OSMANLI/TÜRK MUSİKİSİ YAZILI VE BASILI KAYNAKLARINA GÖRE NEY ÇALGISINDA PERDELER

Yıl 2017, Sayı: 63, 290 - 326, 31.10.2017

Gökhan Yalçın

Öz

Ney çalgısı, kökleri çok eskilere dayanan, Osmanlı/Türk Musikisi çalgılarının en önemlilerinden birisi olarak kabul edilen, nefesli bir çalgıdır. Tarihi süreçte her toplumda farklı şekil ya da isim adı altında kullanılmış olmakla birlikte Osmanlı/Türk musikisi tarihinde ney çalgısının büyük ilgi gördüğü, icrada en yüksek seviyeye ulaştığı, kutbû'n-nâyî musikişinaslar yetiştiği görülür. Osmanlı/Türk musikisi nazariyatının değişiminde ya da gelişiminde neyzen nazariyatçıların büyük bir önemi olduğu düşünülmektedir. Bu nazariyatçıların icradan perdelerin kullanımına kadar değişim ya da gelişim meydana getirdiği söylenebilir. Bu nedenlerden dolayı, Osmanlı/Türk musikisi yazılı kaynaklarında üfleme pozisyonuna ve hatta ney açkısına göre perdelerin değişim çizgisinin belirlenmesinin ney eğitimi, Türk musikisi nazariyatı ve tarihi için önemli olduğu düşünülmektedir. Bu çalışmada Osmanlı/Türk musikisi yazılı ya da basılı kaynaklarında yer verilen ney çalgısına dair her türlü bilgi incelenerek, tarihi süreçte ney çalgısında perde isimlerinin değişimini ve sebeplerini ortaya koymak amaçlanmaktadır. Çalışmada ilk olarak on beşinci yüzyıldan itibaren on dokuzuncu yüzyılın ortalarına kadar yazma eserler ve bu eserlere ilişkin ilgili çalışmalar, on dokuzuncu yüzyıldan itibaren ise yazılı ya da basılı eserler, özellikle de yirmi birinci yüzyılda artış gösteren ney metotları incelenmiştir. Daha sonra üfleme derecelerine göre ney deliklerinde hangi ses yüksekliklerine hangi perde isimlerinin verildiğinin belirlenmesine çalışılmıştır. Son olarak değişimin hangi müellif tarafından yapıldığı tespit edilerek sebeplerinin neler olduğu araştırılmıştır. Elde edilen sonuçlar karşılaştırmalı olarak tablolar halinde sunulmuştur. Çalışmada ney çalgısında perde isimlerinin nasıl ve neden değişime uğradığı, nasıl Batı müziği harf yazısına dönüştüğü ve ses sisteminin ney çalgısı üzerinden değil, ney perdelerinin ses sistemine göre anlatıldığı ve buna göre şekillendiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Ney, Osmanlı/Türk musikisi, ney perdeleri, Kevserî Mecmuası

Kaynakça

• Apel, W. (1977). Harvard Dictionary of Music. United States of America: The Belknap Press of Harvard University Press Cambridge. Başer, F. A. (2013). Türk Musikisinde Abdülbaki Nasır Dede, Birinci Kitap: Abdülbaki Dede'nin hayatı ve "Tedkik u Tahkik" Metin-sadeleştirme-sözlük Tıpkıbasım, Fatih Üniversitesi Konservatuarı Müdürlüğü Yayınları 1, İstanbul. Behar, C. (2008). Musikiden Müziğe - Osmanlı/Türk Müziği: Gelenek ve Modernlik. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Derman, M. U. (2016). Hasan Rıza Efendi, Hacı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 16, syf. 344-346. http://www.tdvia.org/dia/ayrmetin.php?idno=160346 (erişim tarihi:15.12.2016). Derya, S. (2008). Aşkın Sesi Ney Öğretim Kitabı, Pan Yayıncılık, İstanbul. Doğrusöz, N. (2012). 18. Yüzyıl Osmanlı/Türk Müziği Çalışmaları Musiki Risaleleri (Ankara Milli Kütüphane, 131 numaralı Yazma), Bilim Kültür ve Sanat Derneği Yayın Nu:4, İstanbul. Doğrusöz, N. (2012). Yusuf Kırşehri'nin Müzik Teorisi, Kırşehir Valiliği, Kırşehir. Doğrusöz, N. (2013). Nâyi Osman Dede'nin Nota Koleksiyonundan Bir Saz Eseri: Segâh Peşrev. Akademik Bakış Dergisi-Uluslar arası Hakemli Sosyal Bilgiler e-Dergisi. No: 37. Temmuz-Ağustos 2013. Erguner, S. (2007). Ney Metodu (2. Baskı). İstanbul: Erguner Müzik. Fonton, C. (1987). 18. Yüzyılda Türk Müziği. Çev. Cem Behar. İstanbul: Pan Yayıncılık. Halıcı, F. (1998). Üstat Hayri Tümer‟in Nay Üfleme Metodu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Judetz, E. P. (2002). Tanburi Küçük Artin (A Musical Treatise of the Eighteenth Century), Pan Yayıncılık, İstanbul, s. 27-107. Judetz, E.P. (2007). Türk Musıki Kültürünün Anlamları, Çeviren: Bülent Aksoy, İstanbul: Pan Yayıncılık. Kalpaklı, M; Öztürk O. M.; Güray, C. (2014). Türk Müzik Kültürünün Tarihsel Kaynakları Olarak Edvarlar-Risale-i Musiki. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Yayın Numarası: 3341, e-Kitap. Kanık, N. (2011). Emin Dede'nin Türk Musikisi'ndeki Yeri (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Müziği Anasanat Dalı. Kantemiroglu, D. (2001). Kantemiroglu Edvârı, Çeviren: Yalçın Tura, c. I-II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Karadağ, B. (2013). Meşkte Ney Eğitimi. İstanbul: Pan Yayıncılık. Kaya, A. (2011). Ney Metodu. İstanbul: Kitabevi Yayınları. Kaya, B. A; Küçük, S. (2011) Defter-i Dervişan-Yenikapı Mevlevîhanesi Günlükleri. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları, İstanbul Kevserî, Nayi Mustafa. Kevseri Mecmuası. Milli Kütüphane. No. Mf 1994 A 4941. vr. 198a, vr. 216a-223b. Mevlânâ (2013). Mesnevi (13. Baskı). Çev. Adnan Karaismailoğlu. Ankara: Akçağ Yayınları. Nâyî Osman Dede (1991). Rabt-ı Tâbirât-ı Mûsıkî, Çeviren: Fares Hariri, Metin Özeti ve Yayına Hazırlayan: Onur Akdoğu, İzmir. T 1856, Edvar-ı İlm-i Musiki, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, no. T 1856. Tan, A (2013). 19. Yüzyılda Ney Çalgısına Yeni Perde Önerileri ve Hüsameddin Efendi'nin Tarz-ı Cedidi. Journal of Academic Studies. Vol. 14 Issue 55, p193-207. 15p. Tıraşçı, M. (2015). Keşfü'l-Hümûm ve'l-Kürab fî Şerhi Âleti't -Tarab İsimli Anonim Musiki Eserinde Çalgılar, Rast Müzikoloji Dergisi Cilt III, Sayı 1, s.59-79. Tura, Y. (2006). Tedkik ü Tahkik/İnceleme ve Gerçeği Araştırma, İstanbul: Pan Yayıncılık. Tüfekçi, A. (2011). Coğrafi Yayılım, Kültür-Medeniyet Etkileşimleri Çerçevesinde: “Ney” Tarih, Teknik ve İcrasına İlişkin Karşılaştırmalı Bir Analiz (Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Tümer, H. (1998). Ney Üfleme metodu. (Haz: Fevzi Halıcı) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Uslu, R. (2009). Saraydaki Kemancı. İstanbul: İTÜ Yayınları. Uygun, N. (1999). Safiyüddin Abdülmü‟min Urmevî ve Kitab'ül-Edvarı. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı. Uygun, M. N. (2004). Türk Din Musikisi'nin Temel Sazlarından Ney ve Klasik Açkısı. M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt. 27. Syf. 41-65. Yalçın, G. (2014). Türk Müzik Eğitimi Tarihinde Notacı Hacı Emin Bey‟in “Nota Muallimi” Adlı Kitabının Yeri ve Önemi. Rast Müzikoloji Dergisi. Cilt II, Sayı 2 (2014), s.43-69 Yalçın, G. (2016). On Dokuzuncu Yüzyıl Türk Musikisinde Haşim Bey Mecmuası-Birinci Bölüm: Edvar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Yekta R. (1986). Türk Musikisi, İstanbul: Pan Yayıncılık. Yıldırım, A. ;Şimşek H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Teknikleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.