OSMANLI MODERNLEŞME DÖNEMİNDE TAŞRADA ÖĞRETMEN EĞİTİMİ: BAĞDAT DÂRÜLMUALLİMÎNİ

Yıl 2017, Sayı: 63, 425 - 436, 31.10.2017

Nurgül Bozkurt

Öz

Bu makalede Osmanlı modernleşme döneminde taşrada eğitim veren ibtidâî mekteplerine öğretmen temin etmek amacıyla vilâyetlerde açılan birçok öğretmen okullarından biri olan Bağdat Dârülmuallimîni ele alınmıştır. Bağdat Dârülmuallimîn’in açılışı, idari kadrosu, görev yapan öğretmenler, bunların tayini, öğrencilerin kabulü, öğrenci potansiyeli, okulun programı, verilen dersler, mezunlarının atanma durumları anlatıldı. Ayrıca bu okul ile Bağdat Vilâyetindeki ibtidâî mekteplerin öğretmen ihtiyacının mahallinden temin edilmesine imkân sunulmaya çalışıldığı ortaya konuldu. Üstelik taşrada yenilikçi anlayışı benimsemiş olarak yetiştirilen ve mezun edilen öğretmenlerin ne şekilde ve nerede istihdam edildikleri, karşılaştıkları sorunlar, şahsi ve eğitim ile ilgili istekleri üzerinde duruldu.

Bu araştırma sırasında ilk öğretmen okulu olan İstanbul’da açılan Dârülmuallimîn hakkında birçok çalışma bulunurken, taşrada açılan öğretmen okulları ile ilgili eserlerin sınırlı olduğu görüldü. Buradan hareketle bu araştırmanın amacı, taşrada öğretmen eğitimi uygulamalarına ilişkin olarak, Bağdat Dârülmuallimîni ışığında öğretmen yetiştirme ile ilgili yeni bilgiler ortaya koymak ve literatürü zenginleştirmektir.

Araştırmada doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Veriler, konu ile ilgili arşiv belgeleri, maarif salnâmeleri, Bağdat vilâyet salnâmeleri ve literatür taraması neticesi ulaşılan tetkik eserlerden elde edilmiştir. Ayrıca elde edilen bulgulara göre; Bağdat Vilâyetindeki ibtidâî mekteplerin usûl-i cedide üzere eğitim ve öğretim yapabilecek öğretmen ihtiyacının aynı vilâyette açılan öğretmen okuluyla mahallinden temin edildiği görüldü. Böylece bu öğretmenler vasıtasıyla Bağdat Vilayetinde eski usulde eğitim veren sıbyan mekteplerinin ıslah edilmesi mümkün olacaktır. Üstelik İstanbul’da açılan Dârülmuallimîn’in Osmanlı ülkesindeki tüm vilâyetlerde yer alan yeni usuldeki ilkokulların öğretmen ihtiyacını karşılaması mümkün değil iken, taşrada açılanlar ile bu açığın bir nebze de olsa kapatılması yoluna gidildiği, bölgede modern eğitimin yaygınlaştığı görülmüştür.

Kısaca Bağdat Dârülmuallimîni, taşrada ilk 1875 yılında kurulan Bosna, Girit ve Konya vilâyetlerindeki Dârülmuallimîn-i Sıbyan mekteplerinden yaklaşık 25 yıl sonra diğer taşra öğretmen okulları gibi yenilikçi anlayışı benimsemiş mahallinde öğretmen eğitimini sağlamak amacıyla açılmıştır. Hayatta kaldığı süre zarfında da bu işlevini en iyi şekilde yerine getirmeye çalışmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Bağdat, Eğitim, Taşra, Öğretmen Eğitimi

Kaynakça

• A. ArĢiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Mektûbi Kalemi, (MF.MKT.), nr. 669/30, 792/19, 875/26, 821/1, 977/51, 979/11, 1000/61, 1106/10, 1215/31, 1224/27, 1224/38. BOA, Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi, (DH.ŞFR.), nr. 62/132. BOA, Dâhiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye-i Vilayat Müdüriyeti, (DH. UMVM.), nr. 156/84. B. Salnâmeler Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye (SNMU), H. 1319, Def'a 4, Matbaa-i Âmire, İstanbul. Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiyye (SNMU), H. 1321, Def'a 6, Asır Matbaası, İstanbul. Bağdat Vilayet Salnamesi (BVS), H. 1318, Def’a 16, Vilâyet Matbaası, Bağdat. Bağdat Vilayet Salnamesi (BVS), H. 1319, Def’a 17, Vilâyet Matbaası, Bağdat. Bağdat Vilayet Salnamesi (BVS), H. 1321, Def’a 18, Vilâyet Matbaası, Bağdat. Bağdat Vilayet Salnamesi (BVS), H. 1323, Def’a 19, Vilâyet Matbaası, Bağdat. Bağdat Vilayet Salnamesi (BVS), H. 1324, Def’a 20, Vilâyet Matbaası, Bağdat. Bağdat Vilayet Salnamesi (BVS), H. 1325, Def’a 21, Vilâyet Matbaası, Bağdat. Bağdat Vilayet Salnamesi (BVS), H. 1329. C. Tetkik Eserler Akyüz, Y. (2002). “Türkiye’de Çağdaş Anlamda Öğretmenlik Mesleğinin Doğuşu”, Türkler, C. 15, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s.15-25. Akyüz, Y. (2004). Türk Eğitim Tarihi, 9. Baskı, Ankara: Pegem Akademi Yayınları. Arslanoğlu, İ. (1998). Kastamonu Öğretmen Okulları (1884-1977), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Bilim, C. Y. (2002). Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876), 2. Baskı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Edebiyat FakültesiYayınları. Bozkurt, N. (2011). “Musul Vilâyeti’nde Modern Türk Mektepleri”, (1898-1904 Maârif Salnamelerine Göre), 9. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Tebliğler, C. 2, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, s. 296-309. Demirel, M. (2002). “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”, Türkler, C. 15, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 44-60. Hayber, A. (1988). Ebubekir Hâzım Tepeyran, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. Hayta, N. (2009). “XX. Yüzyılın Başlarında Dârülmuallimîn”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi Prof. Dr. Reşat Genç’e Armağan Özel Sayısı, s. 1013-1022. Koçer, H. A. (1991). Türkiye'de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, 2. Baskı, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Kurt, B. (2013). “Modernleşen Sanayiye Ayak Uydurmak: Osmanlı Irak’ında Kurulan Sanayi Mektepleri”, History Studies, 5/3, s. 151-173. Öztürk, C. (1996). Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Şaban, İ. (2011). XIX. Yüzyıl Osmanlı Irak’ında Edebi ve Kültürel Çevre, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları Anabilim Dalı Arap Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul. Taşer, S. (2010). “Konya Vilâyeti Sancak Merkezlerinde Eğitim Veren Darülmualliminler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 27, s. 665-677. Tepeyran, E. H. (1998). Hatıralar, Pera Turizm ve Ticaret Yayınları, İstanbul. Yıldız, H. (2012). “Diyarbekir Darülmuallimini’nin Tarihçesi”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 4, Sayı 8, s.133-158.