OSMANLI DEVLETİ MERKEZ BÜROKRASİSİNDE BİZANS BAKİYESİ BİR KURUM OLARAK LOGOFETLİK

Yıl 2019, Sayı: 72, 123 - 146, 25.05.2019

Hadi Belge

Öz

İstanbul’un
fethi ile Bizans İmparatorluğu’nun siyasi hayatı son bulmuştur. Ancak aynı
fetih Bizans devlet idaresine dair tüm kurum ve uygulamalar için tamamen bir
son değildir. Zira İstanbul’daki Türk hâkimiyeti, Osmanlı himayesi
altındaki İstanbul Fener Rum Patrikhanesi için yepyeni bir dönemin başlangıcı
olmuştur. Bu aynı zamanda gayrimüslimlerin ruhani örgüt yapılarına dair bazı
kadim kurum ve uygulamaların devam etmesi anlamına gelmektedir. İnceleme konumuz
olan logofetlik kurumu da bu kapsamdadır. Bu çalışmada Bizans devlet idaresinde
çok önemli bir yeri olan logofetlik kurumunun Osmanlı Devleti idaresine
intikali süreci ele alınacak, logofetliğin Osmanlı bürokrasisinin hangi
alanlarında hayat imkânı bulduğu ve Osmanlı idare tarihine ne tür bir etki
yaptığı araştırılacaktır. Bununla birlikte, Bizans tarihine ait kaynaklar ile
Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer alan belgelerden hareketle, logofetlik
kurumunun gerek Bizans ve gerekse Osmanlı Devleti’ndeki uygulama sahaları
mukayeseli olarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Bizans, idare tarihi

Kaynakça

• Arşiv Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• A.AMD. (Sadaret, Amedi Kalemi Evrakı): 11 / 157; 3 / 23; 45 / 13 A.DVN.MHM. (Sadaret, Mühimme Evrakı): 4 / 48 BEO. (Babıali Evrak Odası): 1781 / 133560; 1919 / 143891 DH.MKT. (Dahiliye, Mektubi Kalemi): 107 / 63 HAT. (Hatt-ı Hümayun): 1152 / 45725 İ.DH. (İrade, Dâhiliye): 1279 / 100615 İ.HR. (İrade, Hariciye): 11 / 521; 16 / 769; 33 / 1526; 38 / 1764; 57 / 2653 İ.HUS. (İrade, Hususi): 16 / 104; 22 / 45 İ.MMS. (İrade, Meclis-i Mahsus): 16 / 698; 58 / 2683 İ.MSM. (İrade, Mesail-i Mühimme): 32 / 916; 33 / 940; 36 / 1027 Y.PRK.A. (Yıldız, Sadaret): 9 / 25 Y.PRK.AZJ. (Yıldız, Arzuhal Jurnal): 14 / 1 Y.PRK.ŞH. (Yıldız, Şehremaneti Maruzatı): 8 / 27; 2 / 23 ZB. (Zabtiye): 310 / 23 İnceleme Eserler
• Ahmet Cevdet Paşa. (1994). Cevdet Paşa Tarihinden Seçmeler (haz. S. Irmak ve B. K. Çağlar). 2. İstanbul: MEB Yayınları
• Akyıldız, Ali. (2015). Osmanlı Bürokrasisi Ve Modernleşme. 5.bs., İstanbul: İletişim Yayınları
• Atalay, Bülent. (2002). Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin Siyasi Faaliyetleri. Türkler, Cilt 13, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları
• Avcı, Casım. (2003). İslam Bizans İlişkileri. İstanbul: Klasik Yayınları
• Balcı, Sezai. (2006). Osmanlı Devleti’nde Tercümanlık ve Bab-ı Ali Odası, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Belge, Hadi. (2018). 19. Yüzyıl Osmanlı Taşra İdaresinde Aynaroz Manastırları, Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi- Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Berkes, Niyazi. (2012). Türkiye’de Çağdaşlaşma (haz. A. Kuyaş). 18.bs., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 312.
• Delilbaşı, Melek. (2002). Osmanlı- Bizans İlişkileri. Türkler, Cilt 9, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları
• Düşünmez, Döndü. (2006). Tanzimat Devri Osmanlı Mülki İdaresi’nde Kapı Kethüdalığı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya
• Erdoğan, Esra Güzel. (2009). II. Andronikos Dönemi Konstantinopolis Manastırlarının Toplumla İlişkisi Ve Philanthropia Kavramı (1282-1328). Basılmamış Doktora Tezi, İTÜ-Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Eryılmaz, Bilal. (2010). Tanzimat Ve Yönetimde Modernleşme. İstanbul: İşaret Yayınları
• Eyice, Semavi. (1992). Boğdan Sarayı, İslam Ansiklopedisi, c.6., İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları
• Jelavich, Barbara. (2007). Balkan Tarihi,18. ve 19.Yüzyıllar. (Çev. İ. Durdu vd.). 1.Cilt, İstanbul: Küre Yayınları
• Karpat, Kemal. (1994). Eflak, İslam Ansiklopedisi, c.10., İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları
• Kılıç, Halim. (2012). Osmanlı Devleti’nde Bir İdari Modernleşme Kurumu Olarak Şura-i Devlet (1868-1876), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi-Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Kınlı, Onur. (2006). Osmanlı’da Modernleşme ve Diplomasi, Ankara: İmge Yayınları
• Kızıltan, Yılmaz. (2006). I. Meşrutiyetin İlânı ve İlk Osmanlı Meclis-i Mebusan’ı, GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1), 251-272.
• Miller, D.A. (1966). The Logothete ofthe Drome in the Middle Byzantine Period, Byzantion, XXXVI (2), pp. 438-470.
• Ortaylı, İlber. (2002). Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi. Türkler, Cilt 10, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları
• Pakalın, M. Zeki. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü, C.II. İstanbul: MEB Yayınları
• Philliou, M. Christine. (2011). Biography of an Empire: Governing Ottomans in an Age of Revolution, California: Universıty of California Press
• Reyhan, Cenk. (2006). Osmanlı'da Millet Nizamnameleri: Avrupa İle Uyum Sürecinde Rum-Ermeni-Yahudi Cemaat Düzenlemeleri, Belgeler-TTK Yayınları, XXVII (31), s. 33-90.
• Reyhan, Cenk. (2015). 1864-1871 Vilayet Nizamnamelerinde İdare Meclisleri: Osmanlı Taşrasında Birörnek Yönetim Modeli”nin Kuruluş Sorunu, 1864 Vilayet Nizamnamesi, (Ed. E. Tural, S.Çapar). TODAİE-TİAV, Ankara, s. 51-68.
• Şemseddin Sami. (1996), Kamus-i Türki, 7.bs., İstanbul: Çağrı Yayınları
• The Oxford Dictionary of Byzantium. (1991). (Ed. A. P. Kazhdan, A-M. Talbot, vd.). Book III., New York: Oxford University Press
• Uçman, Abdullah. (1995). Encümen-i Daniş, İslam Ansiklopedisi, c.11., İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, VI. Cilt, 7.bs., XIII. Dizi - Sa. 16, Ankara: TTK Yayınları
• Vasiliev, A. Aleksandrovich. (1943). Bizans İmparatorluğu Tarihi (Çev. A. M. Mansel). (Birinci Cilt). Ankara: Maarif Matbaası Yayınları
• İnternet
• https://www.archives.saltresearch.org/R/-?func=dbin- jumpfull&object_id=3777907&silo_library=GEN01 (Erişim Tarihi: 05.08.2018)
• https://funkystock.photoshelter.com/image/I0000f_Jpb_Z7Tb4 (Erişim Tarihi: 05.08.2018)