Eine frühbyzantinische Kirche beim pisidischen Pednelissos und ihre kaiserzeitlichen Spolien

Yıl 2014, Sayı: 17, 257 - 280, 01.06.2014

Eric Laufer Johannes Lıpps

Öz

Pisidia’daki Pednelissos’da Bir Erken Bizans Dönemi Kilisesi ve Roma İmparatorluk Dönemi Devşirme Malzemesi

Öz

Pednelissos antik kenti, Pisidia dağlarının eteklerindeki Pamphylia kıyı ovasının kuzeyinde yer alır. Erken Bizans Dönemi’nde Pednelissos’ta da bölgedeki diğer kentlerde görülen özellikler göze çarpar, ve en küçük yerleşimlerde bile kiliselerin ve kilise-benzeri yapıların sayısı çok artar. Kentin içinde ve varoşlarında yapılan çalışmalarda 2003 yılında dört büyük bazilika ve iki küçük kilise belgelenmiştir. Bir başka kilise ise 1921 yılında Giuseppe Moretti’nin başkanlığındaki İtalyan ekip tarafından tanımlanarak kısa bir tanım ve planı ile birlikte yayımlanmıştır. Yayım zamanından bu yana kilisenin çok büyük apsisi hep tartışma konusu olagelmiştir. Yakın bir zamanda ise söz konusu kilise orta Bizans Dönemi’ne atfedilmiştir. Bu kilise ancak 2004 yılında, kentin güneyindeki yoğun çalılık alanda saptanmıştır. Roma Dönemi kentinden çıkan ve İmparatorluk Dönemi nekropolü ile kuşatılmış bir yol güneydoğuya uzanarak bu kiliseye doğru yönlenir. Büyük olasılıkla bu kilise söz konusu yolla bir şekilde bağlantılıydı fakat önemli bir kavşak veya iletişim noktasında yer almadığı da açıktır. Günümüzde yoğun bitki örtüsü altında yapının yalnızca temelleri görülebilmektedir. Depremler ve ilintili yamaç kaymalarından yapının tüm duvarları, özellikle güney yandakiler daha fazla etkilenmiştir. Yapının mevcut halinden, terk edildikten sonra taşlarının alınarak götürüldüğü anlaşılmaktadır. Proje kapsamında yapının mevcut duvarları ve mevcut mimari kalıntılar çizim ve fotoğraflama yöntemiyle belgelenmiş ve zemin planının yeniden değerlendirilmesi ve uğradığı değişiklikler, tarihsel gelişim sürecinin kilit aşamaları için bir altlık elde edilmiştir. Yapının oturduğu alan yaklaşık 27x13 m. ebatlarında uzunlamasına dikdörtgendir. Böylece yapı, kentteki 1, 4 ve 5 numaralı bazilikalardan sonra kentin en büyük dini yapısıdır. Nartheks ve naosa üçer aralıktan erişilmektedir. Apsis kuzeydoğu yöneliktir. Naosta 1.3 m. eninde iki haçvari paye günümüze ulaşmıştır. Ayrıca yapının kuzey köşesine bitişik inşa edilmiş bir başka mekana ait duvarları saptamış bulunuyoruz. Hem zemin planı hem de duvar tekniklerindeki farklılıklar yapının en az iki aşamada inşa edildiğini göstermektedir. Apsis ve naosun çoğu duvarları kuru örgü olarak, içte moloz taş çekirdek ve dışta kesme taş kaplama olarak inşa edilmiştir. Yer yer devşirme malzeme kullanılmıştır. Yapının tümünde, bu tekniğin görüldüğü duvarlar çok kötü durumda günümüze ulaşmıştır. Kimi köşeler ve haçvari payeler ise harçlı inşa edilmiş olup söz konusu duvarlar 1.70 m. yüksekliğe kadar ayakta olup yapının en iyi korunmuş kısımlarıdır. Geri kalan duvarların aksine haçvari payeler kaba kesilmiş bloklarla inşa edilmiştir.

Kaynakça

• Aydınoğlu – Çakmak 2011 Ü. Aydınoğlu – Ü. Çakmak, “A Rural Settlement in the Rough Cilicia-Isauria Region: Karakabaklı”, Adalya 14, 2011, 71-101.
• Belke – Mersich 1990 K. Belke – N. Mersich, Tabula Imperii Byzantini 7. Phrygien und Pisidien (1990).
• Deichmann 1974 F. W. Deichmann, “Zur spätantiken Bauplastik von Ephesus”, in: Mansel’e Armağan (Mélanges Mansel) 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları VII, 60 (1974) 549-570.
• Gliwitzky 2010 C. Gliwitzky, Späte Blüte in Side und Perge. Die pamphylische Bauornamentik des 3. Jahrhunderts n. Chr. (2010).
• Greenhalgh 1987 J. Greenhalgh, Roman Pisidia - a Study of Development and Change (Newcastle upon Tyne unpublished PhD Thesis 1987).
• Hellenkemper – Hild 2004
• H. Hellenkemper – F. Hild, Tabula Imperii Byzantini 8. Lykien und Pamphylien (2004).
• Jakobs 1987 P. Jakobs, Die frühchristlichen Ambone Griechenlands (1987).
• Karas – Ristow 2003 U. Karas – S. Ristow, “Kirchenbauten in Pednelissos (Pisidien)”, JbAC 46, 2003, 134-155.
• Kaymak 2009 G. Kaymak, Die Cumanın Camii in Antalya. Ihre Baugeschichte und ihre byzantinischen Ursprünge. Bauaufnahme - Bauforschung - Denkmalpflege (2009).
• Machatschek – Schwarz 1981
• A. Machatschek – M. Schwarz, Bauforschungen in Selge. TAM Ergänzungsband 9 (1981).
• Mitchell 1995 S. Mitchell, Cremna in Pisidia. An Ancient City in Peace and in War (1995).
• Moretti 1921 G. Moretti, “Le rovine di Pednelissós”, ASAtene 3, 1921, 79-133.
• Naumann – Kantar 1950
• R. Naumann – S. Kantar, “Die Agora von Smyrna”, in: Kleinasien und Byzanz, IstForsch 170 (1950) 75-87.
• Naumann 1987 R. Naumann, “Aizanoi. Bericht über die Ausgrabungen und Untersuchungen 1983 und 1984”, AA 1987, 301-358.
• Niewöhner 2007 Ph. Niewöhner, Aizanoi, Dokimion und Anatolien. Stadt und Land, Siedlungs- und Steinmetzwesen vom späteren 4. bis ins 6. Jh. n. Chr. (2007).
• Peschlow 1975 U. Peschlow, “Byzantinische Plastik aus Didyma”, in: J. Borchhardt (ed.), Myra. Eine lykische Metropole in antiker und byzantinischer Zeit, IstForsch 30 (1975) 303-357.
• Peschlow 1994 U. Peschlow, “Der mittelbyzantinische Ambo aus archäologischer Sicht”, in: Θυμίαμα. Στη μνήμη της Λασκαρίνας Μπούρα (1994) 255-260.
• Rott 1908 H. Rott, Kleinasiatische Denkmäler aus Pisidien, Pamphylien, Kappadokien und Lykien (1908).
• Sodini 1992 J.-P. Sodini, “Restes byzantins au sud de Fethiye (Makri, Telmessos) en Lycie occidentale”, in: Eυφρόσυνoν. Aφιέρωμα στoν Mανόλη Χατζηδάκη, Festschrift M. Chatzidakis II (1992) 549-560.
• Sodini 1994 J.-P. Sodini, “Les ambons médiévaux à Byzance: vestiges et problèmes”, in: Θυμίαμα. Στη μνήμη της Λασκαρίνας Μπούρα (1994) 303-307.
• Vandeput 1997 L. Vandeput, The Architectural Decoration in Roman Asia Minor. Sagalassos: a Case Study (1997).
• Vandeput – Büyükkolancı 1999
• L. Vandeput – M. Büyükkolancı, “Das große Propylon in Kremna in Pisidien”, IstMitt 49, 1999, 213-248.
• Vandeput – Köse 2002
• L. Vandeput – V. Köse, “Pisidia Survey Project: Melli 2000”, AnatSt 52, 2002, 145- 152.
• Vandeput – Köse 2006
• L. Vandeput – V. Köse, “Pisidien Survey Projekt: Pednelissos 2004”, AST 23.2 (2006) 351-358.
• Vandeput u. a. 2012 L. Vandeput – V. Köse – M. Jackson, “Results of the 2010 Pisidia Survey Project: Research in the Territory of Pednelissos”, AST 29.3 (2012) 269-292.
• Yegül 1986 F. Yegül, The Bath-Gymnasium Complex at Sardis (1986).