MASALLARDA AĞAÇ KÜLTÜ

Yıl 2017, Sayı: 64, 491 - 514, 31.12.2017

Şahin Bütüner

Öz

Tabiatüstü varlıklarla uyum içinde olmak, onların lütuflarına nail olabilmek, mevcut olumsuz durumu olumlu hale getirebilmek için bütün olağanüstülüklere atfettiğimiz kelime “ kült” tür. Kült olağanüstü bir hayat görüşüdür. Türk halk kültüründe geçmişten günümüze kadar gelmiş birçok kült bulunmaktadır. Bunlardan öne çıkan kültler: ağaç, yer, su, ateş, gök, dağ, mağara ve atalar kültüdür. Konu kapsamına giren ağaç kültü, mitolojik dönemden günümüze kadar çeşitli anlatılarda kendini gösterirken aynı zamanda mitolojik dönemdeki bazı işlevlerini de halen yansıtmaktadır. Mitolojik düşüncede ağaç, koruyucu ve merhametli ana Tanrı Umay ile beraber Ülgen tarafından yere indirilmiştir. Kült özelliği taşıyan ağaçlarda kutsallığın bir yansıması bulunmaktadır aynı zamanda ağaç ata ruhlarının makamıdır. Bu makalede Türk tabiat kültlerinden olan „ağaç kültü‟ nün Kunoş‟tan günümüze kadar Anadolu‟da derlenen masallarda ne şekilde yer aldığı işlevsel anlamda sınıflandırıldıktan sonra mitolojik yönlerine yapılan atıflar üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Masallar, Din, Kült

Kaynakça

• Aça, Mehmet ( 2008) “ Türk İnanış ve Düşünüş Sistemlerinde Meyve” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/5. Alangu, Tahir ( 2008) Billur Köşk Masalları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Almanca-Türkçe Sözlük 1 A-N. (1993). (Hazırlayan: Prof. Dr. Vural Ülkü). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Alptekin, A. Berat ( 2002) Taşeli Masalları, Ankara: Akçağ Yayınları. Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi. C. 2. İstanbul: Ötüken Yayınları. Beydili, Celal ( 2015) Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Çev. Eren Ercan, Ankara: Yurt- Kitap Yayın. Bonnefoy, Yves ( 2000) Mitolojiler Sözlüğü I. Cilt, ( Yayına Hazırlayan, Levent Yılmaz) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. Boratav, Pertev Naili ( 1969). Az Gittik Uz Gittik, Ankara: Bilgi Yayınevi. Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük. (1999). (Hazırlayan: Tahsin Saraç). İstanbul: Adam Yayınları. Çobanoğlu, Özkul ( 2003) Türk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Ankara: Akçağ Yayınları. Dilçin, Dehri ( 2002) Çankırı Masalları, Ankara, Okuyan Adam Yayınları. Doğan, Abdullah ( 2006) Adıyaman Yöresi Masalları Üzerine Bir İnceleme, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Sivas. Eliade, Mircea ( 1999) Şamanizm İlkel Esrime Teknikleri. Çev. İsmet Birkan, Ankara: İmge Kitabevi. Eliade, Mircea. ( 2014) Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan Özcan İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. Erginer, Gürbüz. (1997). Kurban-Kurbanın Kökenleri ve Anadolu‟da Kanlı Kurban Ritüelleri. İstanbul: YKY. Ergun, Pervin, (2004), Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Ergun, Pervin ( 2010) “ Türk Gelinin Mitolojik Göçü” Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 24. Günay, Umay ( 1975). Elazığ Masalları ( İnceleme). Erzurum, Atatürk Üniversitesi Basımevi. Güney, Eflatun Cem ( 1971) En Güzel Türk Masalları, İstanbul: Varlık Yayınevi. Güney, Eflatun Cem ( 1992) Masallar, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayımları. Güney, Eflatun Cem ( 2006) Evvel Zaman İçinde, Ankara: Kapadokya Yayıncılık. Hoppal, Mihaly. ( 2001) “Sibirya Şamanizminde Doğa Tapınımı” Çev. Gürbüz Erginer, Atatürk Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Dergisi 41-1, 209-225 s. İnan, Abdülkadir (1986), Tarihte ve Bugün Şamanizm, TTK Yayınları, Ankara. İngilizce-Türkçe Redhouse Sözlüğü. (1994). İstanbul: Redhouse Yayınevi. Karakaş, Rezan. ( 2014). “ Siirt Halk Kültüründe Kutsal Ağaç ve Türbeler” Milli Folklor Dergisi, 102. Sayı. Kasımoğlu, Handan ( 2010) Van Yöresine Ait Türk Halk Masalları. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara. Kunos Ignaz, Wilhelm, Radloff ( 1998). Proben Der Volkslıtteratur Der Türkıschen Stamme VIII, ( Çev. Saim Sakaoğlu, Metin Ergun), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ocak, Ahmet Yaşar. (1983). Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi. Öcal, Ahmet. ( 1999) Karakuyu Köyü ( Boğazlıyan- Yozgat) Çevresi Masalları Metinler ve İncelemeler, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Erzurum. Ögel, Bahaeddin. ( 2006) Türk Mitolojisi II. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara. Roux, Jean Paul ( 1999) Altay Türklerinde Ölüm, İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Sakaoğlu, Saim ( 2002). Gümüşhane ve Bayburt Masalları, Ankara: Akçağ Yayınları. Sarıyüce, Hasan, Latif, ( 2010) Anadolu Masalları, İstanbul, Kapı Yayınları. Seyidoğlu, Bilge ( 2006). Erzurum Halk Masalları Üzerine Araştırma. Ankara, Erzurum Kitaplığı, Dergâh Yayınları. Schimmel, Annamarie ( 1999) Dinler Tarihine Giriş, İstanbul: Kırkambar Yayınları. Şimşek, Esma ( 1990) Yukarı Çukurova Masallarında Motif ve Tip Araştırması. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. Elazığ. Türkçe Sözlük. (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Taş, İsmail. ( 2002) Türk Düşüncesinde Kozmogoni- Kozmoloji, Konya: Kömen Yayınları. Tezel, Naki ( 1985) Türk Masalları Cült II, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Taner, Nuri ( 1995) Yalova Masalları, İstanbul: Ortipa Yayıncılık. Yavuz, Muhsine Helimoğlu ( 1994) Masallar ( Cigaramın Üstünde Bir Topal Karınca) , Ankara, Doruk Yayınları.