Migration of Turks of Bulgaria to Seyhan (1950-1951)

Yıl 2023, Cilt: 39 Sayı: 108, 439 - 480, 01.11.2023

Hatice Bozkurt Çanak

https://doi.org/10.33419/aamd.1381258

Öz

The Balkans is one of the regions where the Turks lived intensively under the rule of the Ottoman Empire. However, after the Balkans ceased to be under the Ottoman domination as of the second half of the 19th century, the Turkish people began to migrate to Anatolia. As a result of the ongoing migrations for many years, the Turkish presence in the region decreased rapidly.

Bulgaria is one of the countries where migration from the Balkans to Anatolia was intensive. In the period which started with 1877-1878 Ottoman-Russian War and continued until the 1990s, hundreds of thousands of Turks came to Anatolia and many immigrants died on the way during migration. In fact, these migrations turned into a mass from time to time depending on the relationship between the two countries and became a drama of humanity. One of the periods when migration took place was 1950-1951 after the Second World War.

This immigration resulted from the change of administration and regime with the Soviet occupation of Bulgaria during the Second World War. The project of the communist administration established with the occupation to create a single nation integrated with the Bulgarian Socialist State especially affected the Turks, the largest minority. Upon these developments, the Turks, who realized that they could not live in Bulgaria any longer, immigrated to Anatolia. One of the provinces where immigrants were settled is Seyhan. However, it seems that this settlement process has not been studied in detail in the province. Therefore, this study was conducted to examine the subject in detail. In this context, first of all, the places where the immigrants were settled were determined from the settlement books of the province, and then a field research was conducted by reviewing the local press of the period. In line with the findings obtained, the settlement processes of the Bulgarian Turks who settled in Seyhan were tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Adana-Seyhan, Emigrants, International Migration, Settlement, Turks of Bulgaria

Etik Beyan

There is no study that would require the approval of the Ethical Committee in this article.

Bulgaristan Türklerinin Seyhan’a Göçü (1950-1951)

Öz

Osmanlı Devleti’nin hâkimiyeti altında Türklerin yoğun olarak yaşadığı coğrafyadan birisi de Balkanlardır. Ancak Balkanların 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı hâkimiyetinden çıkmaya başlaması üzerine bölgede yaşayan Türkler Anadolu’ya göç etmeye başlamıştır. Uzun yıllar boyunca devam eden göçler sonucunda bölgedeki Türk varlığı hızla azalmıştır.
Balkanlardan Anadolu’ya göçün yoğun olarak gerçekleştiği ülkelerden birisi de Bulgaristan’dır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı ile başlayıp 1990’lı yıllara kadar devam eden göç sürecinde yüz binlerce Türk Anadolu’ya gelirken bir o kadarı da hayatını kaybetmiştir. Hatta bu göçler, iki ülke arasındaki ilişkiye bağlı olarak zaman zaman kitlesel bir hâl alarak insanlık dramı şeklinde cereyan etmiştir. Göçün kitlesel olarak yaşandığı dönemlerden birisi de İkinci Dünya Savaşı sonrasına tesadüf eden 1950-1951 yılları olmuştur. Bu göç, Bulgaristan’ın İkinci Dünya Savaşı sırasında maruz kaldığı Sovyet işgaliyle birlikte yaşanan iktidar ve rejim değişikliğinden kaynaklanmıştır. İşgalle birlikte kurulan komünist idarenin Bulgar Sosyalist Devleti ile bütünleşmiş tek bir ulus yaratma projesi bilhassa ülkedeki en büyük azınlık olan Türkleri etkilemiştir. Bunun üzerine Bulgaristan’da daha fazla yaşayamayacaklarına kanaat getiren Türkler Anadolu’ya göç etmiştir. Göçmenlerin yerleştirildiği vilayetlerden birisi de Seyhan’dır. Ancak bu iskân süreci detaylı bir şekilde çalışılmamıştır. Zira konuya dair yapılan tek çalışmanın da alan araştırması kısmının yetersiz olduğu görülmektedir. Bundan dolayı konuyu daha detaylı bir şekilde ele almak üzere bu çalışma gerçekleştirilmiştir. Bu bağlamda öncelikle vilayete dair iskân defterlerinden göçmenlerin yerleştirildiği yerler belirlenmiş, müteakiben de dönemin yerel basını taranarak alan araştırması gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu çalışmalar neticesinde elde edilen bilgiler doğrultusunda Seyhan’a yerleştirilen Bulgaristan Türklerinin iskân süreçleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Adana-Seyhan Bulgaristan Türkleri, Göçmenler, İskân, Uluslararası Göç

Etik Beyan

Bu makalede Etik Kurul Onayı gerektiren bir çalışma bulunmamaktadır.

Kaynakça

• 86 Nolu Ceyhan İlçesi 936-951 Yılı Romanya ve Bulgaristan Göçmenlerine Ait İskân Esas Defteri.
• 87 Nolu Merkez, Ceyhan, Kozan, Karataş, Karaisalı, Seyhan ve Osmaniye Muhacir Kayıt Defteri.
• “113 Göçmen Evinin İnşası Devam Ediyor”, Vatandaş, 12 Ekim 1951.
• “Adalı Civarında Kurulması Tasarlanan Göçmen Köyü”, Türk Sözü, 6 Ekim 1951.
• “Adalı Göçmen Köyü”, Yeni Adana, 9 Ekim 1951.
• “Adalı Mıntıkasında Bir Göçmen Köyü Kuruluyor”, Vatandaş, 3 Ekim 1951.
• “Adalı’da Kurulacak Göçmen Köyü”, Türk Sözü, 11 Ekim 1951.
• “Adalı’da Kurulacak Göçmen Köyü. Toprakkale’de de 80 Hanelik Bir Göçmen Köyü Kurulacak”, Türk Sözü, 11 Ekim 1951.
• Akça, Bayram, “1945-1990 Türk-Bulgar İlişkileri ve Bu Dönemde Muğla Vilayetine İskân Edilen Bulgaristan Muhacirleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S 70 (2008), s.75-92.
• Akın, Veysi, “Türkiye Cumhuriyeti İle Bulgaristan Arasında Siyasi İlişkilerin Kurulmasında 1925 Dostluk Antlaşması’nın Yeri ve Önemi”, Balkan Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, C 1, S 1 (2012), s.41-56.
• Arslan, Zehra, “Demokrat Parti İktidarının 1950-1951 Yıllarında Bulgaristan’dan Türkiye’ye Göç Eden Göçmenlere Yönelik Politikası (1950-1951)”, Uluslararası Balkan Sempozyumu Bildirileri, Isparta 2012, s.329-344.
• Atabay, Mithat, “Çingene Sorunu ve 1950-1951 Yıllarında Bulgaristan’dan Çanakkale’ye Göçler”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S 13 (2012), s.59-72.
• Aybar, Celâl, Bulgaristan Nüfusu, İstanbul 1935.
• “Bazı Vilayetlerin İlgası ve Bazılarının Birleştirilmesi Hakkında Kanun”, Resmî Gazete, S 2411 (27 Mayıs 1933), s.2510-2511.
• “Bir Göçmen Köyünün İnşaatı İhale Edildi”, Yeni Adana, 24 Kasım 1951.
• “Cihadiye Köyündeki Göçmen Evlerinin Bugün Dağıtımı Yapılıyor”, Yeni Adana, 28 Ekim 1952.
• “Cihadiye’deki Göçmen Evleri Dün Tevzî Edildi”, Yeni Adana, 29 Ekim 1952.
• Çanak, Erdem, “Bulgaristan’dan Seyhan’a Türk Göçü (1950-1951)”, Turkish Studies, S 9/4 (2014), s.235-253.
• Çanak, Erdem, “Bulgaristan Türklerinin Kadirli’ye İskânı (1951)”, Yeni Türkiye Rumeli-Balkanlar Özel Sayısı, C 4, S 69 (2015), s.4163-4172.
• Çanak, Erdem, “Bulgaristan Türklerinin Ceyhan’a İskânı (1950-1951)”, International New Tendencies Congress In Ottoman Researches (INOCTE 2016), Saraybosna/Bosna Hersek (7-9 Ekim 2016), Konya 2016, s.199-222.
• Çanak, Erdem, Tarihî, Siyasî, Sosyal ve İktisadî Yönleriyle Adana (Seyhan) (1923-1956), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2017.
• Çolak, Filiz, “Bulgaristan Türklerinin Türkiye’ye Göç Hareketi (1950-1951)”, Tarih Okulu, S 14 (2013), s.113-145.
• “Gelen Göçmenler”, Yeni Adana, 17 Nisan 1951.
• “Göçmen Çocukları Okullara Yerleştiriliyor”, Yeni Adana, 8 Ağustos 1951.
• “Göçmen Evleri”, Yeni Adana, 12 Eylül 1952.
• “Göçmen Evleri İnşasına Hızla Devam Ediliyor”, Türk Sözü, 17 Nisan 1952.
• “Göçmen Evleri İnşası Tamamlanmak Üzere”, Türk Sözü, 29 Ocak 1953.
• “Göçmen Evleri Kuruluyor”, Türk Sözü, 22 Kasım 1951.
• “Göçmen İşleri”, Yeni Adana, 3 Ekim 1951.
• “Göçmen Evleri İnşaatı”, Türk Sözü, 24 Kasım 1951.
• “Göçmen Köylerinin İnşaatı Devam Ediyor”, Türk Sözü, 5 Haziran 1952.
• “Göçmen Köyü İçin Yapılan İncelemeler”, Vatandaş, 11 Ekim 1951.
• “Göçmen Köyü ile İlgili İncelemeler”, Vatandaş, 9 Ekim 1951.
• “Göçmen Köyü İnşaatı Süratle İlerlemektedir”, Vatandaş, 16 Kasım 1951.
• “Göçmen Köyü Kuruluyor”, Yeni Adana, 4 Ekim 1951.
• “Göçmen Köyünün Temel Atma Töreni Dün Yapıldı”, Türk Sözü, 31 Ekim 1952.
• “Göçmenler”, Seyhan, 31 Aralık 1951.
• “Göçmenler İçin Adalı Bölgesi Uygun Görüldü”, Vatandaş, 6 Ekim 1951.
• “Göçmenlere Ev Dağıtımı”, Vatandaş, 29 Ekim 1952.
• “Göçmenlere Toprak Dağıtımı Başlıyor”, Vatandaş, 4 Eylül 1951.
• “Göçmenlere Toprak Tevzî Devam Ediyor”, Vatandaş, 28 Aralık 1951.
• “Göçmenlere Yardım İşi Gün Geçtikçe Gelişiyor”, Türk Sözü, 18 Ocak 1951.
• “Göçmenlere Yardım Millî Komitesi Dün Teşekkül Etti”, Türk Sözü, 3 Ocak 1951.
• “Göçmenlerin İskân İşi”, Türk Sözü, 16 Ekim 1951.
• “Göçmenlerin İskân İşi”, Türk Sözü, 1 Haziran 1952.
• “Göçmenlerin İskân İşi”, Türk Sözü, 12 Ağustos 1952.
• “Göçmenlerin İskânı İşi İlerlemektedir”, Vatandaş, 22 Kasım 1951.
• “Göçmenlerin İskân İşi İlerliyor”, Türk Sözü, 24 Ocak 1952.
• “Göçmenlerin İskân İşleri”, Türk Sözü, 18 Aralık 1951.
• “Göçmenlerin İskânı Etrafında Çalışmalar”, Türk Sözü, 17 Ekim 1951.
• Görüşme: Âdem Hâkim (d. 1942), 14.04.2022.
• Görüşme: Ahmet Koç (d. 1934), 25.02.2022.
• Görüşme: Ahmet Süremez (d. 1941), 12.04.2022.
• Görüşme: Ali Yaman (d. 1961), 29.04.2022.
• Görüşme: Basri Kovancı (d. 1940), 08.04.2022.
• Görüşme: Bekir Deniz (d. 1938), 15.10.2022.
• Görüşme: Emine Akkaş (d. 1943), 01.04.2022.
• Görüşme: Emine Eker (d. 1943), 14.04.2022.
• Görüşme: Emine Kayışoğlu (d. 1941), 03.05.2022.
• Görüşme: Emine Tarakçı (d. 1941), 04.05.2022.
• Görüşme: Emine Yaşar (d. 1941), 29.04.2022.
• Görüşme: Emine Yavaş (d. 1937), 18 Nisan 2022.
• Görüşme: Fatma Ateş (d. 1946), 20.04.2022.
• Görüşme: Fatma Kırılmaz (d. 1929), 27.02.2022.
• Görüşme: Fatma Süremez (d. 1942), 12.04.2022.
• Görüşme: Fatma Yavaş (d. 1942), 15.04.2022.
• Görüşme: Habibe Aşçı (d. 1932), 13.04.2022.
• Görüşme: Habibe Çoban (d. 1948), 12.04.2022.
• Görüşme: Hakkı Mertol (d. 1935), 01.04.2022.
• Görüşme: Hakkı Yılmaz (d. 1937), 26.02.2022.
• Görüşme: Halil Durmaz (d.1940), 29.04.2022.
• Görüşme: Halil Yapıcı (d. 1940), 13.04.2022.
• Görüşme: Hasan Kavcu (d. 1934), 03.05.2022.
• Görüşme: Hasan Kurtulmuş (d. 1955), 04.05.2022.
• Görüşme: Haşim Eker (d. 1937), 11.04.2022.
• Görüşme: Hatice Biçer (d. 1940), 25.03.2022.
• Görüşme: Hatice Kılıç (d. 1949), 03.05.2022.
• Görüşme: Hüseyin Çoban (d. 1941), 12.04.2022.
• Görüşme: Hüseyin Kuş (d. 1932), 15.04.2022.
• Görüşme: Hüsnü Yenice (d. 1945), 03.04.2022.
• Görüşme: İbrahim Yenice (d. 1939), 03.04.2022.
• Görüşme: İsmail Kırılmaz (d. 1940), 25.03.2022.
• Görüşme: İsmail Kurtuluş (d. 1941), 15.04.2022.
• Görüşme: İsmail Yurtsever (d. 1929), 03.09.2021.
• Görüşme: Kadir Güngör (d. 1949), 01.04.2022.
• Görüşme: Levhi Yılmaz (d. 1950), 11.04.2022.
• Görüşme: Lütfiye Deniz (d. 1946), 05.03.2022.
• Görüşme: Makbule Babacan (d. 1936), 14.04.2022.
• Görüşme: Mecit Sağır (d. 1942), 13.04.2022.
• Görüşme: Mehmet Çoban (d. 1939), 12.04.2022.
• Görüşme: Mehmet Kahraman (d. 1948), 27.02.2022.
• Görüşme: Mehmet Tarakçı (d. 1948), 04.05.2022.
• Görüşme: Mehmet Tenekeci (d. 1956), 09.10.2021.
• Görüşme: Murat Çoban (d. 1953), 15.02.2022.
• Görüşme: Murat Kıyak (d. 1941), 11.04.2022.
• Görüşme: Nefise Üzülmüş (d. 1943), 13.04.2022.
• Görüşme: Remzi Dönmez (d. 1968), 04 Mayıs 2022.
• Görüşme: Remziye Yılmaz (d. 1933), 11.04.2022.
• Görüşme: Sabit Akarsu (d. 1948), 29.04.2022.
• Görüşme: Selime Kamburoğlu (d.1924), 15.04.2022.
• Görüşme: Sevdiye Kırılmaz (d. 1941), 25.03.2022.
• Görüşme: Seyit Ali Kayışoğlu (d. 1940), 03.05.2022.
• Görüşme: Şaban Kılıç (d. 1944), 03.05.2022.
• Görüşme: Şaban Nalbant (d. 1940), 22.02.2022.
• Görüşme: Yusuf Çömez (d. 1935), 27.02.2022.
• Görüşme: Zülbiye Eyüpoğlu (d. 1940), 03.05.2022.
• Görüşme: Zülbiye Tenekeci (d. 1963), 09.10.2022.
• Hakov, Cengiz, “Atatürk ve Bulgaristan ile Türkiye Arasında Yeni Siyasal Diplomatik Münasebetler”, Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu Bildirileri, C 2, Ankara (1996), s.1271-1278.
• Hakov, Cengiz, “Bulgaristan Türklerinin Göçmenlik Serüveni”, Türkler, C 20, Ankara 2000, s.371-376.
• “İki Göçmen Köyü Daha Tamamlandı”, Yeni Adana, 21 Ekim 1952.
• “İlimize Gelen Göçmenler 3.000’i Aştı”, Türk Sözü, 3 Mart 1951.
• “İlimize Gelen Göçmenler”, Türk Sözü, 10 Temmuz 1951.
• “İlimize Gelen Göçmenler”, Yeni Adana, 19 Temmuz 1951.
• “İlimizdeki Göçmen Sayısı 1.678’i Buldu”, Türk Sözü, 10 Şubat 1951.
• “İlimize 6.400 Göçmen Yerleştirildi”, Yeni Adana, 10 Temmuz 1951.
• “İlimize Tahsis Edilen Göçmenlerin Taksimi”, Vatandaş, 26 Nisan 1951.
• “İlimizdeki Göçmenlerin İskân İşleri Tamamlanıyor”, Türk Sözü, 24 Ekim 1951.
• “İlimize Gelen Göçmenlerin İskânı İşi”, Yeni Adana, 24 Ocak 1952.
• “İnşası Tamamlanan Göçmen Köyleri”, Vatandaş, 23 Temmuz 1952.
• Kamil, İbrahim, “Bulgaristan’dan Türkiye’ye Gerçekleşen 1950-1951 Göçünün Nedenleri”, Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, C 5, S 2 (2016), s.31-65.
• Kamil, İbrahim, “Atatürk Dönemi Türkiye-Bulgaristan İlişkileri”, Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-donemi-turkiye-bulgaristan-iliskileri/ Erişim Tarihi: 14.07.2023.
• Kamil, İbrahim, Bulgaristan Türkleri ve Göçler Bulgaristan Komünist Partisi Gizli Belgeleri (1944-1989), Cilt 1 (1944-1953), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2018.
• Kamil, İbrahim, “Cumhuriyet Döneminde Bulgaristan’dan Türkiye’ye Göçler (1923-1989)”, Sosyo-Kültürel-Ekonomik Yönleriyle Türkiye’de Göç ve Göçmenler, Altınordu Yayınları, Ankara 2023, s.223-250.
• “Karaisalı’da Göçmen Evlerinin Temeli Atıldı”, Vatandaş, 27 Kasım 1951.
• Kaştan, Yüksel, “Atatürk Dönemi Türkiye-Bulgaristan İlişkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, S 72, 2008, s.669-696.
• “Komşu İllerden İlimize Göçmenler Akın Ediyor”, Türk Sözü, 19 Temmuz 1951.
• “Kurulacak Göçmen Köyü”, Türk Sözü, 4 Ekim 1951.
• Lütem, Ömer E., Türk-Bulgar İlişkileri 1983-1989, Cilt 1 (1983-1985), Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayını, Ankara 2000.
• Memişoğlu, Hüseyin, Bulgaristan Türklerinin Eğitimi, Ankara 1992.
• Özgiray, Ahmet, “Türk-Bulgar Siyasi İlişkileri (1920-1938)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S 10, 1995, s.55-64.
• Pınar, Mehmet, “1950-1951 Bulgaristan’dan Türkiye’ye Göçler ve Demokrat Parti’nin Göçmen Politikası”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, S 89, 2014, s.61-93.
• “Seyhan Bölgesinde İki Göçmen Köyü Kuruluyor”, Vatandaş, 17 Ekim 1951.
• “Şehrimizde de Teşekkül Eden Göçmen ve Mültecilere Türkiye Yardım Birliği’nin Faaliyeti”, Yeni Adana, 5 Ocak 1951.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, C 1 (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Şimşir, Bilal N., Bulgaristan Türkleri ve Göç Sorunu, Bulgaristan’da Türk Varlığı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1985.
• Şimşir, Bilal N., Bulgaristan Türkleri (1878-2008), Bilgi Yayınevi, Ankara 2012.
• Tahir, Nuri Ali, “Bulgar Komünist Partisi ve Bulgaristan’daki Türklere Yönelik Asimilasyon Politikası”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S 41 (2015), s.578-587.
• Tanoğlu, Ali, “Bulgaristan Türklerinin Son Göç Hareketi (1950-1951)”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C 14 (Ekim 1952-Temmuz 1953), s.129-161.
• Toğrol, Beğlan, 112 Yıllık Göç (1878-1989), Boğaziçi Üniversitesi Yayını, İstanbul 1989.
• “Toprakkale ve Adalı’da Kurulacak Göçmen Köyleri”, Türk Sözü, 20 Ekim 1951.
• “Toprakkale Göçmen Köyü de Kuruldu”, Vatandaş, 2 Temmuz 1952.
• Turan, Ömer, “Geçmişten Günümüze Bulgaristan Türkleri”, Balkan Türkleri, Balkanlarda Türk Varlığı, Der. Erhan Türbedar, Avrasya Stratejik Araştırmalar Merkezi Yayını, Ankara 2003, s.18-43.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 030.01.00.00.55.338.2.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30.18.01.02.126.59.1.
• Ulutaş, Selcen Özyurt, “Amerikan Merkezi Haberalma Teşkilatı Raporlarına Göre Komünist Bulgar Hükümetlerinin Türklere Yönelik Politikaları (1949-1954)”, Türk Dünyası Araştırmaları, S 235 (2018), s.125-140.
• “Üç Göçmen Köyü Daha Kurulacak”, Türk Sözü, 30 Mart 1952.
• “Vali İlçelere Gidiyor”, Yeni Adana, 13 Kasım 1951.
• “Vali Kınık Tetkik Gezisinden Döndü”, Türk Sözü, 16 Kasım 1951.
• “Valinin Dünkü Tetkikleri”, Türk Sözü, 16 Ocak 1951.
• “Yarımca’da Yüz Göçmen Evinin İnşası Sona Erdi”, Türk Sözü, 22 Ocak 1953.
• “Yerdelen Köyünün Nakli”, Yeni Adana, 28 Aralık 1951.
• “Yerleştirilecek Olan Göçmenler”, Vatandaş, 25 Nisan 1951.
• “Yerleştirilen 7.000 Göçmenin İskânı İşi”, Vatandaş, 9 Ağustos 1951.
• “Yeşiloba’da Yapılacak Göçmen Evleri”, Türk Sözü, 12 Eylül 1952.
• “Yeşiloba’da Göçmen Mahallesi Kuruluyor”, Vatandaş, 12 Ağustos 1952.
• “Yeşiloba Göçmen Köyünün ve Uçak Alanının Temelleri Atıldı”, Vatandaş, 31 Ekim 1952.
• “Yeşiloba’daki Göçmen Evleri Tevzî Edildi”, Türk Sözü, 12 Haziran 1953.