TÜRKİYE’DE HÜKÜMLÜ VE TUTUKLU EMEĞİNİN İŞ VE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU PERSPEKTİFİNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2025, Cilt: 83 Sayı: 4, 253 - 302, 08.12.2025

Çağla Erdoğan

https://doi.org/10.30915/abd.1745039

Öz

Hükümlü ve tutukluların çalışmaları hem uluslararası hukukta hem de Anayasa’da zorla ça-lışma yasağı kapsamı dışında tutulmuştur. 29 sayılı ILO Sözleşmesi, diğer uluslarası sözleşme-lerden farklı olarak, hükümlülerin özel sektör yararına çalıştırılmalarında ve tutukluların her türlü çalışmasında rıza şartını aramaktadır. Günümüzde mahpusların çalışmalarının amacının cezalan-dırma değil rehabilitasyon olarak değerlendirilmesi, rıza şartının aranmamasını sorgulamaya açmaktadır. Zira rızanın olmadığı çalışma kolayca cezalandırıcı bir karaktere bürünebilir. Türki-ye’de mahpusların çalışmaları Osmanlı döneminden günümüze kadar uzanmaktadır. Mevzuatta mahpusların dört farklı biçimde (ceza infaz kurumu içinde kurum hizmetlerinde, kurum içindeki işyurtları ve atölyelerde, kurum dışında özel sektör yararına, kurum dışında kamu kurumu yara-rına) çalışmaları düzenlenirken bunların bazılarında rıza şartı aranmış bazılarında aranmamıştır. Özellikle özel sektör yararına çalışmalarda rızanın alınmasının zorunlu olmaması 29 sayılı ILO Sözleşmesi ile çelişmektedir. Uluslararası sözleşme ve standartlar mahpusların çalışmalarının hür işçilerle benzer düzeydeki koşullarda yapılmasını gerekli kılmaktadır. Türkiye açısından ücretler asgari ücret seviyesinin çok altındayken, çalışma süreleri hür işçilerle benzer şekilde düzenlen-miştir. Mahpus çalışmalarının İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamı dışında tutulması önemli bir eksikliktir. Ceza infaz kurumu hizmetlerinde çalışanlar haricindeki mahpuslar iş kazası ve meslek hastalığı ile analık sigortasından yararlanırlar; bu korumanın kurum hizmetlerinde çalı-şanlar için de sağlanması gerekir.

Anahtar Kelimeler

Hükümlü ve tutukluların çalışması , işçilik hakları , zorla çalıştırma yasağı

THE EVALUATION OF PRISON LABOUR IN TÜRKİYE FROM THE PERSPECTIVE OF LABOUR AND SOCIAL SECURITY LAW

Öz

Prison labour is excluded from the prohibition of forced labour both under international law and Turkish Constitution. ILO Convention no. 29, contrary to other international instruments, requires free and informed consents of prisoner when they work in the benefit of private enter-prises. Today, prison labour is viewed as a tool for rehabilitation rather than punishment, and this raises questions about the absence of consent, since non-consensual work can easily take on a punitive character. Turkish legislation categorizes prison labour into four types: institutional services within penal facilities, workshops and vocational units inside institutions, work for pri-vate enterprises, and work for public institutions. While some of these require prisoners’ con-sent, others do not. Notably, the lack of consent in benefit of private sector labour contradicts Convention No. 29. International standards require prison labour conditions to resemble those of free workers as closely as possible. In Türkiye, wages remain far below the minimum wage, though working hours are regulated similarly to those of free workers. The exclusion of prison labour from occupational health and safety legislation represents a critical deficiency. Except for those working in institutional services within penal facilities, inmates benefit from insurance covering work accidents, occupational diseases, and maternity; however, this coverage should also extend to those performing institutional service tasks.

Anahtar Kelimeler

Prison labour , labour rights , prohibition of forced labour

Kaynakça

• Akbıyık, Taliye. 2020. “Tutuklu ve Hükümlülerin Çalışmasının Sosyal Güvenlik Hukuku Açısından Değerlendirilmesi.” AÜHFD 69 (2): 1569–1607.
• Akbulut, Berrin, Neslihan Demirkol, and Taha Yasin Turan. 2021. İnfaz Hukuku. Ankara: Adalet Yayınevi.
• Arıcı, Kadir. 2015. Türk Sosyal Güvenlik Hukuku. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Arslanköylü, Resul. 2015. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Şerhi. 2. Baskı. Ankara: Bilge Yayınevi.
• Aykaç, Hande Bahar. 2015. “Ceza İnfaz Kurumlan Dışında Çalıştırılan Hükümlülerin Sosyal Güvenliği.” TİSK Akademi 10 (22): 348–369.
• Baycık, Gaye. 2013. “Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Haklarında Yeni İş Kazası ve Meslek Hastalığı Nedeniyle İşverenin Sorumluluğu Düzenlemeler.” Ankara Barosu Dergisi 3: 104–170.
• Caniklioğlu, Nurşen. 2012. “6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda Öngörülen İşveren Yükümlülükleri.” In Toprak İşveren Sendikası Çalışma Mevzuatı Seminer Notları, 27–84. Ankara: Toprak İşveren Sendikası.
• Centel, Tankut. 2013. “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun Uygulama Alanı ve Kapsamı.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 19 (2): 79–84.
• Collins, Hugh. 2024. “The Right to Fair Pay and Two Paradigms of Prison Work.” European Labour Law Journal 15 (4): 445–464.
• Çiçen, A. 2010. II. Meşrutiyet Dönemi Cezaevi Islahatı. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı.
• De Jonge, Gerard. 1999. “Still ‘Slaves of the State’: Prison Labour and International Law.” In Prison Labour: Salvation or Slavery? International Perspectives, edited by Dirk van Zyl Smit and Frieder Dünkel. London: Routledge.
• Demirbaş, Timur. 2023. İnfaz Hukuku. 9. Baskı. Ankara: Seçkin.
• Demircioğlu, A. Murat ve Hasan Ali Kaplan. 2014. “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na İlişkin Anayasa Mahkemesi Kararının İncelenmesi.” Çalışma ve Toplum 41 (1): 233–264.
• Ekonomi, Münir. 1985. Ferdi İş Hukuku. 3. Baskı. İstanbul: İTÜ.
• Engin, Murat. 2012. “Suçu Önleyici Tedbirler Bağlamında Ceza İnfaz Kurumlarında Çalışma ve Eski Hükümlü İstihdamı.” Çalışma İlişkileri Dergisi 3 (1): 24–35.
• Eren, Fikret. 2022. Borçlar Hukuku Genel Hükümler. 27. Baskı. Ankara: Yetkin Yayınları.
• Eren, Mustafa ve Yusuf Engin. 2018. Türkiye Hapishanelerinde İşçi Mahpus Olmak - Türkiye Hapishane Çalışmaları Raporu. İstanbul: Ceza İnfaz Sisteminde Sivil Toplum Derneği.
• Ertürk, Şükran. 2022. Bireysel İş Hukuku Dersleri. Ankara: Yetkin.
• European Court of Human Rights. 2024. Guide on the Case-law of the European Convention on Human Rights - Prisoners’ Rights. Strasbourg: Council of Europe.
• Fenwick, Colin. 2005. “Private Use of Prisoners' Labor: Paradoxes of International Human Rights Law.” Human Rights Quarterly 27 (1): 249–293.
• Görücü, İbrahim ve Muzaffer Koç. 2020. “Suçluların Topluma Yeniden Kazandırılması Aracı Olarak Cezaevi İşyurtları.” Academic Social Resources Journal 7 (4): 689–703.
• Güzel, Ali, Ali Rıza Okur, ve Nurşen Caniklioğlu. 2021. Sosyal Güvenlik Hukuku. 19. Baskı. İstanbul: Beta.
• Herzfeld Olsson, Petra. 2024. “Work like Any Other but like No Other: Labour Rights for Working Prisoners in Sweden.” European Labour Law Journal 15 (3): 504–23.
• International Labour Organization (ILO), Committee of Experts on the Application of Conventions and Recommendations (CEACR). 2024. “General Observation on the Abolition of Forced Labour Convention, 1957 (No. 105).”
• International Labour Organization (ILO). 2007. General Survey concerning the Forced Labour Convention, 1930 (No. 29), and the Abolition of Forced Labour Convention, 1957 (No. 105). Geneva: ILO.
• International Labour Organization (ILO). 1932. “Memorandum on Prison Labour.” International Labour Review 25: 311-331.
• Jarman, Ben ve Catherine Heard. 2024. “Prison Work in Law and Reality: Comparative Perspectives from Brazil, the UK, and the US.” European Labour Law Journal 15 (4): 541–562.
• Jarman, Ben ve Catherine Heard. 2023. Labouring Behind Bars: Assessing International Law on Working Prisoners. London: Institute for Crime & Justice Policy Research, Birkbeck, University of London.
• Kelly, Rory. 2024. “Prison Labour as Punishment.” European Labour Law Journal 15 (4): 426–444.
• Kocayusufpaşaoğlu, Necip. 2010. Borçlar Hukuku Genel Bölüm. 5. bası. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Mantouvalou, Virginia. 2024. “Work in Prison: Reintegration or Exclusion and Exploitation?” European Labour Law Journal 15 (4): 409–425.
• Mantouvalou, Virginia. 2023. Structural Injustice and Workers’ Rights. Oxford: Oxford University Press.
• Milman-Sivan, Faina. 2013. “Prisoners for Hire: Towards a Normative Justification of the ILO's Prohibition of Private Forced Prison Labour.” Fordham International Law Journal 36 (6): 1619–1682.
• Milman-Sivan, Faina ve Yair Sagy. 2024. “Minding the Gap? Blind Spots in the ILO’s and the EU’s Perspective on Anti-forced Labour Policy.” European Labour Law Journal 15 (4): 563–580.
• Noorda, Hadassa. 2024. “‘Voluntary’ Prison Labour in the Netherlands.” European Labour Law Journal 15 (3): 465–76.
• Özbek, Veli Özer. 2025. İnfaz Hukuku. 20. Baskı. Ankara: Seçkin.
• Özer, Hatice Duygu ve Dilek Dulay Yangın. 2019. “Ceza İnfaz Mevzuatı Kapsamında Çalışan Tutuklu ve Hükümlülerin Sosyal Güvenliği.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 25 (2): 727–756.
• Özgenç, İzzet, ve Cumhur Şahin, ed. 2021. İnfaz Hukuku. 4. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Pandeli, Jenna, Michael Marinetto, ve Jean Jenkins. 2019. “Captive in Cycles of Invisibility? Prisoners’ Work for the Private Sector.” Work, Employment and Society 33 (4): 596–612.
• Pektaş, Özdeniz. 2015. “Emeğin Tutsak Hali.” Devrimci Marksizm 24: 93–109.
• Robin-Olivier, Sophie. 2024. “Recent Reforms of Prison Work in France: Stepping Stones on the Way to Equal Rights.” European Labour Law Journal 15 (4): 477–486.
• Saraç, Coşkun. 2011. “İşsizlik Sigortası Edim Koşulları.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 13 (1): 1–26.
• Shea, Evelyn. 2007. Why Work? A Study of Prison Labour in England, France and Germany. Berlin: Duncker & Humblot.
• Sözer, Ali Nazım. 2021. Türk Sosyal Sigortalar Hukuku. 5. Baskı. İstanbul: Beta.
• Süzek, Sarper. 2021. İş Hukuku. 21. Baskı. İstanbul: Beta.
• Senyen Kaplan, E. Tuncay. 2023. Bireysel İş Hukuku. 13. Baskı. Ankara: Yetkin.
• Tunçomağ, Kenan, ve Tankut Centel. 2008. İş Hukukunun Esasları. 5. Baskı. İstanbul: Beta.
• Uşan, Fatih. 2001. “İş ve Sosyal Güvenlik Hukukunda Tutuklu ve Hükümlü Çalışması.” In Prof. Dr Nuri Çelik’e Armağan, Cilt II, 1436–1472. İstanbul: Beta.
• Young, Cynthia. 2000. “Punishing Labor: Why Labor Should Oppose the Prison Industrial Complex.” New Labor Forum 6 (1): 40–52.
• Zatz, Noah D. 2009. “Prison Labor and the Paradox of Paid Nonmarket Work.” In Economic Sociology of Work, edited by Nina Bandelj, 369–398. Leeds: Emerald Group Publishing.
• Zatz, Noah D. 2008. “Working at the Boundaries of Markets: Prison Labor and the Economic Dimension of Employment Relationships.” Vanderbilt Law Review 61 (3): 859–958.