Devlet Sırrı ve İfade Özgürlüğü: İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları Çerçevesinde Bir İnceleme

Yıl 2022, Cilt: 80 Sayı: 2, 351 - 398, 08.07.2022

Ömer Emrullah Egeliği

https://doi.org/10.30915/abd.1142214

Öz

Hukuk devleti ve demokrasi kavramlarının, şeffaflık ve hesap verilebilirliği öne çıkarmasıyla birlikte devlet sırrı istisnai bir alana dönüşme trendine girmiştir. Yine de bazı devlet faaliyetlerinin doğası gereği gizli olması zorunluluğu günümüzde de devam etmektedir. Bu da devlet sırrının meşruiyetini, demokratik toplumdaki işlevine bağlamıştır. Devlet sırrı, temel hak ve özgürlüklere müdahale aracı ya da gerekçesi olabilmektedir. İfade özgürlüğü bu hak ve özgürlükler arasından öne çıkanlardandır. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) kararları devlet sırrının niteliği ve ifade özgürlüğüyle nasıl uyumlaştırılacağı açısından yol göstericidir. Çalışma bu kararlarda, devlet sırrının, ifade özgürlüğünün sınırlandırılmasında nasıl ele alındığına odaklanmıştır. Bazı hâllerde devlet sırrının açıklanmasının ifade özgürlüğü kapsamında yorumlandığı tespit edilmiştir. Bu yorum da toplumun bilgi alma hakkı, şeffaflık ve demokrasi gibi kamu yararının varlığına dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

devlet sırrı, ifade özgürlüğü, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi, anayasal hak ve özgürlükler, demokrasi

Kaynakça

• Akgül Mehmet Emin. “İfade Özgürlüğünün Tarihsel Süreci ve Milli Güvenlik Gerekçesiyle İfade Özgürlüğünün Kısıtlanması”, AÜHFD 61, no. 1, (Haziran, 2012): 1-42. doi.org/10.1501/Hukfak_0000001649
• Akkaya Kia, Rukiye. “Devlet Sırrı, Kimin Sırrı?.” Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 19, no. 2, (Aralık, 2013): 749-755.
• Akpınar, Mahmut. “Gün Işığında Yönetim Açısından Türk Kamu Yönetiminde Açıklık ve Şeffaflık Sorunu.” SDÜ İİBF Dergisi 16, no. 2, (Haziran, 2011): 235-261.
• Akremi, Faaris. “Does Justice “Need to Know”?: Judging Classified State Secrets in the Face of Executive Obstruction.” Stanford Law Review 70, (May, 2018): 973-1023.
• Aksoy Retornaz, Eylem. “Yasaklanan Bilgileri Açıklama Suçu (TCK m.336).” Terazi Hukuk Dergisi 16, no. 176, (Nisan, 2021): 730-738.
• Alşahin, Mehmet Emin. “Göreve İlişkin Sırrın Açıklanması Suçu (TCK m.258).” MÜHFD 20, no. 2, (Ocak, 2014): 219-250. doi.org/10.33629/auhfd.775298
• Ames, John. “Secrets and Lies: Reynolds' Fartml Bar to Discovery and the Future of the State Secrets Privilege.” North Carolina Journal of International Law 39, no. 4, (Summer, 2014): 1067-1089.
• Aras, Bahattin. “Devlet Sırrı Kavramı ve Uygulamada Yaşanan Sorunlar.” TAAD 2, no. 4, (Ocak, 2011): 543-562.
• Avcı, Artun. Türkiye’de İnternet ve İfade Özgürlüğü. İstanbul: Legal, 2013.
• Aydemir, Muhammed Emin. Kamu Yönetiminde Açıklık ve Bilgi Edinme Hakkı. Ankara: Adalet, 2020.
• Azer, Can. Bilgi Edinme Hakkı. Ankara: Yetkin, 2010.
• Balcı, Murat ve Mustafa Numan Genç. “Das Staatsgeheimnis im Türkischen Strafrecht.” Ceza Hukuku Dergisi 12, no. 33, (Nisan, 2017): 47-66.
• Bayındır, Sinan. “Devletin Güvenliğine ve Siyasal Yararlarına İlişkin Bilgileri Casusluk Maksadıyla Temin Etme Suçu (TCK. M. 328).” Legal Hukuk Dergisi 12, no. 138, (Haziran, 2014): 63-84.
• Bell, Daniel A. Beyond Liberal Democracy: Political Thinking for an East Asian Context. New Jersey: Princeton University Press, 2009.
• Campagna, Norbert. “Legitimität der arcana imperii und des Diskurses.” İçinde Staatsgeheimnisse: Arkanpolitik im Wandel der Zeiten. 53-90. Editor Voigt Rudiger. Wiesbaden: Springer, 2017.
• Çayan, Gökhan. “Geçiş Adaleti ve Avrupa Arındırma Hukuku.” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, no. 40, (Aralık, 2019): 213-243.
• Çilliler, Yavuz. “Türk Siyasal Hayatında Devlet ve Hikmet-i Hükümet Geleneği.” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13, no. 34, (Eylül, 2016): 416-430.
• Dinçer, Hülya. “Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Hakikat Hakkı.” Doktora Tezi, Galatasaray Üniversitesi, 2017.
• Donohue, Laura K. “The Shadow of State Secrets.” University of Pennsylvania Law Review. 159, no. 77, (2010): 77-216.
• Döner, Ayhan. Şeffaf Devlette Bilgi Edinme Hakkı ve Sınırları, İstanbul: On İki Levha, 2010.
• Duran, Gökhan Yaşar. “Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK) Bilgisayarlarda, Bilgisayar Programlarında ve Kütüklerinde Arama, Kopyalama ve Elkoyma (CMK m.134).” Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14, no. 173-174, (Şubat, 2019): 173-241.
• Egeliği, Ömer E. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa Çerçevesinde Etkili Başvuru Hakkı. İstanbul: On İki Levha, 2021.
• Erdağ, Ramazan. “Yönetimde Gizlilik ve Devlet Sırrı Kavramı.” Türk İdare Dergisi 81, no. 463, (Eylül, 2009): 93-101.
• Fabbrini, Federico. “Courts and the politics of secrecy: national security, human rights and the importance of supranational oversight.” West European Politics 41, no. 4, (July, 2018): 869-889. doi.org/10.1080/01402382.2017.1388691
• Gray, Anthony. Freedom of Speech in the Western World: Comparison and Critique. Lanham: Rowman & Littlefield, 2019.
• Gökçe, Ali Fuat. “Türkiye Büyük Millet Meclisi‘nin Yürütmeyi Denetlemesinde Meclis Araştırması Komisyonlarının İşlevselliği.” Yasama Dergisi 11, (Ocak, 2009): 1-17.
• Günergök, Özcan. “Avukatın Sır Saklama Yükümlülüğü.” AÜEHFD 7, no. 1-2, (Haziran, 2003): 655-667.
• Hafızoğulları, Zeki. “Ceza Hukuku Düzeninde Devlet Sırrı.” Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi 2, no. 2, (Aralık, 2012): 172–177.
• Hafızoğulları, Zeki ve Özgür Küçüktaşdemir. “Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk.” Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1, no. 2, (Temmuz, 2015): 121-170.
• İba, Şeref. “TBMM'nin Toplantı Düzeni Yönünden Kapalı (Gizli) Oturum Kavramı ve Türk Parlemento Tarihinde Kapalı Oturumlar.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 59, no. 3, (Mart, 2004): 105-129. doi.org/10.1501/SBFder_0000001568
• Jensen, Michael P. “Torture and Public Policy: Mohamed v. Jeppesen Dataplan, Inc., Allows “Extraordinary Rendition” Victims to Litigate Around State Secrets Doctrine.” BYU Law Review 2010, no. 1, (Mart, 2010):117-133.
• Kaya, Cemil. “State Secret as an Instrument to Maintain State Security.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14, no. 1, (Haziran, 2006): 33-55. doi.org/10.15337/SUHFD.2017.168
• Kaya, Semih Batur. “Anayasa Yargısında Alan Sorunu: Anayasa Yargısının Belirlenmiş Alanı.” TBB Dergisi 143, (Ağustos, 2019): 51-78.
• Kaymaz, Seydi. Ceza Muhakemesi Hukukunda Devlet Sırrı. İstanbul: Seçkin, 2020.
• Keller, Perry. European and International Media Law: Liberal Democracy, Trade, and the New Media, New York: Oxford University Press, 2011.
• Koçak, Süleyman Yaman. “Kamu Yönetiminde Açıklık için Bilgi Edinme Hakkı.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23, (Şubat, 2010): 115-126.
• Köken, Enes ve İbrahim Gül. “Casusluk Faaliyetleri ve Uluslararası Casusluk Suçu (TCK m. 331).” Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 5, no. 1, (Haziran, 2020): 2179-2202.
• Kutz, Christopher. “Secret Law and the Value of Publicity.” Ratio Juris 22, no. 2, (June, 2009): 197–217.
• Küçük, Adnan. “Hukukun Hâkim Kılınmasının Bir Gereği Olarak İdarî Şeffaflık ve Bilgi Edinme Hürriyeti.” Liberal Düşünce Dergisi 86, (Bahar, 2017): 69-95.
• Küçük, Ayhan. “Bilgi Edinme Hakkının Sınırları ve Bu Hakkın İhlalinde İdare ve Kamu Görevlilerinin Sorumluluğu.” Sayıştay Dergisi 81, (Haziran, 2011):119-139.
• Mecit, Nehare ve Kemal Mecit “İHAM Kararları Işığında Kamu Görevlilerinin İfade Özgürlüğü ve Yargı Mensupları.” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, no. 33, (Haziran, 2011): 827-861.
• Mızrak, Dilan. “Arjantin’in Kayıp Çocukları” Vakasının Hakikat Hakkı Çerçevesinde İncelenmesi.” Ankara Barosu Dergisi 77, no. 1, (Ocak, 2019): 361-396. doi.org/10.30915/abd.557394
• Natalie, Daniel Joseph. “No Longer Secret: Overcoming the State Secrets Doctrine to Explore Meaningful Remedies for victims of Extraordinary Rendition.” Case Western Reserve Law Review 62, no. 4, (2012): 1237-1283.
• Nottea, Danielle L. “The State Secrets Privilige: Distinguishing State Secrets in the Age of Information.” Southwestern Law Review 42, no. 3, (Summer, 2012): 701-735.
• Orhan, Salim. “Devlet Aklı Doktrini ve Modern Türkiye’ye Geçiş Sürecinde Bir Tezahürü Olarak Teşkilat-ı Mahsusa.” DÜHFD 23, no. 39, (Aralık, 2018): 375-409.
• Osmanoğlu, Bilal. “Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Cumhuriyet Savcısı ve Mahkemelerin Bilgi ve Belge İsteme Yetkisi.” TBB Dergisi 151, (Aralık, 2020): 103-138.
• Öney Doğan, Betül ve Tuğçe Ertem. “Execution of Right to Information Act in the Context of Governance Applications in Turkey and Critics: Obstacles to Participation is Confidentiality.” Akdeniz İletişim Dergisi, no. 20, (Aralık, 2013): 49-66.
• Örs, Cengiz Ozan. “Ceza Yargılamasında Devlet Sırrı Üzerine Bir Değerlendirme.” TBB Dergisi 32, no. 142, (Haziran, 2019): 9-58.
• Özek, Çetin. Basın Özgürlüğünden Bilgi Edinme Hakkına. Bursa: Alfa, 1999.
• Özgenç, İzzet. Suç Örgütleri. Ankara: Seçkin, 2020.
• Perkins, Jared. “The State Secrets Privilege and the Abdication of Oversight.” BYU Journal of Public Law 21, no. 1, (March, 2007): 235-265.
• Polater, Yusuf Ziya. “Bilgi Edinme Hakkının Sınırları ve Devlet Sırrı.” TBB Dergisi 28, S. 122, (Ocak, 2016): 99-140.
• Sancar, Mithat. “Devlet Aklı” Kıskacında Hukuk Devleti. İstanbul: İletişim, 2010.
• Santoro, Daniele ve Manohar Kumar. Speaking Truth to Power - A Theory of Whistleblowing. Cham: Springer, 2018.
• Schwinn, Steven D. “The State Secrets Privilege in the Post-9/11 Era.” Pace Law Review 30, no. 2, (Winter, 2010): 777-831.
• Şenol, Cem. Devlet Sırrı Kavramı ve Tck'de Düzenlenen Devlet Sırlarına Karşı Suçlar. İstanbul: On İki Levha, 2019.
• Şirin, Tolga. Türkiye’de Anayasa Şikâyeti (Bireysel Başvuru): İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Almanya Uygulaması ile Mukayeseli Bir İnceleme. İstanbul: On İki Levha, 2013.
• Şirin, Tolga. Türkiye’de Düşüncenin Tutsaklığı-2: İfade Özgürlüğünün Yeşili. İstanbul: Tekin, 2021.
• Thorgeirsdóttir, Herdís. Journalism Worthy of the Name: Freedom Within the Press and the Affirmative Side of Article 10 of the European Convention on Human Rights. Leiden: Brill, 2005.
• Thüsing Gregor ve Gerrit Forst. “Whistleblowing around the World: A Comparative Analysis of Whistleblowing in 23 Countries.” İçinde Whistleblowing A Comparative Study. Editor Gregor Thüsing ve Gerrit Forst. Heidelberg: Springer, 2016: 3-33.
• Sarıgüzel, Hacı. Devlet Sırlarına Karşı Suçlar ve Casusluk Suçları. Ankara: Adalet, 2016.
• Vedaschi, Arianna. “State Secret Privilege versus Human Rights: Lessons from the European Court of Human Rights Ruling on the Abu Omar Case.” European Constitutional Law Review 13, no. 1, (March, 2017): 166-181. doi.org/10.1017/S1574019616000456
• Wegener, Bernhard W. Der geheime Staat: Arkantradition und Informationsfreiheitsrecht. Göttingen: Morango, 2006.
• Zengin, Mehmet Ali. “Bilgi Paylaşımı Bakımından Devlet Sırrı Kavramı ve Ulusal Güvenlik”, Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi VI, no. 2, (Aralık, 2011): 141-151.