ANAYASA MAHKEMESİ’NİN İPTAL KARARI IŞIĞINDA FİİLİ AYRILIK İLKESİNE DAYANAN BOŞANMA SEBEBİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE YENİ DÜZENLEMEYE İLİŞKİN ÖNERİLER

Yıl 2025, Cilt: 83 Sayı: 2, 54 - 119, 15.05.2025

Firdevs Yüzbaşı Tobaz , Büşra Şahin Aydın

https://doi.org/10.30915/abd.1537882

Öz

Fiili ayrılık ilkesine dayanan boşanma sebebi, Türk Medeni Kanunu’nun 166. maddesinin dördüncü fıkrasında düzenlenmektedir. Söz konusu hüküm, boşanmayı önemli ölçüde güçleştirdiği, evliliği devam ettirmek istemeyen eşleri makul olmayan süreler boyunca evliliğin devamına zorladığı ve bu durumun orantılılık alt ilkesi yönünden ölçülülük ilkesini ihlal etmekte olduğu gerekçesi ile Anayasa Mahkemesi tarafından 22 Şubat 2024 tarihinde iptal edilmiştir. Anayasa Mahkemesi, iptal hükmünün, kararın Resmî Gazete’de yayımlanmasından başlayarak dokuz ay sonra yürürlüğe girmesine karar vermiş, böylece söz konusu hükmün iptaline kadar geçecek sürede, yasa koyucuya yeni bir düzenleme yapma imkânı tanınmıştır. Dolayısıyla, hali hazırda Türk hukukunda, fiili ayrılığa dayanan boşanmaya ilişkin yeni bir düzenleme yapılması zarureti söz konusudur. Bu düzenleme yapılırken, Anayasa Mahkemesi’nin hükmü iptal gerekçesinde vurguladığı hususlara dikkat edilmesi, daha ölçülü ve makul bir sürecin öngörülmesi, bu süreç inşa edilirken mukayeseli hukuktaki örneklerin de titizlikle incelenmesi yararlı olacaktır. Bu çalışmada, öncelikle Türk hukukundaki boşanma sistemine ve fiili ayrılık ilkesine dayanan boşanma sebebine ilişkin genel açıklamalara yer verilerek Anayasa Mahkemesi’nin iptal kararı analiz edilmektedir. Sonrasında fiili ayrılık ilkesine dayanan boşanma sebebine ilişkin yasama organı tarafından ihdas edilecek hükmün, öğretideki eleştiriler ve uygulamadaki problemler dikkate alınmak suretiyle, olması gereken hukuk bakımından taşıması gereken kriterler ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Boşanma sebepleri , fiili ayrılık ilkesi , Anayasa Mahkemesi , iptal kararı , ölçülülük ilkesi

EVALUATION OF THE GROUNDS FOR DIVORCE BASED ON THE PRINCIPLE OF PHYSICAL SEPARATION IN LIGHT OF THE ANNULMENT DECISION OF THE CONSTITUTIONAL COURT AND SUGGESTIONS FOR THE NEW REGULATION

Öz

The grounds for divorce based on the principle of de facto separation are regulated in the fourth paragraph of Article 166 of the Turkish Civil Code. The provision in question was annulled by the Constitutional Court on 22 February 2024 on the grounds that it made divorce significantly more difficult, forced spouses who did not want to stay married to stay married for an unreasonable period of time and that this situation violated the principle of proportionality in terms of the sub-principle of proportionality. The Constitutional Court decided that the annulment provision shall enter into force nine months after the publication of the decision in the Official Gazette, thus allowing the legislator to make a new regulation during the period until the annulment of the provision in question. Therefore, there is currently a need to make a new regulation regarding divorce based on de facto separation in Turkish law.While making this regulation, it would be beneficial to pay attention to the issues emphasized by the Constitutional Court in its justification for annulling the provision, to envisage a more measured and reasonable process, and to carefully examine the examples in comparative law while constructing this process. In this study, firstly, general explanations on the divorce system in Turkish law and the ground for divorce based on the principle of de facto separation are given and the annulment decision of the Constitutional Court is analyzed.Afterwards, the criteria that the provision to be created by the legislative body regarding the grounds for divorce based on the principle of de facto separation should have in terms of the law, taking into account the criticisms in the doctrine and the problems in practice, are discussed.

Anahtar Kelimeler

Grounds for divorce , de facto separation principle , Constitutional Court , annulment decision , principle of proportionality

Kaynakça

• Akıntürk, Turgut ve Derya Ateş, Türk Medeni Hukuku Aile Hukuku, İstanbul, Beta Yayınları, 19. Baskı, 2016, C.II.
• Alec Stone Sweet ve Jude Mathews, “Proportionality Balancing and Global Constitutionalism”, Columbia Journal of Transnational Law, Cilt 47, 2008, s.72-164.
• Altınok Ormancı, Pınar, “Fransız Boşanma Hukuku Revizyonunun Getirdikleri: Türk Boşanma Hukukunda Olası Bir Revizyon İçin Değerlendirmeler”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 71, Sayı 4, 2022, s.1431-1458.
• Antalya, Gökhan, Hukuk Teorisi Cilt I, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2. Baskı, 2020.
• Atar, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Seçkin Yayıncılık, Güncellenmiş 16. Baskı, 2023.
• Benjamin J. Goold, Liora Lazarus ve Gabriel Swiney, Public Protection, Proportionality, and the Search for Balance, Ministry of Justice Research Series, 2007.
• Beyaz Özbey, İlknur, “Bireysellik, Belirsizlik ve Güvensizlik Bağlamında Ailenin Dönüşümü ve Türkiye’deki Yansımaları”, Turkish Studies - Social, Cilt 15, Sayı 4, 2020, s.1737-1751.
• Bor, Yusuf, Evlilik Birliğinin Temelinden Sarsılması Nedeniyle Boşanma, Ankara, Adalet Yayınevi, 2023.
• Büyükbingöl, Abdülkadir, “Sosyal Bilişim Perspektifinden Bireyselleşme ve Yalnızlaşma Sorunu Üzerine Bir Analiz”, Sosyolojik Bağlam Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, 2022, s.186-202.
• Cezayirli, Gülay, “Küreselleşme, Bireyselleşme ve Toplumsallaşma”, Erdem Atatürk Kültür Merkezi Dergisi, Cilt 14, Sayı 41, 2004, s.29-58.
• Çakın, Akın, Evlilik Birliğinin Temelinden Sarsılması Nedeniyle Boşanma, Ankara, Bilge Yayınevi, 2007.
• Çakır, Gül, “Atatürk Dönemi’nde Türkiye’de Aile Hukuku ve Çocuk Hakları”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 18, Sayı 1, 2020, s.349-368.
• Deniz Ugan Çatalkaya, İş Hukukunda Ölçülülük İlkesi, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Döner, Ayhan, Anayasa Hukuku Genel Esaslar, Ankara, Yetkin Yayınları, 2. Baskı, 2023.
• Dural, Mustafa, Tufan Öğüz ve Mustafa Alper Gümüş, Türk Özel Hukuku Aile Hukuku, İstanbul, Filiz Kitabevi, Gözden Geçirilmiş Onaltıncı Bası, 2021, C.III.
• Erdem, Jülide Gül, “Ölçülülük İlkesinin İdarenin Takdir Yetkisinin Kullanımındaki Yeri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 62, Sayı 4, 2013, s.971-1005.
• Erdem, Mehmet ve Aslı Makaracı Başak, Aile Hukuku, Ankara, Seçkin Yayıncılık, Güncellenmiş 2. Baskı, 2024.
• Eric Engle, “The History of the General Principle of Proportionality: An Overview”, Dartmouth Law Journal, Cilt 10, Sayı 1, 2012, s.1-11.
• Gözler, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Esasları Ders Kitabı, Bursa, Ekin Yayınevi, 13. Baskı, 2021.
• Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Yayınevi, Güncellenmiş, Düzeltilmiş ve Genişletilmiş 4. Baskı, 2021.
• Gülay Arslan Öncü, Özel Yaşama ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru El Kitapları Serisi-8, Avrupa Konseyi, 2019.
• H. Gökçe Zabunoğlu, “Ölçülülük İlkesi ve Vergi Hukukunda Uygulanması”, Mali Hukuk Dergisi, Cilt 13, Sayı155, 2017, s.2641-2676.
• Han Xiuli, “Application of the Principle of Proportionality in ICSID Arbitration”, James Cook University Law Review, Cilt 13, Sayı 1-2, 2006, s.233-258.
• Han Xiuli, “The Application of the Principle of Proportionality in Tecmed v. Mexico”, (PDF) The Application of the Principle of Proportionality in Tecmed v. Mexico, E.T. 15.02.2025, s.1-17.
• Hatemi, Hüseyin ve Burcu Kalkan Oğuztürk, Aile Hukuku, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 4. Bası, 2014.
• Keskin, Alper, Boşanma Davaları, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2017, C.I.
• Kılıçoğlu, Ahmet M., “Medeni Kanunumuzu Nasıl Değiştirdik”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi Cevdet Yavuz’a Armağan, Cilt 22, Sayı 3, 2016, s.1717- 757.
• Kılıçoğlu, Ahmet M., Aile Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi, 2015.
• Mehmet Alp Didinmez, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Üç Aşamalı Testi”, Kırıkkale Hukuk Mecmuası, Cilt 1, Sayı 1, 2021, s.149-174.
• Metin, Yüksel, “Anayasa Mahkemesinin Norm Denetimi Kararlarında Hukuk Devletinin Unsuru Olarak Ölçülülük İlkesi”, Anayasa Yargısı Dergisi, Cilt 40, Sayı 1, 2023, s.333-370.
• Metin, Yüksel, "Temel Hakların Sınırlandırılması ve Ölçülülük: Ölçülülük İlkesi Evrensel Bir Anayasal İlke midir?”, Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 7, Sayı 1, 2017, s.1-73.
• Oğurlu, Yücel, Karşılaştırmalı İdare Hukukunda Ölçülülük İlkesi (Türk Yüksek Mahkeme Kararları, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları, Avrupa Topluluğu Adalet Divanı ve Özellikle İngiltere Örneği Çerçevesinde Bir Denetim Ölçütü Olarak), Ankara, Seçkin Yayınları, 2021.
• Oktay Özdemir, Saibe, “Türk Hukukunda Boşanma Sisteminde Revizyon İhtiyacı”, MHB-Publicand Private International Law Bulletin, Cilt 35, Sayı 1, 2015, s.29-46.
• Onur Uçar, Vergi Ceza Hukukunda Ölçülülük İlkesi (Yüksek Yargı Organları Kararları Bağlamında Bir Değerlendirme, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Osman Serkan Gülfidan, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında ve Yaşam Hakkı Bakımından Devletin Pozitif Yükümlülükleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınları, 2018.
• Özgül, Mehmet Emin, “Ortak Hayatın Kurulamaması (Fiili Ayrılık) Sebebiyle Boşanma Davası”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 29, Sayı 3, 2021, s.2347-2385.
• Öztan, Bilge, Aile Hukuku, Ankara, Turhan Kitabevi, 6. Bası, 2015.
• Öztürk, Namık Kemal, Anayasa Hukuku, Ankara, Seçkin Yayıncılık, Güncellenmiş 3. Baskı, 2021.
• Sağlam, Fazıl, Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, 1982.
• Schwab, Dieter, Familienrecht, München, Verlag C.H.BECK, 25., neu bearbeitete Auflage, 2017.
• Schwenzer, Ingeborg ve Tomie Keller, “Recent Developments in Swiss Family Law”, Public and Private International Law Bulletin, Cilt 35, Sayı 1, Ekim 2015, s.1-28.
• Şahin Şengül, Eda, Fiili Ayrılık Nedeniyle Boşanma (TMK m. 166/IV), İstanbul, On İki Levha Yayıncılık, 2022.
• Şahin Ünver, Fatma Süzgün, Hukuk Sosyolojisi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2024.
• Turan Başara, Gamze, “Anayasa Mahkemesi’nin İptal Kararı Doğrultusunda Fiili Ayrılık Nedeniyle Boşanmada Yasal Düzenleme İhtiyacı”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sayı 59, 2024.
• Uğur Can Metin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Yorumunda Demokratik Toplumda Gereklilik Ölçütü, Ankara, Yetkin Yayınları, 2024.
• Ünal, Akın, “Fiili Ayrılık Nedeniyle Boşanma”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1-2, 2007, s.291-311.
• Ünlütepe, Mustafa, Evlilik Birliğinin Temelinden Sarsılması Sebebine Dayalı Boşanma (TMK m.166/I-II), Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2019.
• Üskül Engin, Zeynep Özlem, “Medeni Kanun ve Toplumsal Dönüşüm”, in. Fethi Gedikli (Ed.), I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri, İstanbul, XII Levha Yayıncılık, 2014.
• Yıldırım, Abdulkerim, Türk Aile Hukuku, Ankara, Savaş Yayınevi, 2014.
• Yılmaz, Süleyman ve Abdülkerim Yıldırım, Medeni Hukuk-I, Ankara, Seçkin Yayıncılık, Güncellenmiş 4. Baskı, 2023.
• Zeytin, Zafer ve Ömer Ergün, Türk Medeni Hukuku, Ankara, Seçkin Yayıncılık, Gözden Geçirilmiş 3. Baskı, 2017.