AKADEMİDE MOBBİNG: OKUTMANLARIN MOBBİNG HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİNE DAİR NİTEL BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2018, Sayı: 66, 326 - 347, 15.05.2018

Zafer Uzun , Ayşenur M. Şafak Uzun

Öz

Günümüzde çalışma hayatı kendi içinde bir takım olumsuz özellikleri barındırmaktadır. İş yaşantısında bir çalışana karşı uygulanan psikolojik taciz-şiddet-yıldırma olarak da tanımlanabilecek mobbing, bu olumsuz özelliklerden bir tanesidir. Üniversitelerde ise kurum içindeki hiyerarşik yapılanma, akademik yükselme sürecinde kadroların sınırlılığı, idealist hedefler ve bu hedeflere karşı diğer akademisyenlerin küçümseyici tavırları, başarı kriterlerinin nesnel değerlendirilememesi ya da ödüllendirilememesi, yönetim ve çalışanlar arasındaki iletişimsizlik ve güvensizlik, iş güvencesinin bulunmaması gibi nedenlerden kaynaklanan mobbing, örgüt iklimini tehdit eden bir sorun olarak güncelliğini korumaktadır. Bu sorunsaldan hareketle başlatılan bu araştırmanın amacı bir akademik personel olarak okutmanların meslek yaşantılarında mobbing hakkındaki var olan kabulleri, yorumlamalarını ve mobbinge maruz kalanların yaşamış oldukları bu deneyimlerine yükledikleri anlamları keşfetmeye çalışmaktır. Araştırmanın örneklemini, İstanbul ve Ankara’daki devlet ve vakıf üniversitelerinde çalışmakta olan 20 okutman oluşturmaktadır. Nitel araştırma deseninin kullanıldığı araştırmada veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Elde edilen bulgular içerik analizi yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Verilerin analizi sonucunda katılımcıların meslek yaşantısında mobbinge maruz kalma nedenlerinin başında mesleki tecrübesizliklerinin geldiğini düşündükleri; vakıf üniversitelerinde mobbingin daha fazla deneyimlendiğini düşündükleri ve mobbinge maruz kalma durumunda sahip olacakları yasal hakları konusunda yeterli bilgiye sahip olmadıkları belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mobbing, İşyerinde Psikolojik Taciz, Okutman Görüşleri

Kaynakça

• Acar, A.B. ve Dündar, G. (2008). İş yer inde psikolojik yıldırmaya (mobbing) maruz kalma sıklığı ile demografik özellikler arasındaki ilişkinin incelenmesi, İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 37(2); 111-120. Akça, B. ve İrmiş, A. (2006). Yıldırma davranışının algılama boyutu: üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. 14. Yönetim Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, 181-189. Aktop, G. N. (2006), Anadolu Üniversitesi öğretim elemanlarının duygusal tacize ilişkin görüşleri ve deneyimleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Akpınar, E. N. (2015). Üniversitede araştırma görevlilerinin duygusal tacize (mobbing) yönelik algılarının demografik özelliklere göre analizi. Current Research in Education, 1(2), 89-100. Allport, G. W. (1937). Personality :a psychological ınterprentation. New York: Holt, Rinehart & Winston. Avery, R., Bezmen, S., Edmonds, A. G. ve Yaylalı, M. (2003). İngilice- Türkçe Redhouse sözlüğü. İstanbul: Sev Matbaacılık ve Yayıncılık. Baron, R. A. ve Neuman, J. H. (1996). Workplace violence and workplace aggression: evidence on their relative frequency and potential causes. Aggressive Behavior, 22, 161-173. Beswick, J., Gore, J. ve Palferman, D. (2004). Bullying at work: a review of the literature, Healty & Safety Laboratory, http://www.hse.gov.uk./research/hsl_pdf/2006/hs/0630.pdf. (Erişim Tarihi: 03.07.2016). Bingöl, Ş. (2012). Beden eğitimi ve spor yüksekokulu öğretim elemanlarının duygusal taciz (mobbing) farkındalıklarının araştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Elazığ. Bozdağ, L. (2009). Akademide mobbing. Uluslararası Multidisipliner Kadın Kongresi, Dokuz Eylül Üniversitesi (13-16 Ekim), İzmir. Cayvarlı, P. E. ve Şahin, S. (2015). Akademisyen algılarına göre üniversitelerde psikolojik yıldırma: Dokuz Eylül Üniversitesi örneği. Journal of Higher Education/Yüksekögretim Dergisi, 5(1), 9-25. Clarke, J. (2002). Maymuncuk: İşyerinde iletişim ve politika. (Çev. Z. Dicleli), İstanbul: MESS Yayınları. Coyne, I., Smith-Lee Chong, P., Seigne, E., & Randall, P. (2003). Self and peer nominations of bullying: An analysis of incident rates, individual differences, and perceptions of the working environment. European journal of work and organizational psychology, 12(3), 209-228. Creswell, J. W. (1998). Qualitative İnquiry And Research Design: Choosing Among Five Traditions. Thousand Oaks. CA: Sage Publications. Çalışkan, O. (2005). Turizm işletmelerinde çalışanlara yapılan yıldırma davranışları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (ÇSGB) (2014). İşyerlerinde psikolojik taciz (mobbing) bilgilendirme rehberi. E. Ö. Tümer (Ed.). Ankara: Özel Matbaası. Çarıkçı, İ. H. ve Yavuz, H. (2009). Çalışanlarda mobbing (psikolojik şiddet) algısı: sağlık sektörü çalışanları üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(10), 47-62. Çelik, T. S. (2013). Psikolojik Taciz, Öğretim Elemanlarına Yönelik Bir Araştırma. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Çobanoğlu, Ş. (2005). Mobbing ve başa çıkma yöntemleri. İstanbul: Timaş Yayıncılık. Davenport, N., Schwartz, R. D. ve Elliott, G. P. (2003) Mobbing işyerinde duygusal taciz. (O. C. Önertoy Çev.), İstanbul: Sistem Yayıncılık. Di Martino, V., Hoel, H. ve Cooper, C. C. (2003). Preventing violence and harassment in the workplace. European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, http://www.eurofound.eu.int/publications/files/EFO2109EN.pdf, (Erişim Tarihi: 28.11.2016). Duru, P. (2013). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi çalışanlarında psikolojik şiddet (mobbing) algısı ve kısa semptom envanterinin değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Einarsen, S. (1999). The nature and causes of bullying at work. International Journal of Manpower, 20 (1-2), 16-28. Einarsen, S. (2000). Harassment and bullying at work: a review of the scandinavian approach. Aggression and Violent Behavior, 5 (4), 379-401. Einersen, S., Hoel, H., Zapf, D. & Cooper, C. L. (2003). Bullying and emotional abuse in the workplace: ınternational perspectives in research and practice. London: Taylor & Francis Books. Einarsen, S., Raknes, B. R. I., & Matthiesen, S. B. (1994). Bullying and harassment at work and their relationships to work environment quality: An exploratory study. European journal of work and organizational psychology, 4(4), 381-401. Einarsen, S. ve Skogstad, A. (1996). Bullying at work: epidemiological findings in public and private organizations. European Journal of Work and Organizational Psychology, 5 (2), 185-201. Ellis, A. (1999). Workplace Bullying. http://www.worktrauma.org/research02.htm, (Erişim Tarihi: 01.08.2016). Elvira, K., Pavo, F., Muzınıc, L., Matek, M. ve Vandracek, S. (2003). Mobbing. Rid Sigur, 7, 1-20. Eniseler, A. G. (2007). Kalp-Damar Hastalarında A Tipi Davranış ve Öfke Analizi. (Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Manisa. Ertürk, A. (2005). Öğretmen ve okul yöneticilerinin okul ortamında maruz kaldıkları yıldırma eylemleri. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi) Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Ankara. Ferrari, E. (2004). Raising awareness on mobbing AN EU perspektive. Daphne programme, European comission, April. Field, T. (T.y). Bullying in a public sector organisation being privatised. http://www.bullyonline.org/cases/case2.htm (Erişim Tarihi: 04.11.2016). Field, T. (2002). There’s no accounting for bullying. British Medical Journal, e Letters, 324, 7342, http://bmj.com/cgi/eleters/324/7342/878#21719 (Erişim Tarihi: 01.08.2016). Friedman, M. & Rosenman, R. H. (1974).Type a behavior and your heart. New York: Knopf. Guilford, C. (1974). The encylopedia of sociology. New York: Duskin. Güneş Ertuna, D. ve Ertuna, E. (2015). Yıldırma (mobbing): kuramsal bir çerçeve. Uluslararası Akademik Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(2), 127-138. Hoel, H. ve Cooper, C. (2000). Destructive conflict and bullying at work, sponsored by the british occupational health research foundation (BOHRF). Manchester School of Management, University of Manchester Institute Science and Technology (UMIST), http://www.csren.gov.uk/UMISTreportHelgeHoel1.pdf, (Erişim Tarihi: 28.11.2016). Hoel, H. ve Salin, D. (2003). Organisational antecedents of workplace bullying. Einarsen, S.,Hoel, H, Zapf, D. & Cooper, C.(Eds.). içinde Bullying and emotional abuse in the workplace: International perspectives in research and practice, (ss: 203- 219) London: Taylor & Francis Group. Hubert, A. B. ve Veldhoven, M. V. (2001). Risk sectors for undesirable behavior and mobbing. European Journal of Work and Organizational Psychology, 10 (4), 415-424. Huse, E. F. ve Cummings, T. G. (1985) Organization development and change. USA: West Publishing Company. Işık, E. (2007). İşletmelerde mobbing uygulamaları ile iş stresi ilişkisine yönelik bir araştırma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Jones, S. (1985). The analysis of depth interviews R. Walker (Ed.) içinde, Applied Qualitative Research (56-70). Aldershot (Hants.): Gower. Karatuna, I. ve Gök, S. (2012). Yükseköğretimde Psikolojik Taciz Konulu Araştırmalar Üzerine Bir İnceleme. Uluslararası İşyerinde Psikolojik Taciz Kongresi Bildiri Kitabı içinde. İzmir: Bilinder. (41-60). http://www.bilinder.org/FileUpload/ds187281/File/2012_ulus_16x22.pdf. (Erişim Tarihi: 08.05.2016) Kaya, Ç. (2012). Cerrahi bölümlerde çalışan hemşirelerin mobbinge maruz kalma durumlarının belirlenmesi ve mobbingin hemşirelerin motivasyonları üzerine olan etkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Afyon. Kelly, D. J. (2005). Reviewing workplace bullying: strengthening approaches to a complex phenomenon. Journal of Occupational Health and Safety-Australia and Newzealand,21(6), December, 551-564. http://ro.uow.edu.au/artpapers/21. (Erişim Tarihi: 28.11.2016). Kelly, D. J. (2006). Workplace bullying, women and workchoices, in proceedings of our worklives. National Conference on Women and Industrial Relations, 12-14 July, Brisbane, http://ro.uow.edu.au/artpapers/24. (Erişim Tarihi: 09.10.2016). Kılıç, T. S. (2006). Mobbing (işyerlerinde psikolojik şiddet) sanayi sektöründe yaşanan mobbing uygulamaları, kişisel etkileri, örgütsel ve toplumsal maliyetleri. (Yayınlanmamış Yüksek lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. Knorz, C. & Zapf, D. (1996). Mobbing-eine extreme form sozialer stressoren am arbeitsplatz. Zeitsc Hriftfür Arbeits- Und Organisation Psychologie, 40 (1), 12-21. Kök, S. (2006). İş yaşamında psiko-şiddet sarmalı olarak yıldırma. 14. Yönetim Organizasyon Kongresi Bildiriler Kitabı, Atatürk Üniversitesi, Erzurum, ss:161-170. Kutlu, F. E. (2006). İşyerinde duygusal tacizin (mobbing) çalışanın tükenmişliği üzerine etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Leymann, H. (1990). Mobbing and psychological terror at workplaces, Violence and Victims, 5 (2): 119-126 Leymann, H. (1996). The Content and development of mobbing at work. European Journal of Work and Organizational Psychology. 5 (2), 165-184. Leymann, H. ve Gustafsson, A. (1996). Mobbing at work and the development of post traumatic stress disorders, European Journal of Work and Organizational Psychology, 5(2), 251-275. Lewis, D. (2003). Voices in the social construction of bullying at work: exploring multiple realities in further and higher education, International Journal Management and Decision Making, 4(1), 65-81. Lloyd, K. (2006). İşli ortamlar dişli sorunlar. , (İş Dünyası Serisi–8) Bursa: Alteo Yayıncılık, Marshall, C. ve Rossman, G. B. (1995). Designing qualitative research (Second Edition). London: SAGE Publications. Morris, C. G. (2002). Psikolojiyi anlamak. (B. Ayvaşık ve M. S. Çev. Ed.). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Namie, G. (2008). US. Hostile workplace survey 2000. The Workplace Bullying & Trauma Institute. www.workplacebullying.org/.../N-N-2000.pdf. (Erişim Tarihi: 05.10.2016). Neumann, J. H. (2000). Injustice stress and bullying can be expensive. Workplace Bullying Conference Paper, Oakland, California. http://www.worktrauma.org/research02.htm. (Erişim Tarihi: 06.10.2016) Neuman, W. L. (2013). Toplumsal araştırma yöntemleri, nicel ve nitel yaklaşımlar-1-2. (S. Özge Çev.). Ankara: Yayınodası Yayınları. Niedl, K. (1996). Mobbing and wellbeing: economic and personnel development implications, European Journal of Work and Organizational Psychology, 5 (2), 239- 249. Öztürk, M. ve Şahbudak, E. (2015). Akademisyenlikte iş doyumu. Journal of International Social Research, 8(40), 494-501 Ozyer, K., ve Orhan, U. (2012). Akademisyenlere uygulanan psikolojik tacize yönelik ampirik bir araştırma. Ege Academic Review, 12(4), 511-518. Punch, K. F. (2011). Sosyal araştırmalara giriş. (D. Bayrak, B. Arslan ve Z. Akyüz Çev.). Ankara: Siyasal Kitapevi. Ratcliff, D. (2008). Qualitative data analysis and the transforming moment. Transformation: An International Journal of Holistic Mission Studies, 25 (2-3), 116-133. Robbins, S. P., ve Judge, T. A. (2013). Örgütsel Davranış,(14’üncü Basımdan Çeviri). Çev. Ed. İ. Erdem), Ankara: Nobel Yayın. Salin, D. (2003). Workplace bullying among business professionals, prevelance, organizational antecedents and gender differences. Academic Dissertation, Helsingfors, http://www.hse.gov.uk/research/hsl_pdf/2006/hs0630.pdf. (Erişim Tarihi: 18.12.2016). Salin, D. (2005). Workplace bullying among business professionals: prevalence, gender differences and the role of organizational politics, Pistes, 7 (3) . URL : http://pistes.revues.org/315 (Erişim Tarihi: 18.12.2016). Scutt, J. (2005). Women and workplace mobbing. Women in the Workplace Seminar Series, Department for Community Development Government of Western Australia. Sheehan, M. (1999). Workplace bullying: responding with some emotional intelligence. International Journal of Manpower, 20, (1/2), 53-69. Slattery, M. (2012). Sosyolojide temel fikirler. (Ü. Tatlıcan ve G. Demiriz Çev.). Ankara: Sentez Yayınları. Şahin, M. (2013). Mobbing olgusuna anatomik bir bakış: üniversite özelinde vaka analizi, Akademik Bakış Açısı Dergisi (e-dergi), 38, 1-20. Şenerkal, R. ve Çorbacıoğlu, S. (2015). Akademik personelin algıladığı psikolojik taciz davranışları ile iş performansı, psikolojik ve fizyolojik sağlık ilişkisi üzerine bir araştırma. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1), 107-135. Tanoğlu, Ş. Ç. (2006), İşletmelerde yıldırmanın (mobbing) değerlendirilmesi ve bir yüksek öğrenim kurumunda uygulama. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya. Temizel, Y. (2013). Mobbing ve Türk hukuk sistemindeki yeri. Adalet Dergisi, 45, 188-223. Tınaz, P. (2006); İşyerinde psikolojik taciz (mobbing). İstanbul: Beta Basım Yayım. Tınaz, P. (2006a). Mobbing: İşyerinde psikolojik taciz. Çalışma ve Toplum Dergisi, 3, 11-22. Tutar, H. (2004). İşyerlerinde psikolojik şiddet. Ankara: Platin Yayıncılık. Tolan, B. (1981). Çağdaş toplumun bunalımı: Anomi ve yabancılaşma. Ankara: İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları. Uzun, Z., Uzun Şafak, A. M. ve Erdem, S. (2015). Askeri etik ve askeri yükseköğretim kurumlarında etik eğitim modellerinin karşılaştırtılması. Uluslararası Eğitim Araştırmaları Kongresi 2015 Kongre Kitabı. 8-10 Haziran 2015, Ankara: Anı Yayıncılık, 61-67. Vartia, M. (1996). The sources of bullying-psychological work environment and organizational climate, European Journal of Work and Organizational Psychology, 2, 203-214. Wornhamm, D. (2003). Descriptive investigation of morality and victimization at work. Journal of Business Ethics, Netherlands, 45, 29-40. Westhues, K. (2002). At the mercy of the MOB, OH&S Canada, December, 18(8), 30-36. Westhues, K. (2006a). The unkindly art of mobbing. Academic Matters: the Journal of Higher Education, 1 (2), 18-19. Westhues, K. (2006b). The mobbings at Medaille college. İçinde The Remedy and Prevention of Mobbing in Higher Education. UK: Edwin Mellen Press. Yapıcı, N. (2008). İşyerinde sistematik yıldırma (mobbing), algılanan nedenleri ve iş tatmini ile işten ayrılma niyeti üzerine etkisi: Antalya ili tarım sektöründe bir araştırma (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Antalya Yıldırım, D., Yıldırım, A ve Timuçin, A. (2007) Mobbing behaviors encountered by nurse teaching staff, Nursing Ethics, 14, 447-463. Yıldırım, D. ve Yıldırım, A. (2010). Sağlık alanında çalışan akademisyenlerin karşılaştıkları psikolojik şiddet davranışları ve bu davranışların etkileri. Türkiye Klinikleri Journal of Medical Sciences, 30(2), 559-570. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi. Yücetürk, E. (2002a). Örgütlerde durdurulamayan yıldırma uygulamaları düş mü? Gerçek mi? http://www.bilgiyönetimiorg/cm/paper/yaz.ark.php, (Erişim Tarihi: 28.11.2016). Yücetürk, E. (2002b). Bilgi çağında örgütlerin görünmeyen yüzü: Mobbing. http://www.bilgiyönetimi.org/cm/paper/yaz.ark.php, (Erişim Tarihi: 28.11.2016). Yücetürk, E. (2005). Türkiye’de iş yaşam kalitesini ve verimliliği azaltan gizli bir sendrom: Yıldırma (mobbing). İktisat, İşletme, Finans Dergisi, 20 (231) 97-108. Yücetürk, E. ve Öke, M. K. (2005). Mobbing and Bullying: Legal Aspects Related to Workplace Bullying in Turkey, February, South East Review, 8 (2) 61-70. Zapf, D. (1999). Organisational, work group related and personal causes of mobbing/bullying at work. International Journal of Manpower, 20 (1/2), 70-85. Zapf, D., Knorz, C. ve Kulla, M. (1996). On the relationship between mobbing factors, and job content, the social work environment and health outcomes. Europe Journal of Work Organizational Psychology, 5 (2), 215-237. 2547 SAYILI YÜKSEKÖĞRETİM KANUNU. (1981). T. C. Resmi Gazete, 17506, 06 Kasım 1981. https://istatistik.yok.gov.tr/ (yükseköğretim bilgi sistemi/öğretim elemanı istatistikleri, Erişim Tarihi: 04.11.2016).