OSMANLI DEVLETİ’NDE EĞİTİM SİSTEMİ VE KURUMLARI

Yıl 2019, Sayı: 72, 47 - 57, 25.05.2019

Nurettin Gemici

Öz

Osmanlı
döneminde klasik eğitim kurumlardan Medreselerin programlarında ağırlığı zamanla
Dini ilimler oluşturmuştur. Dini İlimler ve akli ilimler 17. Yüzyıla kadar beraber
götürdükleri görülmektedir. Osmanlı devleti de diğer devletler gibi kendi vatandaşlarını
kendi düşünceleri doğrultusunda yetiştirmek amacıyla eğitim-öğretim müesseseleri
kurmuştur. Devlet ve çoğunlukla vakıflar aracılığıyla kurulan ve devletin kuruluşundan
yıkılışına kadar çeşitlenerek gelişen bumüesseseleri iki ana guruba ayırabiliriz:
1. Örgün Eğitim Müesseseleri 2. Yaygın Eğitim Müesseseleri. Tanzimat’tan sonra batı
tarzında okullaşmaların başladığı görülmektedir. Tanzimat ve sonrasında oluşturulan
eğitim kurumlarında Din eğitimi olarak değerlendirilebilecek öğretim faaliyeti sürekli
en önde yer almıştır. Osmanlı’da medreselerin zaman içinde Kuran-ı kerim kıraati,
Hadis eğitimi ve Tıp eğitimi veren kurumları da içinde çıkarmıştır.
Cumhuriyet’tekitevhit-i tedrisat kanunuyla resmen kaldırılmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Medreseler, Eğitim

Kaynakça

• ADIVAR, A. Adnan, (1943) Osmanlı Türklerinde İlim, Maârif Matbaası, İstanbul. ARSLAN, Ali, (1992) Darülfünun’dan Üniversite’ye Geçiş, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. BALTACI, Cahit, (2005) XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri, İFAV, İstanbul. BERKES, Niyazi, (undated) Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul. BEYDİLLİ, Kemal, (1995) Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishâne, Mühendishâne Matbaası ve Kütüphânesi (1776-1826), Eren Yayıncılık, İstanbul. BOZKURT, Nebi, (2003) “Medrese”, DİA, Ankara, c. 28, s. 324-325. ÇELEBİ, Ahmed, (1976) İslâm’da Eğitim Öğretim Tarihi, İstanbul, DamlaYayınevi. Dölen, Emre, Türkiye Üniversite Tarihi 1- Osmanlı Döneminde Darülfünun 1863-1922, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009. ER, Hamit, İstanbul Darülfünûnu İlâhiyat Fakültesi Mecmuası Hoca veYazarları, İstanbul, Sosyal Bilimler Araştırma Merkezi, İslâm Medeniyet Vakfı, 1993. ERGİN, Osman, Maârif Tarihi, cilt 1-V, Eser KültürYayınları, İstanbul, 1977. ERGÜN, Mustafa, ‘II. Meşrutiyet Devrinde Medreselerin Durumu ve Islah Çalışmaları’, A.Ü. Dil veTarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1-2, 1982, s. 59-89; HANİOĞLU, M. Şükrü, ‘Batılılaşma-Giriş’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Va-kfı, V, Ankara, 1992. FLEISCHER, Cornelle, Bureaucrat and intellectual in the Ottoman Empire: the historian Mustafa Ali (1541-1600), Princeton, 1986. İHSANOĞLU, Ekmeleddin, ‘Osmanlı Medrese Geleneğinin Doğuşu’, Belleten, c. LXVI, sayı: 247, 2002, s. 855. --------------, Darülfünun: Osmanlı’da Kültürel Modernleşmenin Odağı, İstanbul, İslâmTarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, c. 1, 2010. KAFADAR, Cemal, “Osmanlı Tarihinde Gerileme Meselesi”, Osmanlı Tarihini YenidenYazmak “Gerileme Paradigmasının Sonu”, Hazırlayan: Mustafa Armağan, Timaş Yayınları, İstanbul, 2011, s. 143-144. KARPAT, Kemal Haşim, Osmanlı Modernleşmesi, Toplum, Kuramsal Değişim veNüfus, Çevirenler: Akile Zorlu Durukan-Kaan Durukan, İmge Kitabevi, Ankara, 2002. KOÇKUZU, Abdülhalim, An Ottoman Intellectual Mustafa Satı Bey and his book "fenn-iTerbiye", 33. DeutscherOrientalisten Tag, Jena, Germany, Erfurt, Eylül 2017. -------------, New perspectives on religious education in Turkey, Frankfurt, Eylül 2015 --------------, An Ottoman Intellectual Sırrı Pasha the Crtean, Münster, Eylül 2014. --------------, Islamic religious education, Osnabrück, Eylül 2009. -------------, “A Multifaith Approach to the Relations Between Ecology and Religious Education”, İstanbul, Mayıs 2008. “Üsküdar’da Asırlık Bir Çınar: Üsküdar Anadolu 1908”, İstanbul, Kasım 2008. KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1988. KUDUN; Dilek, Die Ṣıbyān Mektebleriim Osmanischen Reich der Tanzimat-Zeit, Magisterarbeit, Wien, 2013, LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991. MAKDİSİ, George, Ortaçağ’da Yüksek Öğretim, İslâm Dünyası ve Hıristiyan Batı, Çeviren: Ali Hakan Çavuşoğlu-Hasan Tuncay Başoğlu, Klasik Yayınları, İstanbul, 2012. Özcan, Tahsin (2010) Darülfünun İlahiyat Sempozyumu, 18-19 Kasım 2009, Tebliğler, yayına hazırlayan: Tahsin Özcan, Ahmet Hamdi Furat, Hüseyin Sarıkaya. – İstanbul, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi. SARIKAYA, Yaşar, (1997) Medreseler ve Modernleşme, İz Yayıncılık, İstanbul, 1997. SHAW, J. Stanford-SHAW, (1983) Ezel Kural, Osmanlı İmparatorluğu ve ModernTürkiye, Reform, Devrim ve Cumhuriyet: Modern Türkiye’nin Doğuşu, 1808-1975, 2. cilt, E Yayınları, İstanbul. SOMEL, Selçuk Akşin, (2010) Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin, İletişimYayınları, İstanbul. ------------- (1992) , Das Grundschulwesen in den provinzen des osmanischen Reicheswährend der Herrschaftsperioade Abdülhamids II (1876-1908), Doktorarbeit, Otto-Friedrich-Universität, Bamberg. TEKELİ-İlhan und İlkin Selim, (1993) Osmanlı İmparatorluğunda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü, Ankara, 1993. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, (1965) Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi. ------------------, (1948) Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK Basımevi, Ankara. ÜNVER, Ahmet Süheyl, (1946) İstanbul Üniversitesi Tarihine Başlangıç, Fatih, Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul. ZENGİN, Z. Salih, II. (2009) Abdülhamid Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğretimi, İstanbul, Çamlıca Yayınları. ZÜRCHER, Erik Jan, (1993) Modernleşen Türkiye’ninTarihi, İletişim Yayınları, İstanbul.