Reflection on the Sunrise Positions in Early and Middle Bronze Age Extramural Cemeteries in Anatolia

Yıl 2020, Sayı: 23, 59 - 85, 15.11.2020

A. Tuba Ökse

https://doi.org/10.47589/adalya.837489

Öz

In Early and Middle Bronze Ages extramural cemeteries in Anatolia, burials are occasionally oriented towards the rising sun in various seasons. The orientations of Early Bronze Age burials cluster towards the sunrise in autumn and winter; however, this differs in Middle Bronze Age cemeteries. Burials in Çavlum are mainly oriented towards the rising sun in summer, those in Yanarlar in spring, and in Gordion the winter months. The orientations towards the sunrise from the equinox to
the summer solstice in Yanarlar, Tatıka and Çavlum may reflect the superiority of light to darkness, or life to death. Only a few burials are oriented towards the rising sun during the harvest period. In the Early Bronze Age cemeteries of Gre Virike, Aşağı Salat, Elmalı-Karataş and Babaköy, sunrise positions during one
month after the autumn equinox dominate. In this month, fields are sown; henceforth, seeds wait for sprouting until the following spring. The rising sun between the equinox and winter solstice is preferred in the Middle Bronze Age, making a peak during the month prior to the winter solstice when animals mate. These give birth after around five months. This natural cycle might have been associated with the dead waiting in the grave like seeds in the ground or like the fetus awaiting life in the
spring.

Anahtar Kelimeler

burial orientation, sunrise, Bronze Age, Anatolia, Mesopotamia, lifecycle

Kaynakça

• Abusch, T. 1974. “Mesopotamian Anti-Wirtschaft Literature, Text and Studies I: The Nature of Maqlû, its Character, Divisions and Calendrical Setting.” JNES 33:251-62.
• Akçay, A. 2017. “A Late Uruk-Early Bronze Age Transitional Period Cemetery in The Upper Tigris Region: Aşağı Salat.” Olba 25:49-90.
• Akyurt, İ.M. 1998. MÖ 2. Binde Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• And, M. 1985. Geleneksel Türk Tiyatrosu Köylü ve Halk Tiyatrosu Gelenekleri. Istanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Ay, E. 2004. “2001 Yılı Müslümantepe Kazısı.” In Ilısu ve Kargamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2001 Yılı Çalışmaları, edited by N. Tuna, J. Öztürk, and J. Velibeyoğlu, 375-86. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi.
• Basedow, M.A. 2000. Beşik-Tepe, Das spätbronzezeitliche Gräberfeld. Tübingen: Philipp von Zabern.
• Beckman, G. 2011. “Sonnengott (Sun god) A. II. In Anatolien. Philologisch.” RLA 12.7-8:611-13.
• Belmonte, J.A., and A.C. González García. 2015. “The Pillars of the Earth and the Sky: Capital Cities, Astronomy and Landscape.” Journal of Skyscape Archaeology 1.1:9-38.
• Bilgen, N. 2005. Çavlum: Eskişehir Alpu Ovası’nda Bir Orta Tunç Çağı Mezarlığı. Eskisehir: Anadolu Üniversitesi Kütüphane ve Dokümantasyon Merkezi.
• Bittel, K., J. Steward, and J.L. Angel. 1939-1941. “Ein Gräberfeld der Yortan-Kultur bei Babaköy.” AfO 13:1-31.
• Black, J.A. 1981. “The New Year Ceremonies in Ancient Babylon: ‘Taking Bel by the Hand’ and a Cultic Picnic.” Religion 11:39-59.
• Black, J., and A. Green. 1992. Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia. An Illustrated Dictionary. London: British Museum Press.
• Black, J., A. George, and N. Postgate. 2000. A Concise Dictionary of Akkadian. 2nd (corrected) print. Santag 5. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Boratav, P.N. 2003. 100 Soruda Türk Folkloru. Istanbul: Koç Kültür Sanat Tanıtım Hizmetleri. Brown, D. 2000. Mesopotamian Planetary Astronomy-Astrology. Cuneiform Monographs 18. Groningen: STYX Publications.
• Byliss, M. 1973. “The Cult of the Dead Kin in Assyria and Babylonia.” Iraq 35.2:115-25.
• Cohen, M.E. 1993. The Cultic Calendars of the Ancient Near East. Bethesda, MD: CDL Press.
• Collins, B.J. 2007. The Hittites and Their World. Archaeology and Biblical Studies 7. Atlanta: Society of Biblical Literature.
• Çapar, Ö. 1978. “Roma Tarihinde Magna Mater Tapınımı.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 29.1-4:167-210.
• Çilingiroğlu, A., Z. Derin, E. Abay, H. Sağlamtimur, and İ. Kayan. 2004. Ulucak Höyük, Excavations Conducted Between 1995 and 2002. Ancient Near Eastern Studies Suppl. 15. Leuven: Peeters.
• Demirel, S. 2017. “An Essay on Hittite Cultic Calendar Based Upon the Festivals.” Athens Journal of History 3.1:21-32.
• Dugay, L. 2005. “Early Bronze Age Burials from Tell Ahmar.” Subartu 16:37-50.
• Durkheim, É. 1926. The Elemantary Forms of the Religious Life. A Study in Religious Sociology. Translated by J.W. Swain. London: Phototype. Original edition, London: George Allen & Unwin Ltd., 1915.
• Dürüşken, Ç. 2000. Roma’nın Gizem Dinleri: Antik Çağ’da Yaşamın ve Ölümün Bilinmezine Yolculuk. Istanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Düzgün, D. 2005. “Türkiye ve Azerbaycan Sahalarında Uygulanan Saya Geleneğinin Karşılaştırmalı Tahlili.” Milli Folkor 65:24-29.
• Edzard, D.O. 1965. “Mesopotamien: Die Mythologie der Sumerer und Akkader.” In Götter und Mythen im Vorderen Orient, edited by H.W. Haussig, 19-139. Stuttgart: Ernst Klett Verlag.
• Ekinbaş, Ö. 2018. “MÖ 3. Binde Orta Fırat Havzasında Ölü Gömme Uygulamaları Işığında Kültür Bölgeleri, Toplum Yapısı ve İnanç Analizi.” Master’s thesis, Kocaeli Üniversitesi.
• Eliade, M. 1994. Ebedi Dönüş Mitosu. Translated by Ümit Altuğ. Ankara: İmge Yayınevi.
• Eliade, M. 2007. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. Vol. 1, Taş Devrinden Eleusis Mysteria’larına. Translated by Ali Berktay. Istanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Emanet, A. 2017. “MÖ 3. Binde Kuzey Mezopotamya’da Ölü Yatırılış Yönleri Üzerine Düşünceler.” In Tematik Arkeoloji Sempozyumu 5: Arkeolojide Ritüel ve Toplum, Bildiri Özetleri. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi.
• Emre, K. 1978. Yanarlar: Afyon Yöresinde Bir Hitit Mezarlığı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Erhat, A. 1993. Mitoloji Sözlüğü. Istanbul: Remzi Kitabevi.
• Ertuğ, F. 2000. “Baharın Müjdecisi: Çiğdem (Crocus) ta da AN.TAH.SˇUMsˇar. Hititler Devri Anadolu Florasına Küçük Bir Katkı.” Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 3:129-36.
• Estin, C., and H. Laporte. 2005. Yunan ve Roma Mitolojisi. Ankara: TÜBİTAK.
• Foster, B.R. 2005. Before the Muses: an Anthology of Akkadian Literature. 3rd ed. Bethesda: CDL Press. Foster, B.R. 2007. “Mesopotamia.” In A Handbook of Ancient Religions, edited by J.R. Hinnells, 161-213. Cambridge: Cambridge University Press.
• Freud, S. 1993. Toplum Psikolojisi. Translated by K. Saydam. Istanbul: Düşünen Adam Yayınları.
• González García, A.C., and J.A. Belmonte. 2011. “Thinking Hattusha: Astronomy and Landscape in the Hittite Lands.” Journal for the History of Astronomy 42.4:461-94.
• González García, A.C., and J.A. Belmonte. 2014. “Sacred Architecture Orientation Across The Mediterranean: A Comparative Statistical Analysis.” Mediterranean Archaeology and Archaeometry 14.2:95-113.
• González García, A.C., and J.A. Belmonte. 2015. “Orientation of Hittite Monuments.” In Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy, edited by C. Ruggles, 1783-792. New York: Springer.
• Günay, U. 1995. “Ritüeller ve Hıdrellez.” Milli Folklor 26:1-3.
• Gürkan, G., and J. Seeher. 1991. “Die frühbronzezeitliche Nekropole von Küçükhöyük bei Bozüyük.” IstMitt 41:39-96.
• Güterbock, H.G. 1997. “Some Aspects of Hittite Festivals.” In Perspectives on Hittite Civilization, Selected Writings of Hans Gustav Güterbock, edited by H.A. Hoffner and I.L. Diamond, 87-90. AS 26. Chicago: The Oriental Institute.
• Haas, V. 1994. Geschichte der hethitischen Religion. Handbuch der Orientalistik 1. Der Nahe und der Mittlere Osten 15. Leiden: Brill.
• Hasluck, F.W. 1929. Christianity and Islam under the Sultans. 2 vols. Oxford: The Clarendon Press.
• Hazenbos, J. 2003. The Organization of the Anatolian Local Cults During the Thirteenth Century B.C. Cuneiform Monographs 21. Leiden: Brill.
• Hoffner, H.A. 1974. Alimenta Hethaeorum, Food Production in Hittite Asia Minor. American Oriental Series 55. New Heaven, CT: American Oriental Society.
• Horowitz, W. 1996. “The 360 and 364 Day Year in Ancient Mesopotamia.” JANES 24:35-44.
• Horowitz, W. 1998. Mesopotamian Cosmic Geography. Mesopotamian Civilizations. Winona Lake, IN: Eisenbrauns.
• Kalafat, Y. 2005. Doğu Anadolu’da Eski Türk İnanç İzleri. Ankara: Babil Yayıncılık.
• Kamil, T. 1982. Yortan Cemetery in the Early Bronze Age of Western Anatolia. BAR-IS 145. Oxford: British Archaeological Reports.
• Karaca, F. 2000. Ölüm Psikolojisi. Istanbul: Beyan Yayınları.
• Korfmann, M. 1986. “Vorbericht über die Ergebnisse der Grabungen am Beşik-Yassıtepe, Beşik Sivritepe und Beşik-Gräberfeld.” AA 1986.3:303-29.
• Köroğlu, K. 1999. “Mezopotamya’da Yeni Yıl Törenleri Nevruz’un Kökeni.” In Türk Dünyasında Nevruz, edited by N. Devlet, 35-39. Istanbul: Marmara Üniversitesi.
• Kramer, S.N. 1990. Tarih Sümer’de Başlar. Translated by M.İ. Çığ. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Lundquist, J.M. 1984. “The Common Temple Ideology of the Ancient Near East.” In The Temple in Antiquity: Ancient Records and Modern Perspectives, edited by T.G. Madsen, 53-76. Brigham: Young University.
• Massa, M. 2014. “Early Bronze Age Burial Customs on the Central Anatolian Plateau: A View from Demircihöyük-Sarıket.” AnatSt 64:73-93.
• Mellink, M.J. 1956. A Hittite Cemetery at Gordion. Philadelphia, PA: The University Museum.
• Mellink, M.J. 1964. “Excavations at Karataş-Semayük in Lycia, 1963.” AJA 68:269-78.
• Müller-Karpe, A. 2013. “Einige archäologische sowie archäoastronomische Aspekte hethitischer Sakralbauten.” In Tempel im Alten Orient, edited by K. Kaniuth, A. Löhnert, J.L. Miller, A. Otto, M. Roaf, and W. Sallaberger, 335-53. Wiesbaden: Harassowitz.
• Müller-Karpe, A. 2015. “Planning a Sacred Landscape. Examples from Sarissa and Hattusa.” In Sacred Landscapes of the Hittites and the Luwians, edited by A. D’Agostino, V. Orsi, and G. Torri, 83-92. Florence: Firenze University Press.
• Müller-Karpe, A., V. Müller-Karpe, and A. Schrimpf. 2009. “Geometrie und Astronomie im Stadtplan des hethitischen Sarissa.” MDOG 141:45-64.
• Nadali, D., and A. Polcaro. 2016. “The Sky from the High Terrace: Study on the Orientation of the Ziqqurat in Ancient Mesopotamia.” Mediterranean Archaeology and Archaeometry 16.4:103-8.
• Nakamura, M. 2002. Das hethitische nuntarriyasha-Fest. Uitgaven van het Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te Istanbul 94. Leiden: Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten.
• Oğuz, M.Ö. 2014. “Çağdaş Kentte Bir Yeniden Canlandırma Örneği: Çiğdem Günü.” Milli Folklor 101:25-39.
• Orthmann, W. 1967. Das Gräberfeld bei Ilıca. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Ökse, A.T. 2005. “Eskiçağdan Günümüze Ölü Gömme ve Anma Gelenekleri.” Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 5:1-8.
• Ökse, A.T. 2006a. “Gre Virike (Period I): Early Bronze Age Ritual Facilities on the Middle Euphrates.” Anatolica 32:1-29.
• Ökse, A.T. 2006b. “Early Bronze Age Chamber Tomb Complexes at Gre Virike (Period II A) on the Middle Euphrates River.” BASOR 339:21-46.
• Ökse, A.T. 2006c. “Early Bronze Age Graves at Gre Virike (Period II B): An Extraordinary Cemetery on the Middle Euphrates River.” JNES 65.1:1-37.
• Ökse, A.T. 2006d. “Eski Önasya’dan Günümüze Yeni Yıl Bayramları, Bereket ve Yağmur Yağdırma Törenleri.” Bilig 36:109-30.
• Ökse, A.T. 2007a. “A ‘High’ Terrace at Gre Virike to the North of Carchemish: Power of Local Rulers as Founders?” In Euphrates River Valley Settlement. The Carchemish Sector in the Third Millennium BC, edited by E. Peltenburg, 94-104. Levant Supplementary Series 5. Oxford: Oxbow.
• Ökse, A.T. 2007b. “Funerary Rituals at Gre Virike: A Third Millennium Ritual Place in Southeastern Anatolia.” In VITA: Belkıs Dinçol ve Ali M. Dinçol’a Armağan, edited by M. Alparslan, M. Doğan-Alparslan, and H. Peker, 549-59. Istanbul: Ege Yayınları.
• Ökse, A.T. 2017a. “MÖ Üçüncü Binde Orta Fırat Havzasında Yaşam Döngüsü Algısı: Gre Virike Örneği.” In I. Uluslararası Harran ve Çevresi Arkeoloji ve Tarih Sempozyumu, Bildiri Özetleri, 14-15. Sanliurfa: Harran Üniversitesi.
• Ökse, A.T. 2017b. “Tatıka Kazıları: Yukarı Dicle Havzasında ETÇ I-II Mezarlığı ve Ritüel Yapılar.” In Dumlupınar Üniversitesi V. Uluslararası Arkeoloji Sempozyumu: Arkeoloji, Anadolu, Zaman ve Mekân, edited by G. Coşkun, 15-30. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Ökse, A.T. Forthcoming. “Orientation of Early Bronze Age Mortuary Structures in South-Eastern Anatolia towards the Rising Sun: A Case Study on Gre Virike and Tatıka.” In From Past to Present: Studies in Memory of Manfred O. Korfmann, edited by E. Pernicka, S.W.E. Blum, T. Efe, and T.L. Kienlin.
• Ökse, A.T., and S. Eroğlu. 2013. “The Tradition of Burning the Corpse in the Upper Tigris Region: A Case Study on Zeviya Tivilki in the Upper Tigris Region.” Akkadica 134.2:159-85.
• Özergin, M.K. 1969. “Halk Takviminde Aylar.” Türk Folklor Araştırmaları 12.238:5275-277.
• Özgüç, T. 1948. Öntarihte Anadolu’da Ölü Gömme Adetleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özkan, T., and H. Erkanal. 1999. Tahtalı Barajı Kurtarma Kazısı Projesi. Izmir: İzmir Arkeoloji Müzesi. Parlıtı, U. 2019. “MÖ III. Binyıl Doğu Anadolu Bölgesi’nin Ölü Gömme Gelenekleri ve Mezar Tipleri.” Ph.D. diss., Atatürk Üniversitesi.
• Rieff, P. 2010. “Tarih, Psikanaliz ve Sosyal Bilimler. Translated by G.V. Canik.” Tarih Okulu 7:109-27. Ruggles, C.L.N., ed. 2015. “Best Practice for Evaluating the Astronomical Significance of Archaeological Sites.” In Handbook of Archaeoastronomy and Ethnoastronomy, 373-88. New York: Springer.
• Sachs, A. 1969. “Temple Program for the New Year’s Festival at Babylon.” In Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, edited by J.B. Pritchard, 331-34. 3rd ed. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Sallaberger, W. 1993. Der kultische Kalender der Ur III-Zeit. Vol. 1. Untersuchungen zur Assyriologie und vorderasiatischen Archäologie 7.1. Berlin: Walter de Gruyter.
• Sarı, E. 1970. “İnsan-Doğa İlişkilerinin Halk Takviminde Yansıması.” Folklor 2.19-22:68-70.
• Seeher, J. 1992. “Die Nekropole von Demircihöyük-Sarıket Grabungskampagne 1991.” IstMitt 42:5-19.
• Sertok, K., and R. Ergeç. 1999. “A new Early Bronze Age Cemetery: Excavations Near The Birecik Dam, Southeastern Turkey, Preliminary Report (1997-98).” Anatolica 25:87-103.
• Sevinç, F. 2008. “Hitit Dininde Arinna’nın Güneş Tanrıçası ve Onunla Özdeş Tutulan Diğer Tanrıçalar.” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1:175-95.
• Shepperson, M. 2012. “The Rays of Sˇ amasˇ: Light in Mesopotamian Architecture and Legal Practice.” Iraq 74:51-64.
• Sina, A. 2004. “Eleusis’de Demeter Kültü ve Kadın Ritüelleri/The Cults of Demeter and the Rituals held by Women at Eleusis.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 44.1:37-52.
• Sina, A. 2015. “Eskiçağda Atina’da Şenlikler.” Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2.1:42-59.
• Singer, I. 1984. The Hittite KI.LAM Festival, Part Two. Studien zu den Boğazköy-Texten 28. Wiesbaden: Harrasowitz.
• Speiser, E.A. 1969. “A Vision of the Nether World.” In Ancient Near Eastern Texts relating to the Old Testament, edited by J.B. Pritchard, 109-10. 3rd ed. Princeton Studies on the Near East. Princeton, NJ: Princeton University Press.
• Stewart, J.R. 1936. “The Cemetery.” In W. Lamb “Excavations at Kusura near Afyon Karahisar.” Archaeology 86:1-64.
• Şahin, A. 2016. “Önsöz.” In Psikanaliz Yazıları. Psikanaliz ve Tarih, 11-16. Baharlık Kitap Dizisi 33. Istanbul: Bağlam.
• Taracha, P. 2000. Ersetzen und entsühnen. Das mittelhethitische Ersatzritual für den Großkönig Tuthalija (CTH 448.4) und verwandte Texte. Leiden: Brill.
• Thomson, G. 1983. Eski Yunan Toplumu Üstüne İncelemeler. Tarih Öncesi Ege. Translated by C. Üster. Istanbul: Payel Yayınları.
• Tsukimoto, A. 1985. Untersuchungen zur Totenpflege (kispum) im Alten Mesopotamien. Neukirchen: Neukirchener Verlag.
• Türkmen, F. 1969. “Boğazlıyan’da Çiğdem Pilavı.” Türk Folklor Araştırmaları 12.242:5389-390.
• Uhri, A. 2006. “Batı Anadolu Erken Tunç Çağı Ölü Gömme Gelenekleri.” Ph.D. diss., Ege Üniversitesi.
• Uhri, A. 2010. Anadolu’da Ölümün Tarih Öncesi. Istanbul: Ege Yayınları.
• Valentini, S. 2011. “Burials and Funerary Practices.” In Associated Regional Chronologies for the Ancient Near East and the Aastern Mediterranean. Vol. 1, Jezirah, edited by M. Lebeau, 267-68. Turnhout: Brill.
• Vince, A., B. Jovanović, I. Vince, and O. Vince. 1996. “Astronomical Orientations of Graves and Skeletons in Gomolova and Morkin.” Publications of the Astronomical Observatory of Belgrade 54:199-202.
• von Schuler, E. 1965. “Kleinasien: Die Mythologie der Hethiter und Hurriter.” In Götter und Mythen im Vorderen Orient, edited by H.W. Haussig, 143-215. Wörterbuch der Mythologie 1.1. Stuttgart: Ernst Klett Verlag.
• Warner, J.L. 1994. The Early Bronze Age Village of Karataş. Vol. 2, Elmalı-Karataş. Bryn Mawr: Bryn Mawr College.
• Wulf, C. 2009. Tarihsel Kültürel Antropoloji. Translated by Ö.D. Sarısoy. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yücel, Ç. 2015. “Dionysos Bayramları ve Şenlikleri.” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4:151-64.
• Zangger, E., and R. Gautschy. 2019. “Hitit Dininin Göksel Yönleri: Açık Hava Tapınağı Yazılıkaya Üzerine Bir İnceleme.” Journal of Skyscape Archaeology 5.1:5-38.