Reflections of the Population Exchange in Thrace on the Paşaili Newspaper

Yıl 2024, Cilt: 40 Sayı: 110, 387 - 426, 12.11.2024

Semih Çınar

https://doi.org/10.33419/aamd.1577625

Öz

The Turkish-Greek Population Exchange, which took place in 1923-1924, has been the subject of many studies both on a general scale and on a local scale. Especially as the number of local studies has increased, many unknowns of the exchange have disappeared and its panorama has expanded. One of the most important sources of local studies is undoubtedly local periodicals. From the columns of these periodicals, which are based on regional developments, it is possible to trace many issues that were not reflected in the national press or official correspondence/records of the period. This is also the case for the Thrace region, which is analysed in this article. The aim of this article is to examine the functioning of the exchange in Thrace through the newspaper Paşaili, which was the only periodical published in Thrace at the time of the exchange and whose copies are accessible. In the existing literature, the studies on the exchange in Thrace are those that focus on a specific province, such as Edirne or Tekirdağ. The issue of exchange in Thrace has not yet been addressed as a whole. This study, which we have built on a specific source -Paşaili newspaper-, the importance of which has been mentioned in the previous lines, will not examine the exchange in Thrace, which is a broad subject that could be the subject of a book or a thesis, from end to end, and the scope of the article will be limited to the aspects of the exchange in Thrace reflected in Paşaili newspaper. However, although the scope of the study is limited to the information reflected in the Paşaili newspaper, it will serve as a preamble for researchers who will focus on this subject in the future.
In this study, the document analysis method, which is one of the data collection methods of the qualitative research method, was followed. Paşaili newspaper contains a lot of information about the population exchange in Thrace that is not reflected in archival documents, national press, or printed works. From this newspaper, which can be described as a first-hand witness of the exchange, the places where the immigrants brought to Thrace came from, the number of immigrants, what they were engaged in, their general health status and the diseases they contracted, in which cities/towns/villages of Thrace they were settled in, the problems they encountered during the journey and after resettlement, the material and in-kind aids provided to the settlers settled in Thrace, and many other issues have been satisfactorily covered, and evaluations have been made on the issue of exchange in Thrace in line with this information.

Anahtar Kelimeler

Population Exchange, Paşaili Newspaper, Thrace

Trakya’da Mübadele’nin Paşaili Gazetesine Yansımaları

Öz

1923-1924 yıllarında gerçekleşen Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi gerek genel ölçekte gerekse yerel ölçekte birçok çalışmaya konu olmuştur. Özellikle yerel ölçekteki çalışmaların sayısı arttıkça mübadelenin birçok bilinmezi ortadan kalkmış ve panoraması genişlemiştir. Yerel ölçekli çalışmaların en önemli kaynaklarından biri şüphesiz ki yerel periyodik yayınlardır. Bölgesel gelişmelere dayalı yayın yapan bu periyodik yayınların sütunlarından dönemin ulusal basınına ya da dönemin resmî yazışmalarına/kayıtlarına yansımamış birçok meselenin izini sürmek mümkündür. Bahsi geçen bu durum, bu makalede incelenen Trakya bölgesi için de geçerlidir. Bu makalenin amacı, mübadelenin gerçekleştiği dönemde Trakya’da yayın yapan ve nüshalarına erişilebilen tek süreli yayın olan Paşaili gazetesi üzerinden mübadelenin Trakya’daki işleyişini incelemektir. Mevcut literatürde Trakya bölgesinde mübadeleyi konu edinen çalışmalar, konuya spesifik bir il -Edirne, Tekirdağ gibi- özelinde eğilen çalışmalardır. Trakya’da mübadele konusu, henüz bir bütün olarak ele alınmamıştır. Önceki satırlarda önemine değindiğimiz spesifik bir kaynak -Paşaili gazetesi- üzerine inşa ettiğimiz bu çalışma, bir kitap ya da tez konusu olacak ölçekte geniş bir konu olan Trakya’da mübadeleyi uçtan uca incelemeyecek, makalenin kapsamı, Trakya’da mübadelenin Paşaili gazetesine yansıyan yönleriyle sınırlı kalacaktır. Bununla beraber çalışmanın kapsamı her ne kadar Paşaili gazetesine yansıyan bilgilerle sınırlandırılsa da gelecekte bu konuya eğilecek olan araştırmacılar için bir dibace niteliği taşıyacaktır.
Bu çalışmada, nitel araştırma yönteminin veri toplama yöntemlerinden biri olan doküman analizi yöntemi takip edilmiştir. Paşaili gazetesinde, Trakya’da mübadele hususunda arşiv belgelerine, ulusal basına ya da basılı eserlere yansımamış birçok bilgi yer almaktadır. Mübadelenin birinci elden tanığı olarak nitelendirebileceğimiz bu gazeteden, Trakya’ya getirilen mübadillerin geldikleri yerler, mübadillerin sayıları, ne işle meşgul oldukları, genel sağlık durumları ve yakalandıkları hastalıklar, Trakya’nın hangi şehir/kasaba/köylerine iskân edildikleri, yolculuk aşamasında ve iskân sonrasında karşılaştıkları sorunlar, Trakya’ya iskân edilen mübadillere yapılan maddi ve aynî yardımlar gibi birçok husus hakkında doyurucu bilgilere ulaşılmış ve edinilen bu bilgiler doğrultusunda Trakya’da mübadele konusu üzerine değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Edirne, Mübadele, Paşaili Gazetesi, Tekirdağ, Trakya

Kaynakça

• Aghatabay Zengin, Cahide, Mübadelenin Mazlum Misafirleri Mübadele ve Kamuoyu 1923-1930, Bengi Yayınları, İstanbul 2009.
• Arı, Kemal, Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
• Çelebi, Ercan, “Türk ve Rum Ahalinin Mübâdelesine Dair Oluşturulan Komisyonlardan Muhtelit Mübâdele Komisyonu ve Faaliyetleri”, Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, C 8, S 1, (2006), s.107-120.
• Çelebi, Ercan, Mübadele, İmar ve İskân Vekaleti (Kuruluşu, Teşkilât Yapısı ve Faaliyetleri), Hiper Yayın, İstanbul 2019.
• Çınar, Semih, “Mübadele Yıllarında Tekirdağ ve Çevresinde Mesken Sıkıntısı”, Mübadele, Türk Yunan Nüfus Değişimi I, Yay. Haz. Kemal Arı, İstanbul Rumeli Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2021, s.219-240.
• Çınar, Semih, Mübadelede Tekirdağ, Hilal-i Ahmer (Kızılay) Cemiyeti’nin Mübadele Yıllarında Tekirdağ Faaliyetleri (1923-1924), Hiper Yayın, İstanbul 2021.
• Emin Necmettin, “Hakiki İnkılap”, Paşaili, 5 Mart 1340, S 103, s.1.
• Emin Necmettin, “Hastahanemiz”, Paşaili, 25 Kânûn-ı sânî 1341, S 187, s.1.
• Emin Necmettin, “Müsamaha Edemeyiz”, Paşaili, 19 Mart 1340, S 107, s.1.
• Emin Necmettin, “Trakya Vilayetlerinde “Paşaili””, Paşaili, 8 Eylül 1340, S 154, s.1.
• Emin Necmettin, “Yapılacak İşler…”, Paşaili, 9 Teşrîn-i evvel 1340, S 162, s.1.
• Emin Necmettin, “Yeni Kadrolar ve Muallimler”, Paşaili, 2 Nisan 1340, S 111, s.1.
• Emin Necmettin, “Ziraat Siyasetimiz”, Paşaili, 12 Mart 1340, S 105, s.1.
• Haşim Cevdet, “Bugünkü Yunanistan”, Paşaili, 9 Nisan 1339, S 13, s.1.
• İskân Tarihçesi, Hamit Matbaası, İstanbul 1932.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Krt/003298.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Krt/013708.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Krt/024030.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Krt/025306.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Krt/026852.
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar Belgeler, Çev. Seha L. Meray, Takım I, Cilt I, Kitap 2, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1969.
• Mahmut Celalettin, “Kızıl Hastalığı - Al Gömlek”, Paşaili, 2 Kânûn-ı sânî 1340, S 85, s.1.
• Mehmet Şeref, “Türkler Milliyetperverdir, Şoven Değildir”, Paşaili, 6 Haziran 1339, S 28, s.1.
• Muhittin, “Son Vaziyet Üzerine”, Paşaili, 5 Mart 1341, S 195, s.1.
• Mustafa Şevki, “Ey Müslüman Kardeşlerim”, Paşaili, 23 Kânûn-ı evvel 1339, S 82, s.1.
• Paşaili, 1 Haziran 1340, S 127.
• Paşaili, 1 Teşrîn-i evvel [Ekim] 1340, S 160.
• Paşaili, 10 Ağustos 1340, S 146.
• Paşaili, 10 Mart 1339, S 5.
• Paşaili, 11 Eylül 1340, S 155.
• Paşaili, 12 Mart 1340, S 105.
• Paşaili, 13 Kânûn-ı sânî 1340, S 88.
• Paşaili, 13 Temmuz 1340, S 139.
• Paşaili, 14 Mart 1339, S 6.
• Paşaili, 14 Mayıs 1340, S 122.
• Paşaili, 15 Eylül 1340, S 156.
• Paşaili, 15 Haziran 1340, S 131.
• Paşaili, 15 Temmuz 1339, S 39.
• Paşaili, 16 Kânûn-ı sânî 1340, S 89.
• Paşaili, 16 Mart 1340, S 106.
• Paşaili, 16 Nisan 1340, S 115.
• Paşaili, 17 Mart 1339, S 7.
• Paşaili, 18 Eylül 1340, 157.
• Paşaili, 18 Haziran 1340, S 132.
• Paşaili, 18 Mayıs 1340, S 123.
• Paşaili, 19 Mart 1340, S 107.
• Paşaili, 2 Mart 1340, S 102.
• Paşaili, 2 Temmuz 1340, S 136.
• Paşaili, 20 Kânûn-ı sânî 1340, S 90.
• Paşaili, 20 Temmuz 1340, S 140.
• Paşaili, 22 Eylül 1340, S 158.
• Paşaili, 23 Kânûn-ı sânî 1340, S 91.
• Paşaili, 23 Mart 1340, S 108.
• Paşaili, 23 Temmuz 1340, S 141.
• Paşaili, 23 Teşrîn-i evvel 1340, S 166.
• Paşaili, 24 Şubat 1340, S 100.
• Paşaili, 25 Ağustos 1340, S 150.
• Paşaili, 25 Eylül 1340, S 159.
• Paşaili, 25 Haziran 1340, S 134.
• Paşaili, 25 Mayıs 1340, S 125.
• Paşaili, 25 Teşrîn-i sânî [Kasım] 1340, S 174.
• Paşaili, 26 Kânûn-ı evvel [Aralık] 1339, S 83.
• Paşaili, 27 Kânûn-ı sânî 1340, S 92.
• Paşaili, 27 Mayıs 1341 [1925], S 215.
• Paşaili, 27 Nisan 1340, S 118.
• Paşaili, 27 Şubat 1340, S 101.
• Paşaili, 27 Temmuz 1340, S 142.
• Paşaili, 27 Teşrîn-i evvel 1340, S 167.
• Paşaili, 28 Ağustos 1340, S 151.
• Paşaili, 29 Haziran 1340, S 135.
• Paşaili, 3 Ağustos 1340, S 144.
• Paşaili, 3 Mart 1339 [1923], S 3.
• Paşaili, 30 Temmuz 1339, S 43.
• Paşaili, 30 Temmuz 1340, S 143.
• Paşaili, 4 Eylül 1340, S 153.
• Paşaili, 5 Nisan 1339, S 12.
• Paşaili, 6 Ağustos 1339, S 45.
• Paşaili, 6 Ağustos 1340, S 145.
• Paşaili, 6 Kânûn-ı sânî [Ocak] 1340 [1924], S 86.
• Paşaili, 6 Temmuz 1340, S 137.
• Paşaili, 7 Mart 1339, S 4.
• Paşaili, 8 Eylül 1340, S 154.
• Paşaili, 8 Haziran 1340, S 129.
• Paşaili, 9 Kânûn-ı sânî 1340, S 87.
• Paşaili, 9 Mart 1340, S 104.
• Paşaili, 9 Mayıs 1339, S 21.
• Paşaili, 9 Nisan 1339, S 13.
• Paşaili, 9 Nisan 1340, S 113.
• Paşaili, 9 Teşrîn-i evvel 1340, S 162.
• Soysal, İsmail, Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I. Cilt (1920-1945), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30/11-1-1-2-8.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 30/11-1-2-7-19.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-32-38-29.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-32-40-3.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-33-47-10.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-33-44-6.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-33-42-14.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-33-44-11.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-33-44-10.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-33-42-7.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-33-41-9.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-33-43-13.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/71-33-43-1.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), 272/14-76-30-19.
• Türkiye Hilal-i Ahmer Mecmuası, III/28, 15 Kânûn-ı evvel 1923.
• Türkiye Kızılay Derneği Arşivi, Kutu No.: 1344, Belge No.: 47.
• Türkiye Kızılay Derneği Arşivi, Kutu No.: 1371, Belge No.: 4.
• Türkiye Kızılay Derneği Arşivi, Kutu No.: 88, Belge No.: 51.
• Türkiye Kızılay Derneği Arşivi, Kutu No: 1297, Belge No: 48.
• Türkiye Kızılay Derneği Arşivi, Kutu No: 88, Belge No: 85.
• Türkiye Kızılay Derneği, 73 Yıllık Hayatı (1877-1949), Türkiye Kızılay Derneği Yayınları, Ankara 1950.
• Yıldırım, Onur, Diplomasi ve Göç Türk Yunan Mübadelesi’nin Öteki Yüzü, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2016.
• Zahir Gökalp, “Manzara-i Kâinat”, Paşaili, 11 Temmuz 1339, S 38, s.1.