QUANTITATIVE OVERVIEW OF BOOK OWNERSHIP ACCORDING TO GALATA KADI ESTATE RECORDS

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 113 - 138, 31.12.2020

Nisa Öktem

Öz

Estate records were formed by all the movable or immovable properties left behind by the deceased persons, who were named as "kassam" within the framework of Islamic law and registered by "clerks". Estate records are among the indispensable primary sources of social history studies, as they contain important information about the professions, socio-economic and intellectual levels of the deceased persons, their belongings, and the family past they left behind. Book titles are also frequently found in the estate records of all kinds of things that people have while they are alive. It is possible to have information about the types of books owned by the individual and their intellectual life levels by examining these estates. The aim of this study is to reveal the relationship of people who died in the Galata region, which was known to have a certain socio-cultural level in the first half of the 18th century, from the books in estate records. 97 records were included in the scope of this research, which were included in the Galata kadi registers in the 18 years period between 1727-1745 (H.1140-1158) and whose books were recorded in the list of items. In the study, it was assumed that the ratio of the total value of the books to the total wealth of 49 people who lived in the Galata region in the second half of the 18th century and were included in this study and had two or more books in their estate, was assumed to be greater than 2% before the study, and the only sample applied in this context was According to the results of the t test, it was revealed that this difference was statistically significant. In the research, 97 pieces of estate records were examined with the method of content analysis and the quantitative relationships between all of them and the total number of books in the custard lists were reported by looking at the gender, profession, neighborhoods they resided in, the types of books they owned, and the ratio of their total wealth to book wealth.

Anahtar Kelimeler

Estate Records, Kassam, Galata, Kadi, Registry

GALATA KADILIĞI TEREKE KAYITLARINA GÖRE KİTAP SAHİPLİĞİNE NİCEL BİR BAKIŞ

Öz

Terekeler, ölen şahısların geride bıraktıkları taşınır veya taşınmaz bütün mallarının, “kassam” olarak adlandırılan görevliler tarafından İslam hukuku çerçevesinde taksim edilip “katip”lerce kayıt altına alınmasıyla meydana gelmişlerdir. Tereke kayıtları ölen kişilerin meslekleri, sosyo-ekonomik ve entelektüel düzeyleri, sahip oldukları eşyalar ve geride bıraktıkları aile efradı hakkında önemli bilgiler içerdiğinden sosyal tarih çalışmalarının vazgeçilmez birincil kaynakları arasındadır. Kişilerin hayattayken sahip olduğu her türlü eşyanın dökümü olan tereke kayıtlarında sıklıkla kitap isimlerine de rastlanmaktadır. Bu terekeler incelenerek kişinin sahip olduğu kitap türleri ile entelektüel yaşam düzeylerine ilişkin bilgi sahibi olabilmek mümkündür. Bu çalışmanın amacı, tereke kayıtlarındaki kitaplardan hareketle 18. yüzyılın ilk yarısında belli bir sosyo-kültürel düzeye sahip olduğu bilinen Galata bölgesinde ölmüş olan insanların kütüphane ve kitap kültürü ile olan ilişkisini ortaya koymaktır. 1727-1745 (H.1140-1158) yılları arasındaki 18 yıllık zaman dilimindeki Galata kadı sicillerinde yer alan ve muhallefat listelerinde kitapları kaydedilmiş olan 97 adet tereke kaydı bu araştırmanın kapsamına alınmıştır. Çalışmada 18. yüzyılın ikinci yarısında Galata bölgesinde yaşamış olan ve bu çalışma kapsamına alınan, terekelerinde iki ve üzeri kitap kaydı bulunan 49 şahsın sahip olduğu kitapların toplam değerinin toplam servetlerine oranlarının ortalamasının, araştırma öncesinde %2’den büyük olduğu varsayılmış olup bu bağlamda uygulanan tek örneklem t testi sonucuna göre ise bu farkın istatiksel açıdan da anlamlı olduğu ortaya konulmuştur. Araştırmada içerik analizi yöntemi ile 97 adet tereke kaydı incelenmiş ve tereke sahiplerinin cinsiyetlerine, mesleklerine, sakini oldukları mahallelerine, sahip oldukları kitap türlerine, geride bıraktıkları toplam servetlerinin kitap servetlerine oranlarına bakılarak tüm bunların muhallefat listelerindeki toplam kitap sayıları ile arasındaki nicel ilişkileri raporlanmıştır. Elde edilen birtakım bulgulara göre 1727-1745 yılları arasındaki incelenen terekelerde kitap kayıtlarına en sık rastlanan yıl 1735 yılıdır ve kitap sahipliğinin en yoğun olduğu Galata mahalleleri ise o dönemdeki isimleri ile Cami-i Cedid ve Cami-i Kebir mahalleleridir.

Anahtar Kelimeler

tereke, kassam, muhallefat, kadı, Galata, sicil

Kaynakça

• Akyıldırım, T. (2010). 259 Numaralı Şer’iyye Sicili Defterine Göre Galata (Metin ve Değerlendirme), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Avcı, C. (2006). Naib. TDV İslam Ansiklopedisi (32), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 311-312. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/naib#2-osmanlilarda
• Aydın, M. A. (2003). Mehir. TDV İslam Ansiklopedisi (28), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 389-391. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/mehir
• Bardakoğlu, A. (1995). Feraiz. TDV İslam Ansiklopedisi (12), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 362-363. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/feraiz
• Belagat (2006). Güncel Türkçe Sözlük içinde. Erişim adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5cdd28773ee6e3.16302893
• Erünsal, İ. E. (1991). Türk Kütüphaneleri Tarihi II, Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını
• Iskat (2006). Güncel Türkçe Sözlük içinde. Erişim adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5cc5de4b2813d3.43228428
• İpşirli, M. (1992). Bilad-ı selase. TDV İslam Ansiklopedisi (6), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 151-152. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/bilad-i-selase
• İpşirli, M. (1996). Galata Sarayı. TDV İslam Ansiklopedisi (13), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 322-323.
• Karataş, A. İ. (1999). Tereke Kayıtlarına Göre XVI. Yüzyılda Bursa’da İnsan-Kitap İlişkisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 (8), 317-328.
• Kavaklı Kundakçı, S. (2014). Tereke Kayıtlarına Göre 19. Yüzyılda Merzifon’da Sosyal ve Ekonomik Hayat, International Journal of History Studies, 6 (4), 87-112. Erişim adresi: https://docplayer.biz.tr/docview/56/39199830/#file=/storage/56/39199830/39199830.pdf
• Kelpetin, Arpaguş, H. (2000). İlmihal. TDV İslam Ansiklopedisi (22), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 139-141.
• Kılavuz, A. S. (1989). Akaid. TDV İslam Ansiklopedisi (2), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 212-216.
• Kut, T. (1994). Darüttıbaa. TDV İslam Ansiklopedisi (9), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 10-11.
• Ortaylı, İ. (1996). Galata. TDV İslam Ansiklopedisi (13), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 303-307. Erişim adresi: https://islamansiklopedisi.org.tr/galata#1
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Sabev, O. (2016). İbrahim Müteferrika ya da İlk Osmanlı Matbaa Serüveni (1726-1746). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Saltık, E. (2007). Osmanlı Sosyal Hayatında Kitap, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
• Soysal, Ö. (2010). Osmanlı’da Neler Okundu, ‘Kütüphane Kurumu’ Nasıl Algılandı, Kurumlaşan ‘Gelenek’ Yoksa ‘Kütüphane Kültürü’ Müydü?, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 50(2), 163-175. Erişim adresi: http://dtcfdergisi.ankara.edu.tr/index.php/dtcf/article/view/1177/772
• Tak, E. ve Aydın, B. (2019). XVII. Yüzyılda İstanbul Medreselerinde Okutulan Kitaplar (Tereke Kayıtları Üzerine Bir Değerlendirme), Dil ve Edebiyat Araştırmaları (DEA), Bahar, 19, 183-236.
• Tanman, M. B. (1996). Galata Mevlevîhanesi. TDV İslam Ansiklopedisi (13), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 317-321.
• Tekin, E. C. (2018). Osmanlı’da Kitap Kültürü ve Batı Dünyası: Avrupalı Seyyahların Bakış Açısından Osmanlı’da Kitap ve Kütüphane Kültürü (1453-1699). İstanbul: Hiperlink Yayınları.
• Toraman, C. (2005). Bir Kamu Politikası Uygulama Aracı Olarak Tereke Muhasebesi ve Osmanlı Uygulaması, İSMMMO Yayın Organı, Mali Çözüm (71), 116-126. Erişim adresi: http://archive.ismmmo.org.tr/YAYINLAR/MALI_COZUM/MALICOZUM71.pdf
• Zubcevic, A. (2015). Book ownership in Ottoman Sarejevo 1707-1828, Leiden University, Doctoral Thesis, Holland.