Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi ve Finlandiya Türk-Tatar Arşivi’nde Türk Tarihine Dair Kaynaklar

Yıl 2024, Sayı: Özel Sayı, 177 - 210, 17.08.2024

Evren Küçük

https://doi.org/10.33419/aamd.1534373

Öz

Bu çalışmanın amacı, Türk tarihinin yabancı kaynakları bakımından
daha önce üzerinde pek durulmayan ve özgün arşivlerden biri olarak
değerlendirilen Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi ve Finlandiya
Türk-Tatar İslam Cemaati Arşivi’ndeki kaynakları tanıtmaktır.
Özellikle, Tarih ve Uluslararası İlişkiler alanında Türkçe literatürde Fin
arşivleri üzerine büyük bir açık bulunmaktadır. Dolayısıyla çalışma,
Türkçe literatürde hâlihazırdaki bu önemli açığın kapatılmasına
katkı sağlamaktadır. Özgün bir kaynak olması nedeniyle Finlandiya
Dışişleri Bakanlığı belgelerinin kullanılması Türk tarihinin yazılması
ve öğrenilmesinde önemli bir katkı sunacaktır. Maalesef Türk tarih
çalışmalarında Fin arşivlerinden yeterince istifade edilmemiştir.
Hâlbuki Fin arşivlerinde 1917 yılından itibaren Türk tarihi ile ilgili
belgeler oluşmaya başlamıştır. Fin diplomatların yazmış oldukları
raporlar, Türk tarihi (diplomasi, siyasi, ekonomik ve kültür ilişkileri)
açısından önemli bir kaynak oluşturmaktadır.
Türk tarihi açısından bir diğer önemli kaynak ise Finlandiya Türk-
Tatar İslam Cemaati Arşivleridir. 19. yüzyıldan itibaren Finlandiya’ya
yerleşen Tatarlar, Fin tarihi açısından önemli bir etnik unsur olduğu
gibi Türkiye açısından da bir diaspora görevi görmüştür. Helsinki ve
Tampere’deki Türk-Tatarlar, Mahalle-i İslâmiye adı altında örgütlenerek
millî, dinî ve kültürel konularda faaliyet göstermiştir. 1920’lerde
Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan bazı Finlandiya Türk-Tatarları,
Türk-Fin ilişkileri tarihinin de önemli bir parçasını teşkil etmektedirler.
Türk-Tatarlara ait evraklar aynı zamanda Türk tarih yazımına da
katkı sunacaktır. Bu çalışmada arşiv malzemesinin içeriğine ek olarak
araştırmacılar için adı geçen arşivlerin nasıl kullanılacağına dair pratik
bilgilere de yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arşiv, Dışişleri Bakanlığı, Finlandiya İslam Cemaati, Tampere İslam Mahallesi.

Kaynakça

• Aro Jussi- Halen, Harry, “Finlandiya Türk Halkları”, Dünya’da Türkler, Ed. Margaret Bainbridge, Çev. Mehmet Harmancı, İstanbul 1995.
• Ayda, Adile, Sadri Maksudi Arsal, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Baibulat, Muazzez, Tampereen Islamilainen Seurakunta: Juuret ja Historia, Tampera İslam Mahallesi: Nigızı ve Tarihi, The Tampera Islamic Congregation: The Toots and Historia, Tampereen Islamilainen Seurakunta Jyvaskyla 2004.
• Bedretdin, Kadriye, “Tatar Literary Activities in Finland”, Tehlikedeki Diller Dergisi, C 11, S 19 (Temmuz 2021), s.259-273.
• Castrén, Klaus, The First Official Contact Between the Independent Finland and Turkey, Oulun Yliopisto Historian Laitos, Oulu, 1987.
• Daher, Okan, “Finlandiya’daki Tatar Türkleri, Cemaatimizin Türkiye ve Tataristan’la İlişkileri”, Başkent Üniversitesi, Konferans, 16.01.2001.
• Daher, Okan, “Yıllar Aşa”, Mähallä Habärläre, Ekim 2004.
• Finlandiya Ankara Büyükelçiliği, http://www.finland.org. tr/public/default.as px?nodeid=37343&contentlan=21&culture=tr-TR
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C24, 1941, Ankara.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] Rapor No: K 23, Grup:5, Bölüm:C24, 1922.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C24, 1932, Roma.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C24, 20 Ocak 1932, Roma.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C23, 10 Haziran 1932, Roma.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C23, 29 Ekim 1933, Roma.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C23, 29 Ekim 1933, Roma.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C24, 25 Mayıs 1935, Ankara.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C24, 2 Temmuz 1936, Budapeşte.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C24, 2 Kasım 1937, Ankara.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C24, 8 Temmuz 1938, Budapeşte.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C24, 17 Mayıs 1939, Budapeşte.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C24, 12 Ocak 1941, Ankara.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı Arşivi [Ulkoasiainministeriö Arkisto] RYHMÄ: 5, OSASTO: C24, 21 Mart 1945, Ankara.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı, “The archives of the Ministry for Foreign Affairs”, Erişim:24.07.2024, https://um.fi/archives.
• Finlandiya Dışişleri Bakanlığı, “Tasks of the Finnish missions abroad”, Erişim:24.07.2024. https://um.fi/missions.
• Finlandiya İslam Cemaati [Suomen Islam-seurakunta] Arşivi.
• Finlandiya Sofya Büyükelçiliği, Erişim: 3.2.2024. http://www.finland.bg/ public/default. aspx?nodeid=34802&contentlan =2&culture=en-US.
• Forster, Kent, “Finland”, In The New Guide to the Diplomatic Archives of Western Europe, Ed. Daniel H. Thomas and Lynn M. Case, University of Pennsylvania Press, 1975.
• Hämäläinen, Unto, “Finland’s year zero”, https://um.fi/news/-/asset_publisher/ GRSnUwaHDPv5/content/suomi-vuonna-nolla, Erişim Tarihi: 4.4.2024.
• Jaakko Paavolainen, “Tanner, Väinö (1881-1966)”, Erişim:10.02.2024. https://kansallisbiografia.fi/english/person/635.
• Kansallisbiografia, Erişim: 10.05.2024, https://kansallisbiografia.fi/.
• Kirby, David, A Concise History of Finland, Cambridge University Press, Cambridge 2006.
• Kurat, Akdes Nimet, “Tarih Boyunca Türk-Fin İlişkileri”, Belgelerle Türk Tarih Dergisi (Ayrı Basım), İstanbul 1971.
• Küçük, Evren, “Türk Dış Politikası Çalışmalarında Arşivler (Türk-İngiliz- Fin)”, Journal of Turkish Studies, C 8, S 13, 2013, s.1215-1235.
• Küçük, Evren, Türkiye-Finlandiya İlişkileri (1917-1980), Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2017.
• Küçük, Evren, Türkiye-Nordik Ülkeleri İlişkileri Tarihsel Sözlüğü, YTB Yayınları, Ankara 2023.
• Mähallä Habärläre, “Metrika Daftarlare Milli Archivta Saklanacak”, No:11, Aralık 2007.
• Raevuori, Yrjö, Sadri Maksudi ve Türk-Fin İlişkileri, Çev. Aydın Yeğen, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1966.
• Tampere İslam Mahallesi [Tampereen Islamilainen Seurakunta] Arşivi
• The Ministry for Foreign Affairs of Finland, https://um.fi/current-affairs/-/ asset_publisher/gc654PySnjTX/content/suomen-ulkomaanedustustojenhistoriallinen- raporttiarkisto-laajenee, Erişim: 11.02.2024.
• The Ministry for Foreign Affairs of Finland. “Historical archives of Finnish missions abroad expand”. Erişim: 3.02.2024. https://um.fi/current-affairs/-/ asset_publisher/gc654PySnjTX/content/suomen-ulkomaanedustustojenhistoriallinen- raporttiarkisto-laajenee.
• The Ministry for Foreign Affairs of Finland.” Historical archives of Finnish missions abroad to be published online”. Erişim: 11.4.2024. https:// um.fi/press-releases/-/asset_publisher/ued5t2wDmr1C/content/suomenulkomaanedustustojen- historialliset-arkistot-verkkoon.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR.SYS., 2303/15.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR.İM., 247/133.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR.İM., 248/16.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon: 030.11.1, Kutu: 46, Gömlek: 4, Sıra:8.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon: 030.11.1, Kutu: 45, Gömlek: 42, Sıra:14.
• YLE, https://yle.fi/a/3-10613355, Erişim: 12.05.2024.