
• Vandemir, Baki, “Cumhuriyetin Büyuk Kurucusu Atatürk’ten Vecizeler”, Bozkurt, 29 Ekim 1961, s.3.
• Vatansever, Müge, “Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C 12, Özel Sayı, 2010, s.1487-1530.
• https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuhfd/issue/46934/588952.
• “23 Nisan Güneşi”, Cumhuriyet, 23 Nisan 1962, s.1.
• Yontunç, Kenan. “Atatürk ve Heykel”, Devrim, 10 Kasım 1963, s.4.