2017 ANAYASA DEĞİŞİKLİĞİ SONRASI CUMHURBAŞKANININ CEZAİ SORUMLULUĞUNUN KAPSAMI

Yıl 2025, Cilt: 83 Sayı: 1

Abdülsamet Güller

https://doi.org/10.30915/abd.1537535

Öz

2017 Anayasa değişikliğiyle getirilen önemli değişikliklerden biri de Cumhurbaşkanının sorumluluğu konusunda hayat bulmuştur. Bu konuya özgülenen 105. maddenin yeni hâlinde yalnızca Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğunun düzenleme konusu yapıldığı görülmektedir. Cumhurbaşkanın cezai sorumluluğuna ilişkin yeni hükümlerin, maddenin eski hâline göre köklü bir dönüşümü beraberinde getirdiği söylenebilir. Bu itibarla cezai sorumluluğa ilişkin daha önce yapılan tartışmalar büyük ölçüde önemini yitirdiğinden, yeni hükümlerin incelenmesi önem arz etmektedir. Bununla birlikte, Anayasa değişikliği ortaya çıktığından beri yapılan çok sayıda bilimsel çalışmada, yeni cezai sorumluluk rejiminin hatırı sayılır derecede incelendiği anlaşılmaktadır. Bahse konu çalışmalarda, yeni cezai sorumluluk mekanizması olumlu ve olumsuz yönleriyle ele alınmıştır. Ancak 105. madde hükümlerine ilişkin pek çok mesele irdelenmiş olmakla beraber, cezai sorumluluğun kapsamının belirlenmesi konusunda öğretide kayda değer tereddütlerin ortaya çıktığı görülmektedir. Dolayısıyla yeni düzenlemenin diğer yönleri itibariyle ele alınmasında pek yarar bulunmamakla birlikte Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğunun kapsamı, önemli belirsizlikler barındırması ve hâlen yeterince işlenmemiş olması dikkate alındığında, üzerinde daha dazla durulmayı hak etmektedir. Bu çalışmada da bahse konu tereddütlü alanlar üzerinde ortaya çıkan tartışmalar ele alınacak ve muhtemel çözümler önerilmeye çalışılacaktır. Bu yolda öncelikle, öz bir şekilde cezai sorumluluk tanıtıldıktan sonra 2017 öncesi rejim kısaca anlatılacak, akabinde yeni cezai sorumluluk düzeneği ana hatlarıyla gösterilip sorumluluğun kapsamı meselesi üzerinde detaylıca durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

2017 Anayasa değişiklikleri, Cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu, Yüce Divan, Görev suçu, Şahsi suç

Scope of the President's Criminal Responsibility After the 2017 Constitutional Amendment

Öz

The 2017 constitutional amendments introduced important changes in the President's responsibility. In the new version of Article 105, only the criminal liability of the President is regulated. The new provisions on the criminal liability of the President bring about a radical transformation compared to the old version of the article. In this respect, it is important to analyze the new provisions, as the previous discussions on criminal liability have largely lost their significance. Nevertheless, the new criminal liability regime has been investigated to a considerable extent in many scientific studies conducted since the Constitutional amendment. In these studies, the new criminal liability mechanism has been discussed regarding its positive and negative aspects. However, although many issues regarding the provisions of Article 105 have been analyzed, it is observed that significant hesitations have emerged in the doctrine regarding the determination of the extent of criminal liability. Therefore, although there is not much benefit in discussing the new regulation in terms of other aspects, the extent of the President's criminal responsibility deserves more attention, given that it contains significant uncertainties and is still not sufficiently studied. In this study, the debates on these hesitant areas will be discussed and possible solutions will be proposed. In this way, firstly, criminal liability will be briefly introduced, then the pre-2017 regime will be shortly explained, then the new criminal liability regime will be outlined and the scope of liability will be elaborated in detail.

Anahtar Kelimeler

Supreme Criminal Court, 2017 constitutional amendment, Crime of office, Ordinary crime, President, President, President's Criminal Responsiblity

Kaynakça

• Akbulut, Berrin, “Anayasanın 105. Maddesinde Yapılan Değişiklik Kapsamında Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğuna İlişkin Esaslar”, in Prof. Dr. Mehmet Emin Artuk’a Armağan, Ankara, Seçkin, 1. Baskı, 2020.
• Aktaş, Kadir, “Yasama Dokunulmazlığının Kapsamı”, TBB Dergisi, Sayı 84, Eylül-Ekim, 2009, s.260-297.
• Akyazan, Ahmet Emrah, “Kanunilik İlkesi Çerçevesinde Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu”, in Erzurumluoğlu Armağanı, Ankara, Ankara Barosu Yayını, 2012, s.9-19.
• Alkan, Haluk, “Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Yasama Denetimi”, Yeni Türkiye (Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Özel Sayısı), Sayı 94, 2017, s.471-476.
• Anayurt, Ömer, Anayasa Hukuku Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Seçkin, 2. Baskı, 2019.
• Anayurt, Ömer, Anayasa Hukuku Temel Kavramlar ve Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Seçkin, 4. Baskı, 2022.
• Arslan, Çetin, Yüce Divan Olarak Anayasa Mahkemesi, Ankara, Nobel Yayınları, 1. Baskı, 1999.
• Aslan, M. Yasin, “Yüce Divan Olarak Anayasa Mahkemesi”, TBB Dergisi, Sayı 82, Mayıs-Haziran 2009, s.1-12.
• Atar, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Seçkin, 16. Baskı, 2023.
• Aykanat, Tuba, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanının Sorumluluğu (Yüksek Lisans Tezi, Danışman Nuran Koyuncu), Konya, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018 (https://tez.yok.gov.tr, Tez No: 535205).
• Coşkun, Vahap, “16 Nisan 2017 Tarihinde Kabul Edilen Anayasa Değişikliklerinin Değerlendirilmesi”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 22, Sayı 36, 2017, s.3-30.
• Çoban, Ali Rıza ve Ali İhsan Erdağ, “Göreviyle İlgili Olmayan Kişisel Suçlarından Dolayı Cumhurbaşkanının Sorumluluğu ve Yargılanması”, TBB Dergisi, Sayı 75, Mart-Nisan 2008, s.177-189.
• Derdiman, Ramazan Cengiz, Anayasa Hukuku, İstanbul, Alfa Aktüel Yayınları, 2. Baskı, 2011.
• Doğan, Bayram ve İdris Doğan, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanının Sorumluluğu”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 11, Sayı 2 2020, s.468-483.
• Döner, Ayhan, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin, 5. Baskı, 2024.
• Erdoğan, Mustafa, Anayasa Hukuku, Ankara, Orion, 7. Baskı, 2011.
• Erdoğan, Mustafa, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Hukuk Yayınları, 2. Baskı, 2019.
• Eren, Abdurrahman, Anayasa Hukuku Dersleri, Ankara, Seçkin, 4. Baskı, 2022.
• Esen, Selin, “2016 Anayasa Değişiklik Teklifinin Değerlendirilmesi”, Ankara Barosu Dergisi, Sayı 4, 2016, s.45-73.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin, 1. Baskı, 2015.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin, Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin, 10 Baskı, 2022.
• Gören, Zafer, Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin, 5. Baskı, 2020.
• Gözler, Kemal. “Cumhurbaşkanı Kişisel Suçlarından Dolayı Yüce Divanda Yargılanabilir mi? Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu Konusunda Görüş Değişikliği”, https://www.anayasa.gen.tr/cb-kisisel-suc.htm#_ftnref1 (Yayın Tarihi: 8 Temmuz 2024).
• Gözler, Kemal, Devlet Başkanları Bir Karşılaştırmalı Anayasa Hukuku İncelemesi. Bursa, Ekin, 1. Baskı, 2001.
• Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin, 16. Baskı, 2014.
• Gözler, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin, 28. Baskı, 2023.
• Göztepe, Ece, “Cumhurbaşkanı’nın Cezai Sorumluluğu Almanya ile Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, in TBMM Yüzüncü Yıl Armağanı, İstanbul, Tekin Yayınları, 2022.
• Gül, Cengiz, “Türkiye’de Cumhurbaşkanının Cezai ve Siyasi Sorumluluğu”, Atlas International Refereed Journal on Social Sciences, Cilt 5, Sayı 19, 2019, s.390-396.
• Gül, Cengiz, “Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Sisteminin Dinamikleri ve Yürütmenin Yeni Konumu”, Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, 2018, s.235-262.
• Gülener, Serdar ve Nebi Miş, Cumhurbaşkanlığı Sistemi, Ankara, SETA Analiz, 2017.
• Kaboğlu, İbrahim Ö, Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), İstanbul, Legal, 18. Baskı, 2023.
• Kanadoğlu, Osman Korkut ve Ahmet Mert Duygun, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, İstanbul, On İki Levha, 3. Baskı, 2023.
• Kara, Sümeyye, “Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Cumhurbaşkanının Sorumluluğu”, Selçuk Üniversitesi Adalet Meslek Yüksekokulu Dergisi Cilt 5, Sayı 2, 2022, s.237-276.
• Karatepe, Şükrü, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Savaş, 2. Baskı, 2018.
• Keskinsoy, Ömer, Anayasa ve Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Monopol, 7. Baskı, 2022.
• Keskinsoy, Ömer, Cumhurbaşkanının Sorumluluğu, Ankara, Savaş, 1. Baskı, 2012.
• Küçük, Adnan, “Yeni Anayasa Değişikliği İle Getirilmek İstenen Türkiye’ye Özgü Başkanlık Sistemi: Korkular, Algılar, Beklentiler”, Liberal Düşünce Dergisi, Sayı 87, 2017, s.157-190.
• Okutan, Saniye Gizem, Yürütme Organının Siyasi Sorumluluğunun Sağlanmasında Alternatif Anayasal Müesseseler, İstanbul, On İki Levha, 1. Baskı, 2023.
• Önder, Salih, Türk Parlamenter Sisteminde Cumhurbaşkanının Rolü, Ankara, Turhan, 1. Baskı, 2007.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin, 14. Baskı, 2013.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin, 17. Baskı, 2017.
• Özgüç, Levent Emre, “Cumhurbaşkanının Ceza Sorumluluğu ve Yargılanma Usulü-1982 Anayasası ile Önerilen Değişikliğin Karşılaştırılması”, Güncel Hukuk, Sayı, 160, Nisan 2017, s.34.
• Özkul, Fatih, 1982 Anayasasında Cumhurbaşkanı (Doktora Tezi, Danışman Erdal Onar) Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, 2011 (https://tez.yok.gov.tr, Tez No: 302130).
• Özkul, Fatih, 2017 Anayasa Değişikliği Sonrasında 1982 Anayasasında Cumhurbaşkanı ve Sorumluluğu, Ankara, Yetkin, 1. Baskı, 2020.
• Öztürk, Bahri, “Bir Ceza Mahkemesi Olarak Anayasa Mahkemesi: Yüce Divan”, Anayasa Yargısı, Sayı 12, 1995, s.59-108.
• Özyüksel, Özgün, “Türk Ceza Hukukunda ‘Tam Sorumlu Cumhurbaşkanı’”, in Metin Günday Armağanı, Ankara, Atılım Üniversitesi Yayını, 2020, s.1051-1094.
• Sevinç, Murat, “Güncel Gelişmelerin Işığında, 1982 Anayasası’na Göre Cumhurbaşkanı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 57, Sayı, 2, 2002, s.109-37.
• Şen, Ersan ve Bilgehan Özdemir, “Yüce Divan Yargılaması”, Ankara Barosu Dergisi, Sayı 1, 2012, s.175-192.
• Tanör, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 19. Baskı, 2010.
• Tanör, Bülent ve Necmi Yüzbaşıoğlu, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 1. Baskı, 2001.
• Tanör, Bülent ve Necmi Yüzbaşıoğlu, 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku. İstanbul, Beta, 21. Baskı, 2023.
• Taşdöğen, Salih, “Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu”, D.E.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan, Cilt 21, Özel Sayı, 2019, s.1293-1324.
• Taşkın, Cankat, “1982 Anayasasında Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu”, TBB Dergisi, Sayı 92, Ocak-Şubat 2011, s.384-418.
• Teziç, Erdoğan, Anayasa Hukuku, İstanbul, Beta, 17. Baskı, 2014.
• Teziç, Erdoğan, “Cumhurbaşkanının Sorumluluğu”, in Tarık Zafer Tunaya Armağanı, İstanbul, İstanbul Barosu, 1992, s.277-280.
• Tunaya, Tarık Zafer, Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, İstanbul, Araştırma Eğitim Ekin Yayınları, 5. Baskı, 1982.
• Tunç, Hasan, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Adalet, 3. Baskı, 2022.
• Ulusoy, Ali, “Cumhurbaşkanı’nın Tek Başına Yaptığı İşlemler ve Yargısal Denetimi Sorunu”, Ankara Barosu Dergisi, Cilt 66, Sayı 3, Yaz, 2008, s.13-25.
• Ünal Açıkgöz, Merve, 2017 Anayasa Değişiklikleri Bağlamında Yürütmenin Denetlenmesi, Ankara, Adalet, 1. Baskı, 2021.
• Yıldız, Abdulkadir, “Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Cumhurbaşkanının Sorumluluğu Meselesi”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, Ocak 2019, s.1-20.
• Yılmaz, Didem, “Seçim Döneminde Cumhurbaşkanının Konuşmalarının Yüksek Seçim Kurulu Tarafından Denetimi ve Bireysel Başvuru Yolu”, TBB Dergisi, Sayı 122, Ocak-Şubat 2016, s.47-72.