MİLLÎ MÜCADELE KARŞITI BİR DEVLET ADAMI: MEHMET ZİVER BEY VE SİYASİ FAALİYETLERİ

Yıl 2023, Cilt: 39 Sayı: 107, 79 - 104, 24.05.2023

Celil Bozkurt

Öz

Osmanlı Devleti’nin farklı bölgelerinde maarif nazırlığı yapan Mehmet Ziver Bey, Mütareke Döneminde Üsküdar Mutasarrıflığı ile Bursa Valiliği yapmıştır. Fanatik bir Hürriyet ve İtilaf taraftarı olan Ziver Bey, görev süresince tam bir Millî Mücadele karşıtı olarak dikkat çekmiştir. Mülkiye kökenli olmamasının getirdiği liyakatsizlik ve İtilaf Devletleri ile yaptığı işbirliği, Ziver Bey’in birçok olumsuz vakada yer almasına neden olmuştur. Ziver Bey, Üsküdar Mutasarrıflığı döneminde, Üsküdar ve çevresinde hüküm süren asayişsizliğin temel sorumlusu olarak görülmüştür. Ziver Bey’in, bölgede hâkim olan Rum çetelerine karşı gösterdiği zafiyet ve Kuva-yı Millîye sempatizanı olduğu gerekçesiyle Jandarma teşkilatına olan güvensizliği, sorumluluk sahasında birçok istenmeyen vakanın çıkmasına neden olmuştur. Ziver Bey, Millî Mücadele karşıtı faaliyetlerine Bursa Valiliği döneminde de devam etmiş, Bursa’da Yunan İşgal Komutanlığı’yla işbirliği içinde Kuva-yı Millîye taraftarlarının tasfiye edilmesinde etkin rol oynamıştır. Ayrıca Bursa’da Saltanata bağlılık mitinginin toplanmasını organize etmiş, bu sırada Bursa ulema ve eşrafının hazırladığı Kuva-yı Millîye karşıtı beyannameye de öncülük etmiştir. Millî Mücadele karşıtı faaliyetleriyle Türk kamuoyunda infial uyandıran Ziver Bey, Yüzellilikler Listesine alınmak istenmişse de kontenjanın dolması nedeniyle kayıt dışı kalmıştır.

Bu çalışmanın amacı, Üsküdar Mutasarrıfı ve Bursa Valisi Ziver Bey’in Millî Mücadele’de oynadığı rolü ortaya koymaktır. Bu bağlamda ilk olarak bir eğitimci olan Ziver Bey’in devlet memuriyetinde geçen faaliyetleri ele alınmıştır. Akabinde Mehmet Ziver Bey’in Mütareke Dönemindeki faaliyetleri, özellikle de Üsküdar Mutasarrıflığı ile Bursa Valiliği Osmanlı arşiv belgelerine dayalı olarak değerlendirilmiştir. Makalenin son kısmında Türkiye Büyük Millet Meclisinde Yüzellilikler ile ilgili yapılan tartışmalar ve Ziver Bey hakkındaki iddialara yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Mehmet Ziver Bey, Üsküdar, Kuva-yı Millîye, Yüzellilikler

A STATESMAN AGAINST THE NATIONAL STRUGGLE: MEHMET ZIVER AND HIS POLITICAL ACTIVITIES

Öz

Mehmet Ziver Bey, who was the minister of education in different regions of the Ottoman Empire, served as the Governor of Üsküdar and Bursa Governor during the Armistice Period. Ziver Bey, a fanatical supporter of the Liberty and Entente Party, drew attention as a complete opponent of the National Struggle during his tenure. The incompetence of not having a property background and his cooperation with the Entente States caused Ziver Bey to take part in many negative cases. Ziver Bey was seen as the main responsible for the disorder prevailing in Üsküdar and its environs during the Üsküdar Governorate. Ziver Bey’s weakness against the Greek gangs that dominate the region and his distrust of the Gendarmerie on the grounds that he was a sympathizer of the Kuva-yı Millîye led to many undesirable cases in his area of responsibility. Ziver Bey continued his activities against the National Struggle during the Governorship of Bursa and played an active role in the elimination of Kuva-yı Millîye supporters in cooperation with the Greek Occupation Command in Bursa. He also organized the meeting of the loyalty to the Sultanate meeting in Bursa, while he also pioneered the declaration against the Kuva-yı Millîye prepared by the Bursa ulema and gentry. Ziver, who aroused indignation in the Turkish public with his activities against the National Struggle, was not registered because the quota was full, even though he was wanted to be included in the 150 personae non gratae.

The purpose of this study is to reveal the role of Üsküdar Governor and Bursa Governor Ziver Bey in the National Struggle. In this context, the activities of Ziver Bey, an educator, in the civil service were discussed first. Subsequently, Mehmet Ziver Bey’s activities during the Armistice Period, especially the Üsküdar Mutasarriflik and the Bursa Governorship, were evaluated based on Ottoman archival documents. In the last part of the article, the discussions held in the Turkish Grand National Assembly about 150 personae non gratae and the allegations put forward about Ziver Bey are explained.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Mehmet Ziver Bey, National Forces, Üsküdar, 150 personae non gratae

Kaynakça

• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 1164/87257.
• BEO, 4585/343816.
• BEO, 4627/347009.
• Dahiliye Asayiş Kalemi (DH.EUM.AYŞ), 42/12.
• DH.EUM.AYŞ, 42/64.
• DH.EUM.AYŞ, 43/8.
• Dahiliye İdare-i Umumiye (DH.İ.UM) 19/1.
• Dahiliye Kalem-i Mahsus (DH.KMS), 59/16.
• DH.KMS, 60/37.
• Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT), 981/40.
• Dâhiliye Muhasebe Kalemi (DH. EUM.MH), 195/66.
• DH.EUM.MH. 188/7.
• DH.EUM.MH. 196/66.
• Dahiliye Şifre Kalemi (DH.ŞFR), 660/161.
• Dahiliye Umur-ı Mahalliyye ve Vilayat Müdürlüğü (DH.UMVM), 48-20.
• DH.UMVM.125/79.
• İrade Dosya Usulü (İ.DUİT), 43/16.
• İ.DUİT, 43/44.
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT), 244/25.
• MF. MKT, 526/67.
• MF. MKT, 762/29.
• MF. MKT, 981/40.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), 252/36.
• TBMM Zabıt Ceridesi (ZC), Devre 1, C 27, İçtima 197, 22 Nisan 1923.
• TBMM, Gizli Celse Zabıtları (GCZ), Devre 2, C 4, 39. İnikat, 2. Celse, 16 Nisan 1924.
• Artuk, İbrahim, “Nişan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C 33, 2007, s.154-156.
• Aydoğdu, Murat, “Kocaeli Yarımadası’nda Karakol Cemiyeti-Mustafa Kemal Paşa Rekabeti ve Yahya Kaptan Olayı II”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 26, S 76, 2010, s.155-200.
• Beyoğlu, Süleyman “I. Dünya Savaşı’nda ve Millî Mücadele Yıllarında Üsküdar (1915-1922)”, Üsküdar Sempozyumu IV, C II, İstanbul 2006, s.283-304.
• Bingöl, Sedat, Yüzellilikler Meselesi, Dorlion Yayınları, Ankara 2020.
• Bozkurt, Celil, “Millî Mücadelede Bursa Uleması: Yunan İşgalinde Bursa’da Saltanata Bağlılık Mitingi”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C 37, S 103, Mayıs 2021, s.77-104.
• Eğilmez, Mümtaz Şükrü, Millî Mücadele’de Bursa, (Yay Haz. İhsan Ilgar), Tercüman Yayınları, İstanbul 1980.
• Ertürk, Hüsamettin, İki Devrin Perde Arkası, Sebil Yayınevi, İstanbul 1996.
• Günay, Nejla, “Teceddüt Fırkası”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/teceddut-firkasi, Erişim tarihi: 20 Eylül 2022.
• Karakoç, Ercan, “Millî Mücadele’de Üsküdar”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu II, C 2, İstanbul 2004, s.151-159.
• Özer, İsmail, “Mütareke Döneminde Faaliyet Gösteren Kuvayı Milliye’ye Muhalif, İngilizlere Muhib Cemiyetlerden İlâ-yı Vatan Cemiyeti”, Motif Akademi Halk Bilimi Dergisi, C 13, S 29, Mart 2020, s.450-465.
• Pehlivanlı, Hamit, Kurtuluş Savaşı İstihbaratında Askeri Polis Teşkilatı, Genelkurmay Basımevi, 1992.
• Saygı, Serhan Kemal, Meclis-i Mebusan İzmir Mebusları 1908-1918, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2014.
• Selek, Sabahattin, Anadolu İhtilali, C 1, 8. Baskı, Kastaş Yayınları, İstanbul 1987.
• Tuğluk, Abdulhakim, Midillili Mehmed Ziver Bey, Efe Akademi, İstanbul 2021.
• Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İletişim Yayınları, 34. Baskı, İstanbul 2017.
• İkdam
• Sabah
• Tanin
• https://amopa.asso.fr/lordre-des-palmes-academiques, Erişim tarihi: 25 Eylül 2022.
• http://www.bursadakultur.org/koskler_bursa.htm, Erişim tarihi: 25 Eylül 2022.