6 ŞUBAT DEPREMLERİNİN ARDINDAN TOPLUMSAL CİNSİYET VE KADIN HAKLARI PERSPEKTİFİNDEN BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2023, Cilt: 81 Sayı: Özel Sayı - DEPREM ÖZEL SAYISI-I (KAMU HUKUKU), 467 - 502, 15.10.2023

Fatma Umut Beşpınar Lütfiye Zeynep Beşpınar

https://doi.org/10.30915/abd.1381337

Öz

6 Şubat 2023 tarihinde Türkiye’nin 11 ilinde yaşanan depremlerin ardından, deprem kuşağında bulunan ve yakın tarihinde bu nedenle çok ciddi kayıplar vermiş olan ülkemizde, önceki deneyimlerden ders çıkarılmadığına toplumun tüm kesimleri tanık olmuştur. Çalışma, toplumsal cinsiyet ve kadın hakları perspektifinden, bu depremleri izleyen süreçte ortaya çıkan eksik ve hatalı uygulamaları değerlendirmektedir. Yaşanan yıkımın boyutları, etkilenen nüfusun büyüklüğü ve coğrafyanın genişliği, afet sonrası “iyileş(tir)me ve yeniden inşa” sürecinin zamana yayılacağı saptamasına dayanarak, çalışmanın amacı, mevcut durumun toplumsal cinsiyet perspektifinden nesnel bir değerlendirmesini yapmaktadır. Böylece sorunlu ve eksik müdahale ve uygulamaların yanında, uluslararası ve ulusal düzenlemelerin gerektirdiği standartlarla bağdaşmayan yaklaşımların da deşifre edilmesi sağlanacak ve afet riski yönetimine ilişkin planlama, mevzuat ve yönetmeliklerle, sahadaki uygulamaların toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanmasına yönelik dönüştürülmesi ve iyileştirilmesine dönük tartışmaya katkı sunulmaktır. Bu kapsamda, afet çalışmalarında benimsenen afet öncesi, afet sırası ve afet sonrası aşamaları takip edilmektedir. Bu metinde, toplumsal cinsiyet perspektifinden afetleri inceleyen akademik literatür ve benzer bir yaklaşımı benimseyen uluslararası düzenlemelere dayanarak bir çerçeve oluşturulmuştur ve Türkiye’deki afet strateji ve eylem planları ile ilgili mevzuat irdelenmektedir. Daha sonra ise konu ile ilgili alanda çalışmalar yürüten STK’ların raporlarına dayanarak, deprem sonrası durum tespitine odaklanılmaktadır. Son olarak toplumsal cinsiyet ve kadın haklarına duyarlı bir afet yönetimine dair önerilere yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

toplumsal cinsiyet eşitliği, kadın hakları, afet, afet yönetim süreçleri, 6 Şubat 2023 Depremleri

Kaynakça

• Ahmad, Ayesha. “Conceptualizing disasters from a gender perspective.” Disasters: Core concepts and ethical theories, Eds. O’Mathúna, Dónal P., Vilius Dranseika, and Bert Gordijn. Springer Nature, (2018): 105-117.
• Ariyabandu, Madhavi M. “Gender issues in recovery from the December 2004 Indian Ocean tsunami: the case of Sri Lanka.” Earthquake spectra 22, no.3_suppl (2006): 759-775.
• Beşpınar, Zeynep. “Earthquake for Women: Effects of Earthquakes on Lives of Women in Van, Turkey”, (bildiri, ESA 2013 Conference, Torino, Italy, 27-31 August, 2013.)
• Duran, Resul. “Türkiye Aile Yapısında Evlat Edinme Üzerine Bir Değerlendirme Adoption of Family Structure on an Assessment of Turkey.” Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi 5, no. 1, (2021): 19-31.
• Enarson, Elaine, and Lourdes Meyreles. “International perspectives on gender and disaster: differences and possibilities.” International Journal of Sociology and Social Policy 24, no.10/11 (2004): 49-93.
• Fordham, Maureen. “The intersection of gender and social class in disaster: Balancing resilience and vulnerability.” International Journal of Mass Emergencies & Disasters 17, no. 1 (1999): 15-36.
• Gearhart, Sera, et al. “The impact of natural disasters on domestic violence: An analysis of reports of simple assault in Florida (1999–2007).” Violence and gender 5, no.2 (2018): 87-92.
• Işık, Özden, et al. “Are women in Turkey both risks and resources in disaster management?.” International journal of environmental research and public health 12, no. 6 (2015): 5758 5774.
• Malhotra, Anju, and Sidney Ruth Schuler. “Women’s empowerment as a variable in international development.” Measuring empowerment: Cross-disciplinary perspectives 1, no.1 (2005): 71-88.
• Kabeer, Naila. “Gender equality and women's empowerment: A critical analysis of the third millennium development goal 1.” Gender & development 13, no. 1 (2005): 13-24.
• Neumayer, Eric ve Thomas Plümper. “The gendered nature of natural disasters: The impact of catastrophic events on the gender gap in life expectancy, 1981–2002.” Annals of the association of American Geographers 97, no. 3 (2007): 551-566.
• Özbay, F. “Evlerde Elkızları. Cariyeler, Evlatlıklar, Gelinler.” İçinde Feminist Tarihyazımında Sınıf ve Cinsiyet. Ed. L. Davidoff. İstanbul: İletişim, 2012.
• Paksoy Erbaydar, Nüket, İnal, Ebru ve Kaya, Erdal. Toplumsal Cinsiyet Perspektifinin Türkiye’nin Afet Politikalarına Entegre Edilmesi (Proje No: UDAP-Ç1702)
• Paksoy Erbaydar, Nüket, İnal, Ebru ve Kaya, Erdal. Afet Mevzuatının Toplumsal Cinsiyet Açısından İncelenmesi. Çanakkale: Paradigma Akademi Yayıncılık, 2018.
• Paksoy Erbaydar, Nüket, İnal, Ebru ve Kaya, Erdal. “Analysis of Gender Sensitivity of Turkey’s Disaster Legislation to Create a Disaster-Resilient Society.” The Tohoku Journal of Experimental Medicine 254, no. 4 (2021): 261-266.
• Parkinson, Debra ve Claire Zara. “The hidden disaster: Domestic violence in the aftermath of natural disaster.” The Australian Journal of Emergency Management 28, no.2 (2013): 28-35.
• Parkinson, Debra. “Investigating the increase in domestic violence post disaster: an Australian case study.” Journal of interpersonal violence 34, no.11 (2019): 2333-2362.
• Sohrabizadeh, Sanaz. “A qualitative study of violence against women after the recent disasters of Iran.” Prehospital and disaster medicine 31, no. 4 (2016): 407-412.
• Yoshihama, Mieko, et al. “Violence against women and children following the 2011 Great East Japan Disaster: Making the invisible visible through research.” Violence against women 25, no.7 (2019): 862-881.
• Walby, Sylvia. “Woman and nation.” içinde Ethnicity and nationalism, ed. Anthony D. Smith. 81-100. Leiden:Brill, 1992.
• BBC News Türkçe. “6 Şubat'taki depremlerde can kaybı 50 bin 500'e yükseldi.” 14 Nisan 2023. https://www.bbc.com/turkce/articles/c51kdv8d15jo
• BirGün. “Diyanet'ten "depremzede evlatlık" sorusuna yanıt: Evlat edinenle evlatlık arasında evlenme engeli yok.” 17 Şubat 2023, https://www.birgun.net/haber/diyanet-ten-depremzede-evlatlik-sorusuna-yanit-evlat-edinenle-evlatlik-arasindaevlenme-engeli-yok-421832 31
• BirGün. “Menzil Cemaati'nin evlerinde 1100 depremzede çocuğun bulunmasına ilişkin suç duyurusu.” 8 Mart 2023, https://www.birgun.net/haber/menzil-cemaati-nin-evlerinde-1100-depremzede-cocugun-bulunmasina-iliskin-suc-duyurusu424054
• Cumhuriyet. “Menzilcileri savunan Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanı Derya Yanık hakkında suç duyurusu.” 14 Şubat 2023 https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/menzilcileri-savunan-aile-ve-sosyal-hizmetler-bakani-derya-yanik-hakkinda-suc-duyurusu-2061030
• Diyanet İşleri Başkanlığı. “Basın Açıklaması.” 18 Şubat 2023, https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/35203/basinaciklamasi
• soL Haber. “Önce Çocuklar ve Kadınlar Derneği’nden refakatsiz çocuklar için suç duyurusu.” 17 Şubat 2023. https://haber.sol.org.tr/haber/once-cocuklar-ve-kadinlar-derneginden-refakatsiz-cocuklar-icin-suc-duyurusu-366095
• CEDAW. General recommendation No. 35 (2017) on gender-based violence against women, updating general recommendation No. 19 ( Committee on the Elimination of Discrimination against Women, 26 July 2017)
• CEDAW. General recommendation No. 37 (2018) on the gender-related dimensions of disaster risk reduction in the context of climate change ( Committee on the Elimination of Discrimination against Women, 7 Februvary 2018) https://documents-dds ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N18/068/98/PDF/N1806898.pdf?OpenElement
• EŞİK. 6 Şubat 2023 Depremleri: Toplumsal Cinsiyet Bakış Açısından Geleceğe Notlar. (Eşitlik İçin Kadın Platformu, 18 Mart 2023) https://esik.org.tr
• HASUDER. 6 Şubat Depremleri Hatay İli Saha Raporu. 12-17 Şubat.
• Hyogo Framework for Action 2005-2015: Building the Resilience of Nations and Communities to Disasters International Strategy for Disaster Reduction (UN World Conference on Disaster Reduction 18-22 January 2005) https://www.unisdr.org/2005/wcdr/intergover/official-doc/L-docs/Hyogo-framework-for-action-english.pdf
• KADAV. 6 Şubat Depremleri Sonrasında Kadına Yönelik Şiddetle Mücadele Mekanizmalarında Son Durum. Mart 2023.
• Mor Çatı. Depremden Etkilenen Bölgelerde Kadınların Şiddetten Uzaklaşma Deneyimleri Ve Destek Mekanizmaları. 6 Temmuz 2023 https://morcati.org.tr/wp-content/uploads/2023/07/depremden-etkilenen-bolgelerde kadinlarin siddetten-uzaklasma-deneyimleri-destek-mekanizmalari-rapor.pdf
• Pekin Deklarasyonu ve Eylem Platformu (Dördüncü Dünya Kadın Konferansı, 4-15 Eylül 1995) https://dspace.ceid.org.tr/xmlui/handle/1/733
• Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015-2030 (Third UN World Conference on Disaster Risk Reduction in Sendai, Japan, on March 18, 2015) https://www.undrr.org/publication/sendai-framework-disaster-risk-reduction-2015-2030
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. 2023 Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri Raporu. 2023
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. TERRA: Türkiye Earthquakes Recovery and Reconstruction Assessment. 2023 https://www.sbb.gov.tr/wp-content/uploads/2023/03/Turkiye-Recovery-and-Reconstruction-Assessment.pdf
• Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı. TAMP: Türkiye Afet Müdahale Planı. 2022
• https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Planlar/TAMP.pdf?utm_source=aposto
• Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı. TARAP:
• Türkiye Afet Risk Azaltma Planı 2022-2030. 2022 https://www.afad.gov.tr/kurumlar/afad.gov.tr/e_Kutuphane/Planlar/28032022-TARAP-kitap_V6.pdf
• Türk Tabipleri Birliği. 2. Ay Deprem Raporu: Geçici Yerleşim Alanları, 06-28 Şubat 2023. Mart 2023
• UN WOMEN. A Review of Gender and the Sendai Framework. (UNDRR, May, 2023) https://wrd.unwomen.org/practice/resources/review-gender-and-sendai-framework