OSMANLI HÜKÜMETİ VE YABANCI KAYNAKLI MUZIR YAYINLAR

Yıl 2019, Sayı: 71, 251 - 264, 19.03.2019

Abdullah Saydam

Öz

Osmanlı
Devleti'nde matbaa Türkler tarafından çok geç kullanılmaya başlanmıştır. Yayın
hayatına yönelik kurumsal ve yasal düzenlemeler bütün XIX. yüzyıl boyunca devam
etti. Basın-yayın ilkeleri zamanla oluştu ve ihtiyaçlar doğrultusunda sık sık
değiştirildi. Bu yüzyılda devleti yıkmaya ve bölmeye yönelik hareketler vardı.
Bundan dolayı hükümet politikaları her zaman kısıtlayıcı olmuştur. Muzır
yayınlardan sadece Müslümanlar şikâyetçi değildi. Ermeniler, Katoliklerin
propagandalarından şikâyet ettiler. Katoliklerin itirazı Protestanların
yayınlarınaydı. Bütün Hıristiyanlar pozitivist, ateist, sosyalist yayınlara
karşı çıktılar. Çeşitli sosyal kesimler arasında çatışma ve huzursuzluk
çıkmasını engellemek hükümetin birinci görevi idi. Dolayısıyla bu yıllarda en
önemli sorun asayişi bozan muzır yayınlar oldu. Mücadelenin yöntemleri şöyle
idi: Muzır yayınları araştırmak, basımını yasaklamak, zararlı yabancı
yayınların ülkeye girmesini engellemek, 
sorumlu kişileri cezalandırmak, yurt dışındaki olumsuz yayınları etkisiz
hale getirmek. Bu makalede Bâbıâli'nin muzır yayınları engellemeye yönelik
girişimleri incelenmektedir. Araştırmanın temel kaynağı Osmanlı arşiv
belgeleridir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı basını, yayıncılık politikası, basın tarihi, zararlı yayınlar, sansür

OTTOMAN GOVERNMENT AND FOREIGN ORIGINATING HARMFUL PUBLICATIONS

Öz

In the Ottoman Empire, the printing press began to be used very late by the
Turks. Institutional and legal regulations for publication life It continued
throughout the nineteenth century. The press-publication guidelines were formed
over time and were frequently changed in line with needs. In this century there were movements to destroy and
divide the state. Government policies have therefore always been restrictive.
Only Muslims were not complaining about harmful publications. The Armenians
complained about the propaganda of the Catholics. Catholics objected to
Protestant publications. All Christians opposed positivist, atheist, socialist
publications. The first task of governance was to prevent conflicts and unrest
among the various social sectors. Therefore, the most important problem in
these years was the publications that disrupted public order. The methods of
the struggle were as follows: to investigate harmful publications, to forbid
publishing, to prevent foreign harmful publications from entering the country,
to punish responsible persons, to neutralize negative publications abroad. In
this article, the Ottoman Government's attempts to prevent harmful publications
are examined. The main source of the research is the documents of the Ottoman
archives.

Anahtar Kelimeler

Ottoman press, press policy, press history, harmful publications, censorship

Kaynakça

• Arşiv belgeleri: Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dâhiliye Mektubi Kalemi (DH. MKT), 352/65, 362/64, 1322/53, 1330/51, 1333/77, 1342/86, 1350/41, 1357/127, 1360/88, 1363/109, 1380/33, 1508/110, 1574/91. Dosya Usulü İradeler Tasnifi (DUİT), 136/28. Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR. MKT), 55/44, 66/26, 66/28, 68/26, 72/99; 78/70; 99/38, 99/66, 100/48. İrade Dâhiliye (İ. DH), 21684, 65902, 76603. İrade Hariciye (İ. HR) 8435, İrade Meclis-i Vâlâ (İ. MVL), 6021, 16095. Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A. MKT), 56/25. Sadaret Meclis-i Vâlâ Evrakı (A. MKT. MVL), 4/8, 37/28, 37/54, 96/10. Sadaret Mühimme Kalemi Evrakı (A. MKT. MHM), 257/54, 449/96. Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı (A. MKT. NZD), 24/94, 98/78, 229/75, 267/5, 299/58, 307/6. Sadaret Umum Vilayet Evrakı (A. MKT. UM), 5/86, 41/22, 53/89, 154/53, 257/54, 262/50, 275/20, 478/8, 536/89. Yıldız Esas Evrakı (Y. EE), 75/4. Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK), 22/4. Yıldız Perakende Evrakı Mabeyn Başkitabeti (Y. PRK. BŞK), 1/66, 11/39. Yıldız Perakende Evrakı Zaptiye Nezareti Maruzat (Y. PRK. ZB), 1/74. Yıldız Sadaret Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS.), 160/112, 165/153, 165/164, 171/108, 176/11, 180/81, 180/126. Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı(Y. A. RES.), 18/20.
• Kitap ve makaleler:
• Ardıç, M. (2009), Matbuat-ı Ecnebiye Müdüriyeti. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya. Bayraktar, H. (2007). Ortadoğu İle İlgili Ayrılıkçı Basın Faaliyetleri Hakkında Sultan II. Abdülhamit’e Sunulan Bazı Layihalar. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 18, 151-160. Çavdar, T. (1995). Türk Demokrasi Tarihi. Ankara: İmge Yayınevi. Demirel, F. (2007). II. Abdülhamid Döneminde Sansür. İstanbul: Bağlam Yayıncılık. Derbil, S. (1983). Yayım Hürriyeti ve Basın Polisi. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1/2, s.139-155. İpek, N. (1993). Churchill Vak’ası, Ondokuzmayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, 105-146. İskit, S. R. (2000). Türkiye’de Neşriyat Hareketleri Tarihine Bir Bakış, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Koloğlu, O. (1986). Miyop Çörçil Olayı, Ceride-i Havâdis’in Öyküsü, Ankara: Yorum Yayınları. Kurdakul, N. (1997). Tanzimat Dönemi Basınında Sosyo-Ekonomik Fikir Hareketleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Kurşun, Z. (1999). II. Abdülhamid Döneminde Batı Basınında İmaj Düzeltme Çabaları: Matbuat-ı Ecnebiye Müdiriyeti'nin Kurulması ve Faaliyetleri, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. 1, s.105-118. Ortaylı, İ. (2001). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul: Hil Yayınları. Özkorkut, N. Ü. (2002). Basın Özgürlüğü ve Osmanlı Devleti’ndeki Görünümü. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 51 (3), 65-84. Topuz, H. (1973). Türk Basın Tarihi, İstanbul: Gerçek Yayınevi. Uygun, S. (2015). Bir Fransız Buharlı Deniz Nakliyat Kumpanyası Etrafında Osmanlı-Fransız-Ermeni İlişkileri. Gazi Akademik Bakış. 8 (16), 121-146. Uygun S. (2016) Paquet Vapur Kumpanyası (Compagnie de Navigation Paquet) ve Osmanlı Ermenileri, A. Ü. Türkiyat Araştrımaları Enstitüsü Dergisi, 56 (20169, s.1339-1363. Yazıcı, N. (1983). Matbuat Müdürlüğü’nün Kuruluşu, Gazi Üniversitesi Basın – Yayın Yüksek Okulu Dergisi (Haberleşme Özel Sayısı), 5, 113-134. Yetişgin, M. (2010). Batı Basınından Osmanlı Devleti'ne Yaklaşımlar ve Osmanlıların Bu Yaklaşımlara Tepkileri, OTAM, 28, 119-162.