Academic Freedom in the Higher Education Personnel System

Yıl 2025, Cilt: 83 Sayı: 4, 445 - 485, 08.12.2025

Alkım Aktaş İnam

https://doi.org/10.30915/abd.1750643

Öz

Although not explicitly defined in the Constitution, academic freedom is a fundamental right granted to the academic community and, in particular, to academic staff, and this aspect is also recognized in court rulings. This freedom is not limited to institutional autonomy but encompasses many rights, such as access to information, conducting research, and expressing scientific opinions. Due to the lack of a clear constitutional definition, assessments are often made within the framework of other rights such as freedom of expression and freedom of science and art; in practice, however, the uncertainty of the boundaries can pave the way for narrow interpretations and rigid hierarchical relationships. Various provisions of the Higher Education Law No. 2547 and the Higher Education Personnel Law No. 2914, as well as references to Law No. 657, do not always fully correspond with the nature of teaching staff and may create areas of tension in terms of academic freedom. This study aims to evaluate the concept of academic freedom in light of judicial decisions; examine legal regulations that may narrow the scope of freedom from an administrative law perspective; and propose recommendations consistent with constitutional guarantees.

Anahtar Kelimeler

Academic Freedom , Academic Staff , Higher Education Law , Higher Education Personnel Law , Civil Servants Law , Other Public Officials

YÜKSEKÖĞRETİM PERSONEL REJİMİNDE AKADEMİK ÖZGÜRLÜK

Öz

Anayasa’da açıkça tanımlanmamış olsa da, akademik özgürlük akademik topluluğa ve özellikle öğretim elemanlarına tanınan temel bir haktır ve mahkeme kararlarında da bu yönüyle kabul görmektedir. Bu özgürlük yalnızca kurumsal özerklikle sınırlı kalmayıp bilgiye erişme, araştırma yapma ve bilimsel görüş açıklama gibi birçok hakkı kapsamaktadır. Açık bir anayasal tanımın bulunmaması nedeniyle değerlendirmeler çoğu kez düşünceyi açıklama ve bilim ve sanat hürriyeti gibi diğer haklar çerçevesinde yapılmakta; uygulamada ise sınırların belirsizliği dar yorumlara ve katı hiyerarşik ilişkilere zemin hazırlayabilmektedir. 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile 2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu’nun çeşitli hükümleri ve 657 sayılı Kanun’a yapılan atıflar, öğretim elemanı niteliğiyle her zaman tam örtüşmemekte ve akademik özgürlük bakımından gerilim alanları doğurabilmektedir. Bu çalışmada, akademik özgürlük kavramının yargı kararları ışığında değerlendirilmesi; özgürlük kapsamını daraltabilecek yasal düzenlemelerin idare hukuku perspektifiyle incelenmesi, anayasal güvencelerle uyumlu öneriler sunulması planlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Akademik Özgürlük , Öğretim Elemanları , Yükseköğretim Kanunu , Yükseköğretim Personel Kanunu , Devlet Memurları Kanunu , Diğer Kamu Görevlileri

Kaynakça

• Akyılmaz, Bahtiyar, Murat Sezginer ve Cemil Kaya. Türk İdare Hukuku. 18. baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2024.
• Alpkaya, Gökçen. “UNESCO’nun 1997 Tarihli Kararı Işığında Akademik Özgürlük.” Prof. Dr. Cevat Geray’a Armağan, 229-244. Ankara: Mülkiye Yayınları, 2001.
• Aslan, Zehreddin ve Halil Altındağ. Memurların Disiplin ve Ceza Soruşturması. 6. baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2024.
• Atay, Ender Ethem. İdare Hukuku. 3. Baskı. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2022.
• Mäntylä, Niina, Jari Autioniemi ve Jonna Kosonen. “Academic Freedom and the Rule of Law.” Rule of Law, Scandinavian Studies in Law, c. 69, ed. Jane Reichel ve Mauro Zamboni, 393-420, Stockholm: Stockholm Institute for Scandinavian Law, 2023.
• Başterzi, Fatma. “Vakıf Üniversitesi Öğretim Elemanı ile Yapılan Sözleşmenin Niteliği ve Bazı Yargısal Sorunlar Üzerine Bir Değerlendirme.” Prof. Dr. Sarper Süzek’e Armağan, cilt 2, ed. Süleyman Başterzi, 1301-1315. İstanbul: Beta Yayınları, 2011.
• Bektur, Sevgi. “Amirin Emrine Uyma Zorunluluğunun Kapsamı.” Selçuk Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dergisi 3, no. 1 (2020): 11-36.
• Çağlayan, Ramazan. “Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanmasına İlişkin 4483 Sayılı Kanunun Hakkında Bir Değerlendirme.” Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 7, no. 1-2 (2003): 105-128.
• Demircioğlu, A. Murat ve Hasan Ali Kaplan. “Uyuşmazlık Mahkemesi’nin 21.5.2012, 5.11.2012 ve 24.12.2012 Tarihli Kararları Işığında Vakıf Üniversitelerinde Görev Yapmakta Olan Öğretim Üyeleri İle Üniversiteler Arasındaki Sözleşmelerin Hukuki Niteliği.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 15 (2013): 51-80.
• Dinler, Veysel. “Akademik Özgürlüğün Sınırı Üzerine Sorular.” Muhafazakar Düşünce 9, no. 35 (2013): 239-261. Light, Donald W., Jr. “The Structure of the Academic Professions.” Sociology of Education 47 (1974): 2-28.
• Erdem, Ali Rıza. “Akademik Özgürlük ve Üniversite Özerkliği.” Akademik Etik ve Bilim, ed. Fahri Apaydın, 85-100. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2023.
• Erdem, Burak. Kamu Görevlisinin İfade Özgürlüğü. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2021.
• Evren Çınar, Can ve İsmail Uçar. Kamu Görevlileri Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2024.
• Fernando, Laksiri. “The Lima Declaration on Academic Freedom and Autonomy of Institutions of Higher Education.” Higher Education Policy 2 (1989): 49-51.
• Gedikoğlu, Tokay. “Yükseköğretimde Akademik Özgürlük.” Yükseköğretim ve Bilim Dergisi 3, no. 3 (2013): 179-183.
• Göktaş, Seracettin. “Vakıf Yükseköğretim Kurumları ile Akademik Personel Arasında Belirli Süreli İş Sözleşmesi Yapılıp Yapılamayacağı Sorunu.” Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi 7, no. 1 (2022): 145-188.
• Gül, İbrahim ve İmam Bakır Arabacı. “Öğretim Elemanlarının Akademik Teşvik Ödeneğine İlişkin Görüşleri.” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 17, no. 66 (2018): 675-687.
• Günday, Metin. İdare Hukuku. Ankara: İmaj Yayınevi, 2017.
• Hacımuratlar, Sevinç Zeliha ve İnci Solak Akman. “Devlet Memurlarının Sadakat Yükümlülüğünün Anlam ve Kapsamı Üzerine Bir İnceleme.” Prof. Dr. Metin Günday Armağanı, cilt 1, 529-556. Ankara: Atılım Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Hammersley, Martyn. “Can Academic Freedom Be Justified? Reflections on the Arguments of Robert Post and Stanley Fish.” Higher Education Quarterly 70, no. 2 (2016): 108-126.
• Hamurcu, Mustafa ve Tamer Eren. “Akademik Teşvik Tabanlı Yeni Bir Performans Değerlendirme Önerisi ve Uygulama.” Üniversite Araştırmaları Dergisi 2, no. 2 (2019): 82-100.
• Hüseyinoğlu, Emin. “Yargı Kararları Işığında Disiplin Hukukunda Suçta ve Cezada Kanunilik İlkesi.” TBB Dergisi, no. 158 (2022): 113-142.
• Kaptan, Hasan Ali ve Sema Aydın. “Anayasa Mahkemesi’nin İptal Kararları Çerçevesinde 2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu’nda Akademik Personelin Disiplin İşlemlerine İlişkin Güncel Gelişmeler.” Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8, no. 1 (2024): 23-36.
• Koçak, Nazım Taha. “Kamu Görevlilerine Ait Mevzuattan Doğan Uyuşmazlıklarda Özlük Hakkı Talebi.” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi no. 42 (2020): 269-292.
• Metzger, Walter. “Academic Freedom and Scientific Freedom.” Daedalus 107, no. 2 (1978): 93-114.
• Moshman, David. “Academic Freedom as the Freedom to Do Academic Work.” AAUP Journal of Academic Freedom 8 (2017): 1-14.
• Murray, James. “The Thinkery and the Academy: Examining the Legal Parameters and Interactions of Academic Freedom and Freedom of Expression under English Law.” Current Legal Problems 76 (2023): 345-373.
• Mustafa Çağlar Özdemir. “Türkiye’de Uygulanan Akademik Teşvik Sisteminin Karşılaştırmalı Analizi.” Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi 11, no. 56 (2018): 834-850.
• Pınar, İbrahim. Memurlar, Akademik Personel ve Kolluk Personeli Hakkında Uygulanan Disiplin ve Ceza Soruşturması Esasları. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2024.
• Reichman, Henry. “Academic Freedom and the Common Good: A Review Essay.” AAUP Journal of Academic Freedom 7 (2016): 1-19.
• Roberts Lyer, Kirsten, İlyas Saliba ve Janika Spannagel. “University Autonomy and Academic Freedom.” University Autonomy Decline, edited by Kirsten Roberts Lyer, İlyas Saliba and Janika Spannagel, 9-29. London: Routledge, 2023.
• Schrijer Bingöl, Bilge. Üniversite Özerkliği. Ankara: Adalet Yayınevi, 2023.
• Scott, Joan Wallach. Knowledge, Power, and Academic Freedom. New York: Columbia University Press, 2019.
• Seggie, Fatma Nevra ve Veysel Gökbel. Geçmişten Günümüze Türkiye’de Akademik Özgürlük. Ankara: SETA Yayınları, 2014.
• Tonta, Yaşar ve Müge Akbulut. “Performansa Dayalı Akademik Teşvik Sistemleri Üzerine.” Sarkaç, Eylül 2020. https://sarkac.org/2020/09/performansa-dayali-akademik-tesvik-sistemleri-uzerine/.
• Tremp, Peter ve Sarah Tresch. “Akademische Freiheit Als ‘Core Value’ Von Hochschulen.” die Hochschule no. 2 (2023). https://www.hof.uni-halle.de/journal/texte/16_2/Tremp Tresch.pdf.
• Uitz, Renata. Academic Freedom as a Human Right? Facing up to the Illiberal Challenge. Oxford Üniversitesi, 2020. https://www.law.ox.ac.uk/sites/default/files/migrated /draft_3_academic_freedom_as_a_human_right_uitz_febr_2020.pdf.
• Vig, Vikrant. “Incentives, Hiring and Productivity: Evidence from Academia.” Amerikan Ekonomi Derneği Yıllık Toplantısı, Chicago, 2017. https://www.aeaweb.org/conference/2017/preliminary/paper/3GBGEFf7.
• Vrielink, Jogchum, Paul Lemmens ve Stephan Parmentier. “Academic Freedom as a Fundamental Right.” Procedia - Social and Behavioral Sciences 13 (2011). https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042811001790.
• Yayla, Yıldızhan. İdare Hukuku. 2. baskı. İstanbul: Beta Yayınevi, 2010.
• Yıldırım, Turan ve Figen Samuray. “Vakıf Üniversitesi Öğretim Elemanlarının Statüsü.” Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9, no. 1 (2010): 81-95.
• Zgaga, Pavel. “Reconsidering University Autonomy and Governance: From Academic Freedom to Institutional Autonomy.” University Governance and Reform: Policy, Fads, and Experience in International Perspective, ed. Hans G. Schuetze, William Bruneau, and Garnet Grosjean, 11-22. New York: Palgrave Macmillan, 2012.