THE MARGIN OF APPRECIATION AND VIEWS OF FREEDOM OF RELIGION AND THE CONSCIENCE (WITH ADMINISTRATIVE JURISPRUDENCE)

Yıl 2024, Cilt: 82 Sayı: 4, 137 - 180, 31.10.2024

Ezgi Kızılkaya Doğru

https://doi.org/10.30915/abd.1480219

Öz

The European Court of Human Rights has included in its jurisprudence the principle of subsidiarity and the margin of appreciation, which is a functional tool of this principle, in line with the living document doctrine, in order to ensure that national authorities fulfill their contractual commitments through the placement of the legal norms in the European Convention on Human Rights into domestic law, that is, the stage of establishing the principles and the process-based control method.
The margin of appreciation doctrine, a jurisprudential concept, was introduced with protocol number 15. It is included textually in the contract. With this protocol, the Convention and protecting the rights and freedoms defined in the additional protocols by the principle of subsidiarity of responsibility, the contracting party must first belongs to the states and the contracting states have a margin of appreciation subject to the Court's supervisory jurisdiction. They are added to the end of the preamble of the Convention.
The concept of margin of appreciation indicates the degree of discretion that allows states parties to the European Convention on Human Rights to consider their national circumstances when applying the standards of the Convention. It refers to the contracting state's freedom to apply the provisions of the Convention in assessing factual situations. Because 46 states are party to the European Convention on Human Rights. The contracting states' languages, religions, cultures, and ideologies are diverse. Therefore, contracting states have a wide margin of appreciation on issues with no European consensus, such as freedom of religion and belief. However, the supervision of the margin of appreciation of national authorities goes hand in hand with the supervision of national judicial authorities and the European Court of Human Rights.
The terminology, scope, and related human rights principles of the margin of appreciation doctrine will be discussed in the first part of this study. The second part will discuss the issue of religious symbols and the margin of appreciation within the scope of freedom of religion and conscience in the European Court of Human Rights jurisprudence, the Constitutional Court, and administrative jurisdiction. Thus, it is aimed to reveal the criteria for monitoring whether the administrative jurisprudence, as the national judicial authority, fulfills the commitments of the contracting state, that is, the defendant administration, in the interventions made to fundamental rights and freedoms as a contracting state in matters related to religious symbols, which are granted a margin of appreciation in line with the principle of subsidiarity. Because the principle of subsidiarity and the margin of appreciation impose the primary obligation on the national authorities of the contracting states to prevent violations in the limitation of fundamental rights and freedoms, for this reason, within the scope of the margin of appreciation, it will be discussed whether administrative jurisprudence, as a national judicial authority, goes hand by hand with supervising the jurisprudence of the European Court of Human Rights.

Anahtar Kelimeler

The Margin of Appreciation, Principle of Subsidiatry, European Consensus, Proportionality, Religious Symbols, European Convention of Human Rights, European Court of Human Rights, Constitutional Court, Turkish Administrative Jurisprudence

Proje Numarası

yok

DİN VE VİCDAN ÖZGÜRLÜĞÜ GÖRÜNÜMLERİNDE TAKDİR MARJI DOKTRİNİ (İDARİ YARGI İÇTİHATLARIYLA)

Öz

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesindeki hukuki normların iç hukuka yerleştirilmesi yani esasları yerleştirme aşaması ve süreç temelli denetim yöntemi ile ulusal otoritelerin sözleşme taahhütlerini yerine getirmesini sağlayabilmek amacıyla yaşayan belge doktrini doğrultusunda ikincillik ilkesini ve bu ilkenin işlevsel bir aracı olan takdir marjına içtihatlarında yer vermiştir.
İçtihadi bir kavram olan takdir marjı doktrini, 15 no.lu protokol ile Sözleşmede metinsel olarak yerini almıştır. Bu protokol ile Sözleşme ve ek protokollerde tanımlanan hak ve özgürlükleri koruma sorumluluğunun ikincillik ilkesi gereğince öncelikle sözleşmeci devletlere ait olduğu ve sözleşmeci devletlerin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin denetleyici yargı yetkisine tabi olan takdir marjına sahip oldukları Sözleşmenin önsözünün sonuna eklenmiştir.
Takdir marjı kavramı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf devletlere Sözleşmenin standartlarını uygularken kendi ulusal koşullarını dikkate almaya izin veren takdir ölçüsünü belirtmek için kullanılmaktadır. Sözleşmeci devletin olgusal durumları değerlendirmede Sözleşmede yer alan hükümleri uygulamada sahip olduğu serbestiyi ifade etmektedir. Zira Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine taraf 46 devlet bulunmaktadır. Sözleşmeci devletlerin dilleri, dinleri, kültürleri, ideolojileri çeşitlilik içermektedir. Bu nedenle sözleşmeci devletler, din ve inanç özgürlüğü gibi Avrupa konsensüsünün bulunmadığı konularda geniş bir takdir marjına sahiptir. Ancak ulusal makamların takdir marjının denetimi ulusal yargı makamları ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin denetimi ile el ele yürümektedir.
Bu çalışmada birinci bölümde takdir marjı doktrinin terminolojisi, kapsamı ve ilişkili olduğu insan hakları ilkeleri ele alınacaktır. İkinci bölümde ise din ve vicdan özgürlüğü kapsamında dini semboller ve takdir marjı konusu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi ve idari yargı içtihatlarında ele alınacaktır. Böylece ikincillik ilkesi doğrultusunda takdir marjı tanınan dini sembollere ilişkin konularda sözleşmeci devlet olarak temel hak ve özgürlüklere yapılan müdahalelerde, ulusal yargı makamı olarak idari yargı içtihatlarının sözleşmeci devletin yani davalı idarenin taahhütlerini yerine getirip getirmediğini denetleme kriterlerini ortaya çıkarmak amaçlanmaktadır. Zira ikincillik ilkesi ve takdir marjı, temel hak ve özgürlüklerin sınırlandırılmasında ihlalleri önlemekte birincil yükümlülüğü sözleşmeci devletlerin ulusal makamlarına yüklemektedir. Bu nedenle takdir marjı kapsamında ulusal yargı makamı olarak idari yargı içtihatlarının Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarının denetimi ile el ele yürüyüp yürümediği ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Takdir Marjı, İkincillik ilkesi, Avrupa Konsensüsü, Orantılılık, Dinsel Semboller, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Anayasa Mahkemesi, Türk İdari Yargı İçtihatları

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Ağırbaşlı, Şennur, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Din ve Vicdan Özgürlüğü”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 101, 2012, s. 83-102.
• Arai, Yutaka, The Margin of Appreciation Doctrine and The Principle of Proportionality in the Jurisprudence of the ECHR, Antwerp/Oxford/New York: Intersentia, 2002.
• Bal, Ali, “Kölelik, Zorla Çalıştırma ve Benzer Uygulamalara İlişkin Yasağın Uluslararası Hukuk ve AİHM İçtihatları Çerçevesinde Gelişimi”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, Sayı 2, 2019, s.55-112.
• Baltacı, Ali, “Avrupa Okullarında Dini Simgelerin Yasallığı”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, Cilt 21, Sayı 1, 2017, s. 45-80.
• Birden, Emre, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Bağlamında Yükümlülüklere Aykırı Tedbirler Alabilme Yetkisinin Sınırı Olarak Keyfîlik Yasağı”, Anayasa Hukuku Dergisi, Cilt 5, Sayı 10, 2016, s. 409-475.
• Boran, Mustafa, “Kurban İbadeti ve Bazı Güncel Meseleler”, Helal ve Etik Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2020.
• Cannizzaro, Enzo, “Proportionality and Margin of Appreciation in the Whaling Case: Reconciling Antithetical Doctrines?”, The European Journal of International Law, Cilt 27, Sayı 4, 2016, s. 1061-1069.
• Çoban, Ali Rıza, Strazbourg’da Herküllere İhtiyacımız var mı? Ulusal Takdir Yetkisi ve Evrensel Standartlar arasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 57, Sayı 3, 2008, s. 187-224.
• Doğru, Derya, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yargılamasında Takdir Marjı Doktrini, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019
• Doğru, Osman, Nalbant Atilla, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Açıklama ve Önemli Kararlar, Cilt:1, Ankara, Avrupa Konseyi, 2012.
• Dönmezer, Sulhi, “Din, Vicdan ve Kanaat Özgürlüğü”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Cilt 15, Sayı 42, 2005, s. 1-30.
• Duymaz, Erkan, “Dini Sembol ve Kıyafet Sınırlamalarında İki Farklı Yaklaşım: İnsan Hakları Komitesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarının Devletlerin Uluslararası Yükümlülükleri Bakımından Tahlili”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 64, Sayı 4, 2015, s. 1113-1160.
• Egeliği, Ömer E., İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa Çerçevesinde Etkili Başvuru Hakkı, On iki Levha Yayınları, On iki Levha Yayınları, 2021.
• Esen, Egemen, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatları Işığında Takdir Marjı Doktrini, On iki Levha Yayınları, 2020.
• Esen, Egemen, “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’nin Ulusal Makamlarla İlişkisi: Sorumluluk Paylaşımı”, Ankara Barosu Hukuk Kurultayı, Cilt 3, 2020, s.285-346.
• Gökcan, Hasan Tahsin, “Bireysel Başvuruda İkincillik İlkesi ve Denetim Yetkisinin Sınırları Sorunu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 135, 2018, s. 9-76.
• Hafızoğulları, Zeki, “Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Tarafı Olduğu İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinde Laiklik, Düşünce, Vicdan ve Din Hürriyeti”, Ankara Barosu Dergisi, Sayı 1, 2012, s. 163-175.
• İnceoğlu, Sibel, Adil Yargılanma Hakkı, Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Ek Kitapları Serisi-4, Avrupa Konseyi, 2018.
• Keskin, Erdoğan, “AİHM’nin Türkiye Hakkında İfade Hürriyetine İlişkin Verdiği Kararlarda Takdir Marjı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 69, Sayı 3, 2020, s. 1379-1414.
• Kılınç, Ümit, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Sınırlamanın Dar Yorumu İlkesi”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Sayı 2, 2020, s. 599-623.
• Kratochvil, Jan, “The Inflation of The Margin of Appreciation by The European Court Of Human Rights”, Netherlands Quarterly of Human Rights, Cilt 29, Sayı 3, 2011, s. 324-357.
• Kurt, Hayrettin, “İnanç Özgürlüğü Bağlamında Dini Sembollerin Kullanımının Mukayeseli Hukuk Bakımından Değerlendirilmesi”, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Sayı 1–2, 2013, s. 201-232.
• Legg, Andrew, The Margin of Appreciation In İnternational Human Rights Law: Deference and Proportionally, Oxford University Press, 2012.
• Murdoch, Jim, Düşünce, Din ve Vicdan Özgürlüğü, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 9. maddesinin Uygulanmasına Dair Klavuz, AİHS İnsan Haklar El Kitabı, Avrupa Konseyi, 2007.
• Nal, Sabahattin, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Çerçevesinde Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 57, Sayı 4, 2002, s. 65-93.
• Reer, Steven, “The Interpretation of the European Convention on Human Rights: Universal Principle or Margin or Appreciation”, UCL Human Rights Review, Cilt 3, 2010, s.1-14.
• Sarıaslan, Ömer, “Kamusal Alanda Dini Semboller: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında Tarafsızlık adına Ayrımcılık”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 18, sayı 2, 2023, s.1061.
• Saul, Matthew, “The European Court of Human Rights’ Margin of Appreciation and the Processes of National Parliaments”, Human Rights Law Review, Cilt 15, Sayı 4, 2015, s.745-774.
• Spano, Robert, Universality or Diversity of Human Rights? Strasbourg in the Age of Subsidiarity, Human Rights Law Review, Cilt 14, Sayı 3, 2014, s. 487-502.
• Spıelmann, Dean, “Allowing the Right Margin: The European Court of Human Rights and The National Margin of Appreciation Doctrine: Waiver or Subsidiarity of European Review?”, Cambridge Yearbook Legal Studies, Sayı 14, 2012, s. 381-418.
• Şenol, Yahya, Kur’an’a göre Hayvansal Gıdalarda Helallik Ölçüleri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, s.283.
• Şirin, Tolga, “Takdir Marjı Doktrini ve Türkiye Anayasa Mahkemesi Açısından Anlamı”, Anayasa Hukuku Dergisi, Cilt 2, Sayı 4, 2013, s.359-399.
• Şirin, Tolga ve Duymaz Erkan, Türkiye’de Din ve Vicdan Özgürlüğü: Sorunlar, Tespitler ve Çözüm Önerileri, Türkiye Barolar Birliği yayınları, 2016.
• Tayar, Mustafa, Doğan Merve ve Helal Kesim, Akademik Platform Helal Yaşam Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 2019, s.62-76.
• Türkoğlu Derin Merve Bengü, İnanç Özgürlüğünün İç Boyutu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Akademik Dergisi, Cilt 5, Sayı 8, 2022, s.121-142.
• Wildhaber Luzius, Hjartarson Arnaldu, Donnelly Stephen, “No Consensus on Consensus? The Practice of the European Court of Human Rights”, Human Rights Law Journal, Cilt 33, Sayı 7, 2013.
• Zuhayli Vehbe, İslam Fıkhı Ansiklopedisi, Cilt 4, 1994.