Arşiv-Hafıza-Kamusal Ensefalizasyon

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 100 - 133, 31.12.2019

Mehmet Torunlar

Öz

Arşivlerle hafıza arasında benzetme yapmak tüm dünyada yaygın bir husus. Ancak bizim ülkemizde bu benzetmenin ortaya çıkardığı bir sonuca gidiliyor: Arşivler ve buna yönelik uygulamalar yalnızca geçmişi kapsayan bir unsurdur ve genel itibariyle geçmişin güçlü ve şanlı tarihine ve değerler sistemine gönderme yapmalıdır; bugün için önemi ile geleceğe yönelik göndermeleri çok göz önüne alınmasa da, tarihi olanlar haricindeki şeyler önemsenmese veya yok edilse de olur. 

Oysa hafıza kavramı hangi disiplin alanından incelerseniz inceleyin insani bir özellik olarak hatırlama, tutma ile birlikte unutma, değiştirme, silme ile de iç içedir. Yoğunlukla bireyseldir, bireysel yığılmalar, benzeşimler toplumsal hafızayı oluşturur. Toplumsal hafıza da unutmalardan, silmelerden, değiştirmelerden oluşan bir kürenin içerisindedir. 

Toplumun, devletlerin hafızası addedilen arşivler ise bu bireysel ve toplumsal unutmalara, değiştirmelere, silmelere karşı koruyucu ve hatırlatıcı bir önlem olarak ortaya çıkmış, birikim fazlalaşınca yönetilmesi gerekmiş, daha ileri safhalarda kapsadığı bilgi varlıkları açısından da öncelikle yönetim eyleminin ayrılmaz bir parçası olmuştur. Modern dünyada ise hayatın her alanına nüfuz eden iletişim ve bilgi unsuru ile beraber akla gelebilecek her teknik ürünün, bunların işletim sistemlerinin temel noktalarından bir tanesi haline gelmiştir.  

Konunun geldiği bu noktadan hareket ettiğimizde, arşivler hafızadan daha farklı bir yapının veya gerçekliğin unsurudur. 

Bu makalede işte bu farklı unsurun izleri sürülmeye çalışılmaktadır. Hafızanın ne olduğundan, arşivle benzeşen yönlerinden, modern dünyada ondan ayrışan özelliklerinden bahsedilerek farklılığın ne olduğu çözümlenmek istenmektedir. Makale içerisinde ismi geçenlerle, alıntılananlarla ilgili olarak dipnotlarda kısa açıklamalar yapılmıştır. Konuya ilgi duyanların bu açıklamalardan yola çıkarak okumalar yapmalarına ve yeni düşünceler geliştirmelerine aracılık edilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arşiv, hafıza, hatırlama, unutma, ensefalizasyon

Archive-Memory-Public Encephalization

Öz

An analogy between archives and
memory is common throughout the world. However, this analogy in our country
leads to a conclusion: Archives and their applications are only an element of
the past and in general should refer to the strong and glorious history of the
past and the system of values for today, although their importance and
references to the future are not taken into consideration. even if things are
ignored or destroyed. However, from the disciplinary field of memory, the
concept of memory is intertwined with remembering, keeping as well as
forgetting, changing, deleting as a human trait. It is mostly individual,
individual agglomeration and similarities form social memory. Social memory is
also in a sphere of forgings, deletions and alterations. The archives, which
are considered as the memory of the society and the states, have emerged as a
protective and reminder measure against these individual and social forgeries,
alterations, deletions, and have to be managed when the accumulation is
increased, and have become an inseparable part of the management act in terms
of the information assets it covers in later stages. In the modern world, it
has become one of the main points of every technical product imaginable and
their operating systems together with the communication and information element
that permeates every area of life. When we move from this point, the archives
are the elements of a structure or reality different from memory. This article
tries to trace the traces of this different element. It is aimed to analyze
what is the difference by mentioning what the memory is, its similarities with
the archive, and the features that distinguish it from it in the modern world.
Short explanations are made in the footnotes about the names mentioned in the
article and the quotations. It is aimed to mediate those who are interested in
the subject to make readings and develop new ideas based on these explanations.

Anahtar Kelimeler

archives, memory, encephalization

Kaynakça

• Aksoy, T. (2014, 17 Haziran). İnsan Hafızası Nasıl Çalışır? 3 Kasım 2019 tarihinde https://www.temelaksoy.com/insan-hafizasi-nasil-calisir/ adresinden erişildi.
• Alkaya, O. V. (2014, 3 Ekim) Hatırlamak ve unutmak hakkında 10 şey. 2 Ekim 2019 tarihinde http://www.radikal.com.tr/radikalist/hatirlamak-ve-unutmak-hakkinda-10-sey-1216603/ adresinden erişildi.
• Assmann, Jan (2001). Kültürel Bellek, Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bakırcı, Ç. M. (2011, 21 Nisan). İnsan Zekasının Evrimi: Neden Sadece İnsanın Beyni Bu Kadar Evrimleşmiştir? 15 Nisan 2019 tarihinde https://evrimagaci.org/insan-zekasinin-evrimi-neden-sadece-insanin-beyni-bu-kadar-evrimlesmistir-41 adresinden erişildi.
• Bauman, Z. (2018). Retrotopya. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Bellek, Erişim adresi (07 Ekim 2019): http://www.yenifelsefe.com/bellek
• Bergson, H. L. (2013). Metafiziğe Giriş. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Binark, İ. (1980). Arşiv ve Arşivcilik Bilgileri. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Binark, İ. (1997). Mısır Tarihinin Kaynakları Bakımından Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nin Önemi. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No:8.
• Binark, İ. (2013). Bulgaristan’a Okka İle Satılan Arşiv Belgeleri. Arşiv Emektarlarına Armağan içerisinde. Yayına Hazırlayan: Nizamettin Oğuz ve İshak Keskin. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Boym, S. (2001). The Future of Nostalgia. New York: Basic Books.
• Brookshear, J. G., ve Brylow, D. (2014). Computer Science: An Overview. Addison-Wesley Longman Publishing Co. Inc. 20 Kasım 2019 tarihinde https://books.google.com.tr/books?id=aVnDCwAAQBAJ&dq=Computer+Science:+An+Overview&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwiFyJDt2fzWAhVpIMAKHf70BWoQ6AEIJjAA adresinden erişildi.
• Canan, S. ve Acungil, M. (2018). Dijital Gelecekte İnsan Kalmak. İstanbul: Tuti Kitap.
• Cognifit (t.y.) Bilişsellik Nedir? 15 Nisan 2019 tarihinde https://www.cognifit.com/tr/cognition adresinden erişildi.
• Connerton, P. (2018). Modernite Nasıl Unutturur. İstanbul: Sel Yayıncılık.
• Connerton, P. (2019). Toplumlar Nasıl Anımsar? İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cündioğlu, D. (2012, 11 Temmuz). Hepimiz 12 Eylülüz. 2 Kasım 2019 tarihinde https://www.yenisafak.com/yazarlar/ducanecundioglu/hepimiz-12-eyluluz-23116 adresinden erişildi.
• Çetin, A. (2007). Erol Güngör’ün Tefekküründe Tarih Anlayışına Bir Bakış. 3 Kasım 2019 tarihinde https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=3623 adresinden erişildi.
• Dearstyne, B. W. (2001). Arşivsel Girişim (M. Akbulut ve A. O. İcimsoy, Çev.). İstanbul: (y.y.).
• Delmas, B. (1975). Archives. Planning National Infrastructures for Documentation Libraries and Archives. Paris: UNESCO.
• Delmas, B. (1991). Arşivler. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Derrida, J. (t.y.). Arşiv Humması. Çev. Murat Erşen. 17 Ekim 2019 tarihinde https://gazetekarinca.com/2017/07/arsiv-hummasi-jacques-derrida/ adresinden erişildi.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı (2019). 2020-2024 Dönemi Stratejik Planı 5 Kasım 2019 tarihinde http://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/raporlar/DAB20202024SP.pdf adresinden erişildi.
• Dursun, Z. (2019, 24 Ocak). Tanpınar'ın dünyasında Bergson'un etkisi. 23 Ekim 2019 tarihinde https://www.dunyabizim.com/kitap/tanpinar-in-dunyasinda-bergson-un-etkisi-h19719.html adresinden erişildi.
• Erdoğan, Ş. B. (2013). Toplumsal Bellek ve Medya: Toplumsal Hatırlatma Ve Unutturma Biçimleri (Seksenler TV Dizisi). Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. 2 Kasım 2019 tarihinde https://www.atauni.edu.tr/yuklemeler/86ba9972fdec6f8ed3624ffc3254072a.pdf adresinden erişildi.
• Erişti, R. (1998). 1. Milli Arşiv Şurası Tebliğler-Tartışmalar. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Yayın No: 12, Ankara.
• Erol, M. (2016). Yerlilik Düşüncesi. İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Fazlıoğlu, İ. (2016). Akıllı Türk Makul Tarih. İstanbul: Papersense Yayıları.
• Fazlıoğlu, İ. (2019). İhsan Fazlıoğlu Röportajı: Geçmişi Anlamak, Şimdiyi Bilmek ve Geleceği Öngörmek. 2 Kasım 2019 tarihinde http://www.yorungedergi.com/2019/07/ihsan-fazlioglu-roportaji/ adresinden erişildi.
• Güngör, E. (1989). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• İnam, A. (2009). Yaşamla Yoğrulmuş Bilgi. İstanbul: Say Yayınları.
• Kale, G. (2004). Sinemada Görsel Deneyim ve Mimarlık. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. 2 Kasım 2019 tarihinde https://polen.itu.edu.tr/bitstream/11527/3273/1/2369.pdf adresinden erişildi.
• Karaaslan, F. ve Nacak, İ. (2014). Erol Güngör Düşüncesinde Muhafazakâr Temalar. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 39.
• Konnikova, M. (2015). Mastermind. İstanbul: Domingo Yayıncılık.
• Konya Ticaret Odası (2017). Amerika Birleşik Devletleri Ülke Raporu. 18 Nisan 2019 tarihinde http://www.kto.org.tr/d/file/a.b.d-ulke-raporu-2017.pdf adresinden erişildi.
• Küçükbezirci, Y. (2013). Bilinçaltı Mesaj Gönderme Teknikleri ve Bilinçaltı Mesajların Topluma Etkileri. 5 Ocak 2019 tarihinde https://icimdekikaos.blogspot.com/2017/01/bilincalti-mesaj-gonderme-teknikleri-ve.html adresinden erişildi.
• Lawless, K. (2018, 22 Aralık). Küresel Hafıza Endüstrisi. 1 Kasım 2019 tarihinde http://www.e-skop.com/skopbulten/kuresel-hafiza-endustrisi/4246 adresinden erişildi.
• Lehner, F., Maier, R. ve Klosa, O. (1998). Organisational Memory Systems: Application of Advanced Database and Network Technologies in Organisations. AMCIS 1998 Proceedings, 202. 21.11.2019 tarihinde https://pdfs.semanticscholar.org/ed38/76d630b3eea45cd1fe7a55d239647eae672d.pdf?_ga=2.231338972.2137647474.1577121279-1072008811.1577121279 adresinden erişildi.
• Medicalpark (2019). Alzheimer nedir? Alzheimer belirtileri ve tedavisi. 25 Ekim 2019 tarihinde https://www.medicalpark.com.tr/alzheimer/hg-2172 adresinden erişildi.
• Milli Gazete (2006, 12 Mayıs). Yitik sevdanın şarkıları. 5 Kasım 2019 tarihinde https://www.milligazete.com.tr/haber/1013442/yitik-sevdanin-sarkilari adresinden erişildi.
• Morley, D. ve Robins, K. (2011). Kimlik Mekânları. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Neyzi, L. (2011). Nasıl Hatırlıyoruz? Türkiye’de Bellek Çalışmaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Nora, P. (1989). Between Memory and History: Les Lieux de Mémoire. Representations, No. 26, Special Issue: Memory and Counter-Memory, ss. 7-24.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekânları. Ankara: Dost Kitabevi Yayınevleri.
• Özakpınar, Y. (2009). Hafıza. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özakpınar, Y. (2010). Hafıza Yanılmaları ve İki Ayrı Hafıza Kodu Teorisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özdemirci F. ve Torunlar, M. (2015). Bilgi Çağında Arşivsel Bilgi Analizi Bilgi-İktidar-İdeoloji-Devlet. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Özdemirci, F. (2006). Kurumsal İletişim ve Belge Yönetimi, I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu: İletişim, 25–26 Mayıs 2006, İstanbul (Bildiriler). Yay. Hazl. Ayşe Üstün ve
• Ümit Konya. İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi, 2007. İçinde 315- 324.
• Özhan, E. (2017). Kurumsal Hafızanın Korunmasında Sistemin Önemi, Arşiv Dünyası, 17/18, 1-10.
• Özkurt, S. (2019). Küba’da Geçmişe Yolculuk: Azgelişmişliğin Anıları Film İncelemesi. 1 Kasım 2019 tarihinde https://blog.obilet.com/kubada-gecmise-yolculuk-azgelismisligin-anilari-film-incelemesi/ adresinden erişildi.
• Püsgül, T. (2018, 18 Kasım). Zaman Nedir? Basit Bir Anlatım ile Zaman Kavramı. 2 Ekim 2019 tarihinde https://muhendistan.com/zaman-nedir/ adresinden erişildi.
• Ricoeur, P. (2012). Hafıza, Tarih, Unutuş. İstanbul: Metis Yayınları.
• Ricoeur, P.(2013). Zaman ve Anlatı: Dört, Anlatılan (öykülenen) Zaman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Stein, E. W. (1995). Organization memory: Review of concepts and recommendations for management. International Journal of Information Management, 15(1), 17–32. http://doi.org/10.1016/0268-4012(94)00003-C
• Şaf, M.Y. (2015). Bilgi ve İletişim Teknolojileri Sektörünün Makroekonomik Etkileri: Uluslararası Karşılaştırma ve Türkiye Değerlendirmesi. 18 Nisan 2019 tarihinde http://www.bilgitoplumu.gov.tr/wpcontent/uploads/2015/11/Bilgi_ve_Iletisim_Teknolojileri_Sektorunun_Makroekonomik_Etkileri_Uluslararasi_Karsilastirma_ve_Turkiye_Degerlendirmesi.pdf adresinden erişildi.
• Tanju, B. (2016, 2 Ekim). Pazar Sekmeleri: Arşiv Humması. 17 Ekim 2019 tarihinde https://manifold.press/pazar-sekmeleri-arsiv-hummasi adresinden erişildi.
• Torunlar, M. (2019). Profesyonel Arşivci. Ankara: Ankara Üniversitesi Bil-Bem Yayınları.
• Trouillot, M. R. (2015). Geçmişi Susturmak Tarihin Üretilmesi ve İktidar. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Wallerstein, I. (2013). Bilginin Belirsizlikleri. İstanbul: Sümer Yayıncılık.
• Yıldırım, E. (2014). Zamanın Ruhuna Karşı. İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Yücel, D. M. (2013, 31 Aralık). Zaman Nedir, Anlamı Felsefesi. 17 Ekim 2019 tarihinde https://www.dmy.info/zaman-nedir-anlami-felsefesi/ adresinden erişildi.