MUHAMMED İKBÂL’İN TASAVVUF ANLAYIŞINDA ZAMAN KAVRAMI

Yıl 2019, Sayı: 72, 194 - 211, 25.05.2019

Büşra Bilgin

Öz

ÖZ

Zaman mefhumu, evreni, evrendeki oluşu
açıklayabilmemizde en temel rolü üstlenen kavramlardan biridir. Söz konusu kavram,
farklı disiplinlerde farklı karşılıklara sahiptir. Muhammed İkbâl, evrendeki
her şeyin birbirine organik bir bağla bağlı olduğunu düşündüğünden zaman
kavramını topyekûn bir mânâda düşünmüştür. Ona göre hayatın her alanı
birbiriyle ilişkilidir ve bu alanlar insanla bağlantılı olduğundan daha fazla
Tanrı’yla bağlantılıdır. Bu düşünce onu, zamânı ilâhî açıdan yorumlamaya
yöneltmiştir. İkbâl, Tanrı’yı anlamanın en önemli delillerinden biri olarak
zaman kavramını öne sürer. Nitekim varlığın varlığa gelmesi, hayat bulması, yok
olması gibi evreler hep bir zaman içinde meydana gelir. Dolayısıyla zamânı anlamak
yaratıcının edimlerini anlamayı mümkün kılar. İkbâl, hakîki zamânı anlamak için
doğa bilimlerinden çok tasavvuf düşüncesini bilmek gerektiğini düşünür. Mevlânâ
Celâleddin-i Rûmî’nin görüşlerini benimseyen İkbâl, gerçek zamâna ulaşmayı aşk
ile mümkün görür. Bu sayede, insan için zamânın önemi kalmaz; insan, artık
zamânın hükmettiği değil zamâna hükmeden rolünü üstlenir.

Anahtar Kelimeler

Zaman, Muhammed İkbâl

Kaynakça

• CEBECİOĞLU, E. (2004). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Anka. CEVİZCİ, A. (1999). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma. ÇELİK, İ. (2004). Muhammed İkbâl’in Tasavvufî Düşüncesi. İstanbul: Kaknüs. ERKAN, A. (2004). Büyük Arapça-Türkçe Lügat (C: 2), İstanbul: Yasin. GÖLPINARLI, A. (1963). Mevlevî Âdab ve Erkânı. İstanbul: İnkılap ve AKA Kitabevleri. HAKÎM, S. (2005). İbnü’l-Arabî Sözlüğü, (E. Demirli, Çev.) İstanbul: Kabalcı. HANÇERLİOĞLU, O. (1993). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi. İKBÂL, M. (1971a). Şarktan Haber (İkbâl’den Şiirler içinde) (A. N. Tarlan, Çev.) İstanbul: İş Bankası. İKBÂL, M. (1971b). Zebur-u Acem (İkbâl’den Şiirler içinde) (A. N. Tarlan, Çev.) İstanbul: İş Bankası. İKBÂL, M. (1976). Yolcu (A. N. Tarlan, Çev.) İstanbul: Eser Matbaası. İKBÂL, M. (1983) Cebrail’in Kanadı (Y. S. Karaca, Çev.) İstanbul: Furkan. İKBÂL, M. (1984). İslâm’da Dini Düşüncenin Yeniden Doğuşu, (N. A. Asrar, Çev.) İstanbul: Birleşik. İKBÂL, M. (2000). Câvitnâme (A. Schimmel, Çev.) Ankara: Kültür Bakanlığı. İKBÂL, M. (2005). Esrar ve Rumuz (A. N. Tarlan, Çev.) İstanbul: Sûfi Kitap. İKBÂL, M. (2006a).Musa Vuruşu (Kulluk Kitabı içinde) (A. N. Tarlan, Çev.) İstanbul: Sûfi Kitap. İKBÂL, M. (2006b). Yeni Gülşen-i Râz (Kulluk Kitabı içinde) (A. N. Tarlan, Çev.) İstanbul: Sûfi Kitap. İKBÂL, M. (2007a). Misafir (A. M. Şahin, Çev.) İstanbul: Irmak. İKBÂL, M. (2007b). Yansımalar (H. Toker, Çev.) İstanbul: Kaknüs. İKBÂL, M. (2012). İslâmî Benliğin İçyüzü (A. Yüksel, Çev.) Ankara: Hece. İKBÂL, M. (2013a). Hicaz Armağanı (C. Soydan, Çev.) Ankara: Hece. İKBÂL, M. (2013b). İslâm Düşüncesi (Y. Kaplan, Çev.) İstanbul: Külliyat. İKBÂL, M. (2014a). Benliğin Sırları (B. Yılmazoğlu, Çev.) İstanbul: Araf. İKBÂL, M. (2014b). Gabriel's Wing (D. J. Matthews, Naim Siddiqui and Syed Akbar Ali Shah, Trans.) Lahore: Iqbal Academy Pakistan. KARADENİZ, A. (2013). Muhammed İkbâl’in Zaman-Mekân, Ölüm ve Ebedîlik Tasavvuru. Hece Aylık Edebiyat Dergisi Muhammed İkbâl Sayısı (S. 193, ss. 465-468). KÂŞÂNÎ, A. (2004). Tasavvuf Sözlüğü (E. Demirli, Çev.) İstanbul: İz. KUR’ÂN-I KERÎM. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı. KÜÇÜK,O. N. (2002).Zaman Düşüncesinin Tasavvûfi Açılımı. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi (ss. 221-238) Ankara. ORHANOĞLU, H. (2011). Aşk Mesnevilerinde Şimdiki Zaman Algısı. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi (ss. 149-176) İstanbul. RÛMİ, M. C. (1965). Mesnevi(C: I) (T. Mevlevî, Çev.) İstanbul: Ahmed Said Matbaası. RÛMİ, M.C. (1990a). Mesnevi(C: I) (A. Gölpınarlı, Çev.) İstanbul: İnkılap Kitabevi. RÛMİ, M. C. (1990b). Mesnevi(C: VI) (A. Gölpınarlı, Çev.) İstanbul: İnkılap Kitabevi. RÛMİ, M. C. (1991a). Mesnevi(C: III) (V. (Çelebi) İzbudak, Çev.) İstanbul: M.E.B. RÛMİ, M. C. (1991b). Mesnevi(C: VI) (V. (Çelebi) İzbudak, Çev.) İstanbul: M.E.B. RÛMİ, M. C. (2004). Mesnevi(C: I) (A. A. Konuk, Çev.) İstanbul: Gelenek. RÛMİ, M. C. (2010a). Mesnevi(C: I) (S. M. Nahîfî, Çev.) İstanbul: Timaş. RÛMİ, M. C. (2010b). Mesnevi(C: III) (S. M. Nahîfî, Çev.) İstanbul: Timaş. RÛMİ, M. C. (2010c). Mesnevi(C: VI) (S. M. Nahîfî, Çev.) İstanbul: Timaş. SCHİMMEL, A. (2012). Peygamberâne Bir Şair ve Filozof Muhammed İkbâl (S. Özkan, Çev.) İstanbul: Ötüken Neşriyat. SERHENDÎ, R. A. F. (2008). Mektûbât Tercemesi (H. H. Işık, Çev.) İstanbul: Hakîkat Kitabevi. TİMUÇİN, A. (2000). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Bulut. ULUDAĞ, S. (2001). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü.İstanbul: Kabalcı. YILDIRIM, A. (2015). Bir Tasavvuf Düsturu Olarak "Ân-ı Dâim", "İbnü’l-Vakt", "Ebu’l-Vakt", Düşüncelerinin Klasik Türk Şiirine Yansımaları. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi (S. 7, ss. 145-154) İstanbul: Tuzla Belediyesi Kültür. ZÜŞŞERÂ, U. (1993). İslâm Ansiklopedisi “Zaman” (C: XIII), İstanbul: MEB.