TASAVVUF KÜLTÜRÜNDE HIRKA, ALEM VE SECCÂDE

Yıl 2017, Sayı: 64, 79 - 94, 31.12.2017

Güldane Gündüzöz

Öz

İnsanlık tarihinin başlangıcından günümüze kadar düşünce ve inanç ile ilgili soyut kavramlar genellikle sembollerle ifade edilmiştir. Tasavvufun da bu temel ilkeden uzak kalması düşünülemez. Bu bağlamda tekkelerde en sık karşılaşılan maddi kültür objelerinden hırka, alem ve seccâde, maddi fonksiyonlarının yanında sûfî menkıbeleri ve merasimlerinde sembolik birer unsur olarak önemli işlevler üstlenmiştir. Derviş çeyizi adı verilen bu eşyalar, kullanan açısından günlük alelade unsurlar değildir.

Bu çalışmada, belge ve kaynakların ışığında mutasavvıflara göre tasavvufî sembollerden hırka, alem ve seccâdenin ayet, hadis ve menkıbelerdeki izleri ve tasavvufî ekollerin bu simgelere yükledikleri değer üzerinde durulmuştur. Bu çalışma, basılı kaynakların yanı sıra el yazması eserlere dayanmaktadır. Bu bağlamda konu hem inanç hem de ritüel bağlamında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tekke, Mitoloji, Sembolizm, Hırka, Alem

Kaynakça

• Anonim. (2012). Kitâb-ı dâr. Ankara: TDV Yayınları. Arpaguş, S. (2007). Post. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi içinde (C. XXXIV, s. 332-333). İstanbul: TDV Yayınları. Aynî, M. A. (1992). Tasavvuf tarihi (hzl. H. R. Yananlı). İstanbul: Kitabevi Yayınları. Gâzî Hüseyin, M. (2003). et-Tarîkatü’s-sa‘diyye fî bilâdi’ş-Şâm [Şam bölgesinde Sa‘diyye tarikatı] (C. I). Şam: Dâru‟l-Beşâir. Cebecioğlu, E. (2004). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları. Duran, H. (2007). Hacı Bektaş Velî Velâyetnâmesi. Ankara: TDV Yayınları. Erdem, S. (1989). Alem. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi içinde (C. II, s. 352-354). Ankara: TDV yayınları. Evliyâ Çelebi. (t.y.). Seyahatnâme (hzl. M. Çevik) (C. I-II). İstanbul: Üçdal Neşriyat. İstanbulî, Y. Â. (t.y.). Mecmûatü’z-zarâif sandûkatü’l-maârif. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nuri Arlasez Bölümü, no: 2492, 4+266 vr. İyiyol, F. (2010). Boşnak halk kültüründe Türk tekke-tasavvuf geleneğinin izleri. Yayımlanmamış doktora tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adapazarı. Kârî, N. A. b. S. M. (t.y.). el-Makâlâtü'l-azbe fi'l-imâmet ve'l azabe [Sarık hakkında risâle ]. Konya: BYEK, no: 297.4, demirbaş no: RDS 320, 144b-151a. Köprülü, F. (2013) Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar (hzl. O. F. Köprülü). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Köymen, M. A. (1992). Büyük Selçuklu İmparatorluğu tarihi-Alp Arslan ve zamanı. Ankara: TTK Basımevi. Mahmûd Şevket Paşa. (2010). Osmanlı teşkîlât ve kıyâfet-i askeriyyesi (1856), Ankara: TTKY. Mehmed Vehbî. (1881). Behce-i tarîk-i Saʽdiyye [Saʽdiyye tarikatı hakkında risâle]. Ankara Milli Kütüphane. Arşiv no: 06 Hk 4444/3. Müstakimzâde, S. S. E. (t.y.). Tâc-ı çehâr terk-i kelâm-ı kadîm [Tâc hakkında bir risâle]. İstanbul: Süleymaniye Ktp. Şehid Ali Paşa Bölümü. No: 01347-002. Özköse, K. (2012). Tarikatların ortak unsurları. Tasavvuf el kitabı içinde (s. 225-247). Ankara: Grafiker Yayınları. Paret, R. (2012). Kur'an üzerine & İslam sembolizmi (çev. H. Yaşar). İstanbul: İz Yayınları. Râzî, E. B. N. D. A. b. M. (2013). Mirsâdu’l-ibâd-sûfîlerin seyri (çev. H. Uygur). İstanbul: İlk Harf Yayınları. er-Risâle fî libâsi’s-sûfîyye ve elvânihâ işârâtun ve rumûzun ilâ hâlâtihim ve merâtibihim ve sulûkihim [Sûfî giysisi ve giysi renklerinde sûfîlerin hâl, mertebe ve davranışlarına dair işaret ve remizler hakkında anonim risâle ]. (t.y.). İstanbul: Süleymaniye Ktp. Şehid Ali Paşa Bölümü. No: 01347-002. er-Risâle fi’s-seccâde ve’l-hırka ve’l-alem [Seccâde, hırka ve alem hakkında anonim risâle]. (t.y.). Konya: BYEK. Demirbaş no: SÜİF0025/6. Sarıkaya, M. S. (2002). XIII-XVI. asırlardaki Anadolu'da fütüvvetnamelere göre dinî inanç motifleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Şa„rânî, A. (1988). Envâru’l-kudsiyye fî ma‘rifeti kavâ'idi’s-sûfîyye [Sûfîlerin davranış kurallarını bilmede kutsal nurlar] (nşr. T. A. Sürûr ve S. M. Îdü‟ş-Şâfiî) (C. II). Beyrut: Mektebetü'l-Maârif. Uludağ, S. (1998). Hırka. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi içinde (C. XVII, s. 373-374). İstanbul: TDV yayınları. Ulvânî, A. (t.y.). Risâle fî kisvetiʼs-sûfiyye [Tâc hakkında bir risâle]. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hüdâi Efendi Bölümü, no: 000528, Arapça, 14 varak. Welters, L. (1999). Folk Dress in Europe and Anatolia, beliefs about protection and fertility. New York: Michigan State University Press. Yenişehirli, N. b. A. (t.y.) Risâle-i tâc ve kisve [Sûfî tâcı ve kisvesi hakkında bir risâle]. İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı. Osman Ergin. No: 926/3. Yücer, H. M. (2010). Şeyh Saʽdeddîn Cebâvî ve Saʽdîlik. İstanbul: İnsan Yayınları.