An Unfinished Educational Project: Heybeliada Sebil’ürreşad Primary School

Yıl 2024, Cilt: 40 Sayı: 109, 35 - 68, 14.05.2024

Ali Kaşıyuğun

https://doi.org/10.33419/aamd.1480072

Öz

Education is an indispensable part of our lives. The levels reached by societies from past to present are directly proportional to the education systems they apply. When we look at developed countries today, it is clear that education systems are the basis of their development.
Considering the last periods of the Ottoman Empire, it is seen that important reforms were made in many areas. One of these areas is education. However, some responsible intellectuals and sensitive people, who thought that the reforms were insufficient, took up this issue and initiated some studies on this issue. One of the intellectual and sensitive people interested in the issue of education is our national poet Mehmet Akif Ersoy. Ersoy focused on education and wanted to establish a primary school in Heybeliada. The school, which has a four-year period of education, considered it a duty to undertake the education of Muslim children. In the regulation prepared for the school, it is stated that the children between the ages of 7-10 will be admitted to the school, the school will be paid, the school needs will be met with the revenues from the donations and activities, those who do not pay the school fee will not be taken to the classes, the education affairs will be formed by the principal, teachers, servants, and by a four-person administrative committee. It has been clearly stated that the education will continue from the beginning of September to the 25th of May, special and general exams will be held, students will be regularly checked for health, the use of tobacco products and damage to school property are prohibited, and successful students will be rewarded. In the curriculum, the courses which will be taught are clearly stated that the first year consists of three semesters of three months, the second year consists of two semesters, and the third and fourth grades consist of one semester.
The aim of the study is to reveal a little-known educational institution. The scope of the study consists of Sebil'ürresad Primary School, which is planned to be established in Heybeliada. In the study, the available data were evaluated objectively using the case study research method, but the fact that there were almost no school-related resources was seen as the most important issue that made the study difficult.
In this study, Sebil'ürreşad Journal will be used as the main source, and the school and program established by M. Akif Ersoy in Heybeliada will be evaluated together with secondary sources.

Anahtar Kelimeler

Heybeliada Sebil’ürreşad Primary School, M. Akif Ersoy, Education in the Ottoman State, Primary School

Yarım Kalmış Bir Eğitim Projesi: Heybeliada Sebil’ürreşad Mekteb-i İptidaisi

Öz

Eğitim, hayatımızın vazgeçilmez bir parçasıdır. Geçmişten günümüze toplumların ulaştıkları seviyeler uyguladıkları eğitim sistemleri ile doğru orantılıdır. Bugün gelişmiş ülkelere bakıldığında gelişmişliklerinin temelinde eğitim sistemlerinin yer aldığı açıkça ortadadır.
Osmanlı Devleti’nin son dönemlerine bakıldığında birçok alanda önemli reformlar yapıldığı görülür. Bu alanlardan birisi de eğitimdir. Ancak yapılan reformların yetersiz olduğunu düşünen bazı sorumlu aydınlar ve duyarlı insanlar bu konuya el atarak birtakım çalışmalar başlatmışlardır. Eğitim meselesiyle ilgilenen aydın ve duyarlı insanlardan birisi de millî şairimiz Mehmet Akif Ersoy’dur. Ersoy, eğitim konusuna yoğunlaşmış ve Heybeliada’da bir ilkokul açmak istemiştir. Dört yıllık eğitime sahip bu okul, Müslüman çocuklarının eğitimini üstlenmeyi görev saymıştır. Okul için hazırlanan nizamnamede 7-10 yaş arası çocukların okula alınacağı, okulun ücretli olacağı, okul ihtiyaçlarının yapılacak bağış ve etkinliklerden elde edilecek gelirlerle karşılanacağı, okul ücretini vermeyenlerin derslere alınmayacakları, eğitim işlerinin müdür, öğretmen ve hizmetlilerden teşkil edilmekle beraber dört kişilik bir idare heyeti tarafından yürütüleceği, eğitimin Eylül başından Mayıs 25’e kadar devam edeceği, özel ve genel sınavların yapılacağı, öğrencilerin düzenli olarak sağlık kontrolünden geçirileceği, tütün mamullerinin kullanımının ve okul eşyasına zarar vermenin yasak olduğu, başarılı olanların ödüllendirileceği hususları açıkça belirtilmiştir. Müfredat programında ise birinci sınıfın üçer aydan oluşan üç devreye, ikinci sınıfın iki devreye ayrılması, üç ve dördüncü sınıfların ise tek devreden oluşması planlanmış ve okutulacak dersler açıkça belirtilmiştir.
Çalışmanın amacı pek bilinmeyen bir eğitim kurumunu gün yüzüne çıkarmaktır. Çalışmanın kapsamını ise Heybeliada’da açılması planlanmış Sebil’ürreşad Mektebi İptidaisi oluşturmaktadır. Çalışmada örnek olay araştırması (vaka çalışması araştırması) yöntemi kullanılarak eldeki veriler tarafsız bir şekilde değerlendirilmiş ancak okul ile ilgili kaynakların yok denecek kadar az olması çalışmayı zorlaştıran en önemli husus olarak görülmüştür.
Bu çalışmada Sebil’ürreşad dergisi ana kaynak olarak kullanılacak olup ikincil kaynaklarla birlikte M. Akif Ersoy’un Heybeliada’da açtığı okul ve programı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Heybeliada Sebil’ürreşad Mektebi İptidaisi, M. Akif Ersoy, Osmanlı’da Eğitim, İlkokul

Kaynakça

• “Heybeliada Sebil’ürreşad Mekteb-i İptidaisi”, Sebil’ürreşad, C 11, S 263, İstanbul 12 Eylül 1329 (25 Eylül 1913), s.34-37.
• “Heybeliada Sebil’ürreşad Mekteb-i İptidaisi”, Sebil’ürreşad, S 1038, İstanbul Mart 2019, s.4.
• “Talim ve Terbiye:Sebil’ürreşad İptidai Mektebi”, Sebil’ürreşad, C 11, S 268, İstanbul 17 Teşrin-i evvel 1329 (30 Ekim 1913), s.119-121.
• “Talim ve Terbiye:Sebil’ürreşad İptidai Mektebi”, Sebil’ürreşad, C 11, S 270, İstanbul 31 Teşrin-i evvel 1329 (13 Kasım 1913), s.151-152.
• Acet, Mehmet, Yıldıran İbrahim, “İsveç Cimnastiğinin Dünya’da ve Türkiye’deki Gelişimi”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 2, Haziran 1999, s.291-300.
• Açık, Kerim, “Tanzimat Döneminde Açılan Yeni Okullarda Arapça Öğretiminde Kullanılan Ders Kitaplarının Yöntem Açısından İncelenmesi”, Şarkiyat Mecmuası, S 37, İstanbul 2020, s.1-49.
• Akgül, Ahmet, “Sebil’ürreşad Heybeliada Mekteb-i İptidaisi”, Sebil’ürreşad, S 1038, İstanbul Mart 2019, s.10-12.
• Aktaran, Nesrin, “II. Meşrutiyet Dönemi İslamcı Aydınların Mekteplere Dair Görüş ve Önerileri (1908-1918)”, Osmanlı Mektepleri (Bir Modernleşme Çabası Olarak Osmanlı Eğitiminde Yeni Arayışlar), Ed.Fuat Aydın vd., Dem Yayınları, İstanbul 2021, s.57-94.
• Akyüz, Yahya. “Osmanlı Döneminden Cumhuriyete Geçilirken Eğitim-Öğretim Alanında Yaşanan Dönüşümler”, Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, C 1, S 2, Yıl:2011, s.9-22.
• Alkan, Mehmet Ö., Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri 1839-1924,T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 2000.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 134, İstanbul 2014.
• Babaoğlu, Resul, Mekteb-i Mülkiye (1859-1960), TTK Yayınları, Ankara 2020.
• Düstur, İkinci Tertip, C 5, Matbaa-i Amire, Dersaadet (İstanbul), 1332, s.807-808.
• Eren, Nüket, “Türk Milli Eğitiminde Yabancı Okullar”, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1994.
• Erkek, Mehmet Salih, “II. Meşrutiyet Döneminde Türk Eğitim Sistemindeki Gelişmeler ve Ethem Nejat Bey”, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Orta Öğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Bölümü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2009.
• Garip, Recep, “Şairin Mektebi”, Sebil’ürreşad, S 1038, İstanbul Mart 2019, s.5-8.
• Güçtekin, Nuri, “Çerkez Teavün Mektebi (1910-1914)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, C 12, S 23, İstanbul 2013, s.1-21.
• Güçtekin, Nuri, “İstanbul’daki Müslim Özel Mektepleri (1873-1922)”, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2013.
• Güler, Ali, “Türkiye Cumhuriyeti Eğitim Politikasının Ana Devreleri ve Karakteristikleri”, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, C 4, S 1, Samsun Aralık 1989, s.45-68.
• Gündüz, Mustafa, “Osmanlı Son Dönem Eğitiminde “Merkezîleşme, Denetim ve Disiplin Ekseninde Şekillenen Sultanî Modernizm”, Eğitime Bakış Dergisi, Yıl: 11, S 33, (Nisan-Mayıs-Haziran) 2015, s.24-33.
• Heybeliada Sebil’ürreşad Mekteb-i İptidaisi”, Sebil’ürreşad, C 11, S 264, İstanbul 19 Eylül 1329 (2 Ekim 1913), s.50-52.
• http://lugatim.com/s/%C3%9CMM%C3%8E, Erişim Tarihi: 17.01.2023.
• http://lugatim.com/s/K%C3%9C%C5%9EAT, Erişim Tarihi: 5.12.2023.
• http://lugatim.com/s/TAHS%C4%B0N, Erişim Tarihi: 18.01.2023.
• http://www.meb.gov.tr/baglantilar/okullar/index.php?ILKODU=34&ILCEKODU=1, Erişim Tarihi: 03.02.2023.
• https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 31.01.2023.
• https://www.felsefe.gen.tr/fredrich-frobel-kimdir/, Erişim Tarihi: 23.01.2023.
• Kurt, Songül Keçeci, “Osmanlı Devleti’nde Özel İslam Mektepleri”, Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 2011.
• Mehmet Akif, “Hasbihal”, Sırat-ı Müstakim, C 5, S 108, İstanbul 16 Eylül 326 (29 Eylül 1910), s.59-60.
• Nil Kıyısından Boğaziçi’ne; Kavalalı Mehmet Ali Paşa Hanedanı’nın İstanbul’daki İzleri, Yay. Haz. M. Baha Tanman, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2011.
• Okur, Mehmet, “Türkiye’de Milli ve Modern Bir Eğitim Sistemi Oluşturma Çabaları (1920-1928)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C 4, S 11, Haziran 2005, s.93-109. Osmanlıoğlu, Mehmet, “Akif’in Rüyası Sebilürreşad Mekteb-i Alisi”, Sebil’ürreşad, S 1038, İstanbul Mart 2019, s.32.
• Somel, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), Çev. Osman Yener, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Şahin, Muhammet, Tokdemir, M. Ahmet, “II. Meşrutiyet Döneminde Eğitimde Yaşanan Gelişmeler”, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, C 9, S 4, Güz 2011, s.851-876.
• Şinoforoğlu, Osman Tolga, Selim Sırrı Tarcan ve İsveç Jimnastiği: Beden Eğitiminde İsveç Modelinin II. Meşrutiyet Dönemi Türk Eğitim Sistemine Entegrasyonu, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2015.
• Vecdi, M.Salih, “Medaris-i Hususiyeye Muhtacız”, Sebil’ürreşad, C 11, S 267, İstanbul 10 Teşrin-i evvel 1329 (23 Ekim 1913), s.104-105.