TANZİMAT DÖNEMİ AYDINLARINDAN FATMA ALİYE

Yıl 2018, Sayı: 68, 124 - 139, 03.10.2018

Gizem Parsova İbrahim Biri

Öz

Bu makalede Fatma Aliye, Tanzimat Dönemi
aydın kadınlarından biri olarak incelenmiştir. Osmanlı Devleti’nde modernleşme
etkilerinin derinden hissedildiği Tanzimat Dönemi’nin ikinci kuşak
aydınlarından biri olan Fatma Aliye, Batılılaşma tartışmalarının ve Doğu-Batı
kültürel ikileminin sancılı ortamında yetişmiştir. Aydın kimliğini,
Osmanlı-İslam değerleri çerçevesinde kuran Fatma Aliye; bilimsel olarak
Batı’dan referans almada sakınca görmese de yaşam tarzı ve değerler açısından
İslam’ı temel almıştır. Osmanlı toplumunun ilerlemesi ve daha güçlü bir toplum
olması hedefinin eğitimli kadınlar ve onların yetiştirdiği sağlıklı yeni
nesillerle gerçekleşebileceği fikrini savunan Fatma Aliye, yaşamı boyunca
kadınların toplumsal konumlarını iyileştirmek amacı taşımıştır. İslam’ın kadına
verdiği değeri ve kadın ilerlemesi önünde engel teşkil etmediğini ispat etmeye
çalışmış; bu nedenle kendinden sonraki kuşakların kadın haklarını savunmasında
ilham kaynağı olmuştur. Ancak Fatma Aliye’nin aydın kimliğini feminist olarak
değerlendirmek yanlış olacaktır; onun mücadelesinin kaynağı, ortak tarih ve
kültür anlayışının şekillendirdiği Osmanlı kimliğine dayanak oluşturan İslam
milliyetçiliği düşüncesidir. 

Anahtar Kelimeler

Intellectual, Tanzimat Reform Era, Fatma Aliye

Kaynakça

• Akşit, Elif Ekin (2010). Hanımlara Mahsus Milliyetçilik: Fatma Aliye ve Erken Milliyetçi Stratejiler. Kebikeç 30, s.56-74. Aron, Raymond (1979). Aydınların Afyonu (çev. İzzet Tanju). İstanbul: Tur.
• Atabek, Selma (2002). İlk Roman Yazan, İlk Çeviri Yapan, İlk Felsefe Kitabını Yazan Kadın Yazarımız Fatma Aliye Hanım. Bütün Dünya, Temmuz, s.131-134.
• Balkız, Bekir (2015). Türk Modernleşmesi, Pozitivizm ve Sosyoloji. Mediterranean Journal of Humanities 2,s.123-149.
• Berktay, Fatmagül (2003). Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Berkes, Niyazi (2003). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Kültür ve Sanat Yayıncılık. Birkök, Mehmet Cüneyt (2000). Aydınlar ve Bazı Vasıfları. Sosyoloji Konferansları Dergisi 26, s.97-111. Bora, Tanıl (2017). Cereyanlar Türkiye’de Siyasi İdeolojiler. İstanbul:İletişim. Er, Dilek (2011). Fatma Aliye (Topuz) Hanım (1862-1936) ve Kadının Toplumdaki Yeri Hakkındaki Fikirleri. E-Journal of New World Sciences Academy Humanities (6)2: 380-395. Fildiş, Berna (2017). Bir Osmanlı Aydını Olarak Beşir Fuad. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1),s. 555-583. Faroqhi, Suraiya; Ed. Suad Joseph (2003). Women In The Ottoman World: Mid-18th to 20th Century. Encyclopaedia of Women and Islamic Cultures Volume 1: s.153-163. Boston: Brill. Frierson, B. Elisabeth; Ed. Elisabeth Özdalga (2005). Women in Late Ottoman Intellectual History, s.135-161. London and New York: RoutlodgeCurzon. Gürbüz, Muammer (2001). Fatma Aliye ve Refet Romanı. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2, s.107-114. Güven, Zühre Canay (2016). Eril Tarih Söyleminde Bir Osmanlı Kadın Kamusal Alanı: Hanımlara Mahsus Gazete. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi 43, s.1-14. Işın, Ekrem (1985). Osmanlı Materyalizmi. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi 2. Cilt, Düşünce Akımları Bölümü, s.363-370. İstanbul: İletişim. Işın, Ekrem (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyete Eleştirinin Gelişimi. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi 2. Cilt, Düşünce Akımları Bölümü , s.431-440. İstanbul: İletişim. Kalaycıoğlu, Ersin ve Sarıbay, Ali Yaşar (2000). Tanzimat: Modernleşme Arayışı ve Politik Değişme. Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme. İstanbul: Alfa. Karaca, Şahika (2011). Fatma Aliye Hanım’ın Türk Kadın Haklarının Düşünsel Temellerine Katkıları. Karadeniz Araştırmaları Dergisi 31,s. 93-110. Karadağ, Ayşe Banu (2013). Çeviri Tarihimizde “Gözle Görülür” Bir Mütercüme: Fatma Aliye Hanım. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi (37)2, s. 1-16. Karpat, Kemal (2017). Osmanlı Modernleşmesi. İstanbul: Timaş. Kılıçbay, Mehmet Ali (1985). Osmanlı Aydını. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi 1. Cilt, Aydınlar Bölümü 55-60. İstanbul: İletişim. Koçak, Cemil (2009). Osmanlı/Türk Siyasi Geleneğinde Modern Bir Toplum Yaratma Projesi Olarak Anayasanın Keşfi Yeni Osmanlılar ve Birinci Meşrutiyet. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 1: s.72-83. İstanbul: İletişim. Koçak, Dilek Özhan (2010). Türk Entelijensiya’sının Filizlendiği Kurum: “Tercüme Odası”. Tercüman-ı Ahval’in 150. Yılında İstanbul’da Fikir Gazeteciliği Sempozyumu 21-22 Ekim 2010: s.35-52.
• Köksal, Mehmet (2011). Fatma Aliye’de Felsefe ve Kelam. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Konya.
• Kudret, Cevdet (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türk Edebiyatı. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi 2. Cilt, Edebiyat Bölümü, s. 388-408.
• Kurnaz, Şefika (2015). Yenileşme Sürecinde Türk Kadını. İstanbul: Ötüken.
• Mardin, Şerif (1985). Tanzimat ve Aydınlar. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi 1. Cilt, Aydınlar Bölümü, s. 46-54 İstanbul: İletişim. Mardin, Şerif (1991). Türk Modernleşmesi Makaleler 4. İstanbul: İletişim. Mardin, Şerif (2016). Tanzimattan Sonra Aşırı Batılılaşma. Türk Siyasal Hayatı Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme. İstanbul: Sentez. Mardin, Şerif (2009). Yeni Osmanlı Düşüncesi. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 1. İstanbul: İletişim. Mataracı, Aliye (2016). Fatma Aliye Hanım’s Contributions to History Writing. International Relations and Diplomacy (4)8: s.502-507. Meriç, Cemil (2007). Mağaradakiler. İstanbul:İletişim. Ortaylı, İlber (2000). Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu. Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme. İstanbul: Alfa. Özdemir, Mehmet ve Tulumcu, Feride İdi (2017). Değerler Eğitiminde Edebi Eserlerden Yararlanma: Fatma Aliye’nin Muhadarat Romanı Örneği. Özgün Araştırma 7(4), s.720-729.
• Özkan, Nevzat (2017). İlk Kadın Romancımız Fatma Aliye’nin Yetiştiği Sosyal ve Kültürel Ortam. Söylem Filoloji Dergisi (2)4, s. 16-28. Parla, Jale (1985). Tanzimat Döneminde Yazar ve Metni. Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi 2. Cilt, Edebiyat Bölümü 418-420. İstanbul: İletişim. Polat, Ferihan ve Derer, Gündüz (2016). Muhafazakârlık ve Feminizm Kıskacında Bir İsim: Fatma Aliye Hanım. Tarihin Peşinde 15: 185-206. Sartre, Jean Paul Sartre (2010). Aydınlar Üzerine. İstanbul: Can. Sönmez, Ürün Şen (2013). Fatma Aliye’nin Muhadarat Adlı Romanında Kadının Eğitimine Dair. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 2(2): 295-311. Şentürk, Recep (2000). Fıkıh ve Sosyal Bilimler Arasında Son Dönem Osmanlı Aydını. İslam Araştırmaları Dergisi 4: 133-171. Tahir Gürçağlar, Şehnaz (2008). Tercüme Bürosu Nasıl Doğdu. Birinci Türk Neşriyat Kongresi ve Çeviri Planlaması. Mehmet Rifat (Ed. ) İstanbul: Sel Yayıncılık. Çeviri Seçkisi I: Çeviriyi Düşünenler. 37-43. Kejanlıoğlu, B; Ed. Özbek, Meral (2005). Medya Çalışmalarında Kamusal Alan Kavramı. Kamusal Alan içinde (s. 689-713). İstanbul: Hil. Tekin, Mustafa (2004). Batı’da ve Türkiye’de Aydının Dini ve Sosyolojik Portresi. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17: 161-176. Uluköse, Güven Taneri (2013). Fatma Aliye. İstanbul: Cinius. Yumuşak, Firdevs Canbaz (2013). Muhafazakâr Müslüman Bir Kadın Portre: Fatma Aliye Hanım. Muhafazakâr Düşünce 37: 103-112. Zihnioğlu, Yaprak (2003). Kadınsız İnkılâp. İstanbul: Metis. İnternet Kaynakları Aytaş, Gıyasettin (2014). Hacı Bektaş Veli ve Düşünce Sistemi. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: GönülSultanları Buluşması. 26-28 Mayıs 2014. 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB). Eskişehir ss.195-202. (http://bilgelerzirvesi.org/bildiri/pdf/docdrgiyasettin-aytas.pdf)
• Barbarosoğlu Karabıyık, Fatma; Ed. İnceoğlu, Samime F. (2008). Notlar 9, Babasının 70. Ölüm Yıl Dönümünde Fatma Aliye Hanım Bilim ve Sanat Vakfı, www.bisav.org. Sirman, Nüket (1989). “Turkish Feminism: A Short History.” WLUML Dossier 5-6. http://www.wluml.org/node/260, 21 Kasım 2014.