TEKFİR SORUNUNUN ÇÖZÜMÜNDE GAZÂLÎ’NİN TE’VİL METODOLOJİSİ

Yıl 2020, Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi [tr], 205 - 234, 31.05.2020

Osman Oral

Öz

İslâm tarihinde ilk kez Hâricîlerle başlayan tekfir, toplum arasındaki dînî ve siyâsî bölünmeleri derinleştiren, toplum barışını bozan ve etkileri bugün bile devam etmekte olan bir problemdir. Bu söylem, bazılarını, dînî, siyâsî ve hatta ekonomik vs. olmak üzere pek çok alandan dışlamanın bir aracı olarak kullanılagelmiştir. İslâm, inanç esaslarını tasdik edenleri Müslüman olarak kabul eder. Bazı mezheplerin dînî lafızları kendi görüşlerine uygun te’vil etmeleri ve birbirlerini tekfir etmeleri problem oluşturmuştur.İslâm’da önemli bir konu olan te’vil ve tekfir, Ebû Hamid el-Gazâlî’nin (ö.505/1111) çözüm aradığı konulardan biridir.O, tevil ve tekfir konusunda olmazsa olmaz bir takım metodlar ortaya koymuş, hangi metinlerin te’vil edilebileceği, te’vilin nasıl yapılacağı, kimlerin te’vil yapabileceği ile ilgili bir metodoloji ortaya koymuştur.Gazâlî tekfirde esas ölçüyü tevhidi çiğnemek olarak belirlemiştir. Ayrıca te’vil ve tekfirde aşırılığa son vermek ve nasslar çerçevesindeki belli esaslar dâhilinde kayıtlamak için “el-Kanunu’l-Küllî fi’t-Te’vil; el-İktisâd fi’l-İ’tikâd ve Faysalu’t-Tefrika Beyne’l-İslâm ve’z-Zendeka” gibi çalışmalar yapmış ve bir kişiyi tekfir edebilmek için kesin delillerin olmasını şart koşmuş, İslâm toplumlarında farklı mezhep ve fırkaların birlikte yaşamasını mümkün kılacak bir metodoloji oluşturmuştur.O'nun te’vil metodolojisi dün olduğu gibi günümüzde de kuralsız, aşırı te’vil sonucu oluşan tekfir problemine çözümler sunduğu; fert ve toplumların birlikte barışcıl bir şekilde yaşamalarına katkıda bulunduğu da söylenebilir

Anahtar Kelimeler

Gazâlî, Müteşâbih, Te’vil, Tekfir

Kaynakça

• Abdülcebbâr, Kâdî, (2013). Şerhu’l-Usûli’l-Hamse, çev. İlyas Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. Akbulut, Ahmet, (2016). Sahabe Dönemi İktidar Kavgası, Ankara: Otto Yayınları. Altıntaş, Ramazan, (2003). İslâm Düşüncesinde İşlevsel Akıl, İstanbul: Pınar Yayınları. Bağdadî, Abdulkahir, (2008). el-Fark Beyne’l-Fırak, çev. Ethem Ruhi Fığlalı, Mezhepler Arasındaki Farklar, Ankara: TDV Yayınları. Buhâri, Ebu Abdullah, (1981). el-Camiu’s-Sahih, İstanbul: Çağrı Yayınları. Cürcânî, Seyyid Şerif, (2015). Şerhu’l-Mevâkıf, çev. Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. Cüveynî, Ebû’l-Meali, (2010). Kitâbu’l-İrşâd, çev. A.Bülent Baloğlu-Sabri Yılmazvdğrl, İnanç Esasları Kılavuzu, Ankara: TDV. Yayınları. Çağrıcı, Mustafa-Özervarlı, M. Said, (1996). “Gazâlî”, Cilt: 13, İstanbul: Diyanet İslam Ansiklopedisi. Çelebi, İlyas, (1998). ”Klasik Bir Kelâm Problemi Olarak İsim-Müsemmâ Meselesi”, İlam Araştırma Dergisi, c. 3, sy: 1, ss. 103-110. Çubukçu, İbrahim Agâh, (1970). Gazâlî ve Kelâm Felsefe¬si, Ankara Üniversitesi Basımevi. Dineverî, Davud, (1960). el-Ahbârü’t-tıvâl, neşr. Abdülmün’im Âmir, Kahire. Düzgün, Şaban, (2012). “Mâtürîdî’nin Kur’ân Yorum Yöntemi”, Kelâm Araştırmaları, 10:1, ss.5-10. Eş’arî, Ebu’l-Hasen, (2008). el-İbâne an Usuli’d-Diyâne, çev. Mehmet Kubat, İstanbul: İşrak Yayınları. Gazâlî, Ebû Hamid,(1964). Fedâihu’l-Bâtiniyye, neşr. Ahmed el-Bedevi, Kahire: Dârü’l-Kavmiyye. --------, (1974). İhyau Ulumi’d-Din, terc. Ahmet Serdaroğlu, İstanbul: Bedir Yayınları. --------, (1981). Tehâfütü’l-felâsife, çev. Bekir Karlığa, Filozofların Tutarsızlığı, İstanbul. --------, (1984).İlcâmü’l-Avam An İlm-i Kelâm, çev. Nedim Yılmaz, İnançta Hassas Ölçüler, İstanbul: Bedir Yayınları. --------, (1992). Faysalü’t-Tefrika Beyne’l-İslâm ve’z-Zendaka, Süleyman Dünya neşri, çev. A.Turan Arslan, İstanbul: Risale Yayınları. --------, (2004). el-İktisâd fi’l-İtikâd, çev. Abdulhalık Duran, İtikadda Orta Yol, İstanbul: Hikmet Neşriyat. --------, (2005). Cevâhiru’l-Kur’ân ve Düreruhû, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. --------, (2006). el-Mustasfa min İlmi’l-Usul, terc. H.Yunus Apaydın, İslâm Hukuk Metodolijisi, İstanbul: Klasik Yayınları. --------, (2013). Mi’yaru’l-Ulûm, çev. Ali Durusoy, İlmin Ölçütü, İstanbul: TYEK.Başk. Yay. --------, (2015). el-Kanunu’l-Küllî fi’t-Te’vil, tahr.M.Beycû, terc. H.Akpur, İstanbul: İlk harf Yay. --------, (2016). el-Kıstâsü’l-Müstakîm, çev. İbrahim Çapak, Dosdoğru Ölçü, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. Isfehânî, Ragıb, (trs). el-Müfredatı Elfazi’l-Kur’ân, Beyrut: Daru’l-fikr. İbn Mâce, (1981). es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları. İbn Rüşd, (1986). Tehâfüt et-Tehâfüt, çev. Kemal Işık-Mehmet Dağ, Tutarsızlığın Tutarsızlığı, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniv. Yayınları. -----------, (1999). Faslu’l-Makal, çev. Bekir Karlığa, Felsefe-Din İlişkisi, İstanbul: İşaret Yay. İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasan, (1851-1876).el-Kâmil fi’t-Tarih, Leiden. Mâtürîdî, Ebu Mansur, (2005a). Kitabu’t-Tevhid, tahk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçî, Ankara: İSAM Yayınları. ---------, (2005b). Te’vîlâtü’l-Kur’ân, tahk. Ahmet Vanlıoğlu-Bekir Topaloğlu, İstanbul: Mizan Yayınları. Müslim, Ebu’l-Hüseyin, (1981).es-Sahih, İstanbul: Çağrı Yayınları. Nesefi, Ebû’l-Muîn, (2003). Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Din, tahk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, Ankara: DİB Yayınları. Oral, Osman, (2019). “Gazâlî’de Haberî Sıfat ve Te’vil Metodolojisi”, Akademik İncelemeler Dergisi, 14:2, ss.199-238. Râzî, Fahreddin, (1978). el-Muhassalu’l-Efkâri’l-Mütekaddimîn ve’l-Müteahhirîn mine’l-Ulemâ ve’l-Hukemâ ve’l-Mütekellimîn, çev. Hüseyin Atay, Ankara: AÜİF. Yayınları. ---------, (1981). Mefatihu’l-Gayb, Beyrut: Darü’l-Fikr. ---------, (2013). Esâsu’t-Takdîs fi İlmi’l-Kelâm, çev. İbrahim Coşkun, Allah’ın Aşkınlığı, İstanbul: İz Yayıncılık. Sâbûnî, Nureddin, (2005). el-Bidaye fi Usuli’d-Din, çev. Bekir Topaloğlu, Mâtüridiyye Akâidi, Ankara: DİB yayınları. Şehristani, Abdulkerim, (1968). Kitabu’l Milel ve’n Nihal, Kahire. Tahavi, Ebu Cafer, (2013). Tahavi Akidesi, çev. Muammer Esen, İslâm İnanç Esasları, Ankara: Grafiker Yayınları. Tirmizi, Ebu İsa, (1981).es-Sünen, İstanbul: Çağrı Yayınları. Topaloğlu, Bekir-Çelebi, İlyas, (2010). Kelâm Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İSAM Yayınları. Watt, W. Montgomery, (1989). Müslüman Aydın; Gazâlî Hakkında Bir Araştırma,çev. Hanifi Özcan, İzmir: y.y. Zemahşeri, E.K.C. (2018). el-Keşşaf An Hakaiki Gavamidı’t-Tenzil ve Uyuni’l-Ekavil fi Vucuhi’t-Te’vil, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.