BATILILAŞMA DÖNEMİ OSMANLI SARAYLARINDA ZİYAFET MEKÂNININ İNŞASI

Yıl 2025, Cilt: 1 Sayı: 1, 46 - 64, 30.09.2025

Nevin Kurtay

Öz

19. yüzyılda Tanzimat’la başlayan ve “Batılılaşma” olarak adlandırılan süreç, Batı toplumlarında görülen kendiliğinden ve bağımsız bir modernleşmenin ürünü olmaktan ziyade, farklı bir toplumsal yapı ve koşullar çerçevesinde şekillenmiş; bu doğrultuda, Osmanlı İmparatorluğu’nda benimsenmeye çalışılan kendine özgü bir “toplum modeli” olarak ortaya çıkmıştır. Bu dönüşüm, öncelikle başkent İstanbul’da gözlemlenmiş, sürecin taşıyıcılığını ise Osmanlı sarayı ile bürokratik seçkinler üstlenmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nda Batılılaşma hareketi, başlangıçta Batı menşeili malların tüketimi ile resim ve mimari alanında Batılı biçimlerin benimsenmesi gibi somut göstergeler üzerinden ortaya çıkmıştır. Bu unsurlar, belirli toplumsal gruplar aracılığıyla geniş Osmanlı toplumuna aktarılmış; zamanla Osmanlı sanatı, mimarisi ve maddi kültürünün yeniden üretim süreci içerisinde içselleştirilerek toplumsal geleneğin bir parçası hâline gelmiştir. Bu dönüşüm en net biçimde, devlet eliyle inşa edilen resmî yapılar ile saraylar ve bürokratik seçkinlerin konutlarında izlenebilir. Özellikle Dolmabahçe, Beylerbeyi ve Yıldız sarayları gibi yapılarda ve yüksek bürokratlara ait konutlarda, Batılılaşma süreciyle birlikte “ziyafet mekânları” ya da başka bir ifadeyle “yemek odası” kavramı mimari düzlemde kendini göstermeye başlamıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nda Batılılaşma öncesi klasik dönemde ziyafet, mimari bağlamda doğrudan bir politik ya da sembolik temsiliyet aracı olarak işlev görmemekteydi. Ancak Batılılaşma süreciyle birlikte, saray yapıları ve seçkin sınıfa ait konutlarda ziyafete özgü mekânların ortaya çıkması, mimaride temsilin mekânsal bir ifadesi hâline gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu , Batılılaşma , Ziyafet kültürü , Saray , Mimari mekân , Diplomatik temsil

CONSTRUCTION OF BANQUET HALLS IN OTTOMAN PALACES DURING THE WESTERNIZATION ERA

Öz

The process known as “Westernization,” initiated in the Ottoman Empire with the Tanzimat reforms of the nineteenth century, was not the result of a spontaneous and independent modernization, as seen in Western societies. Rather, it was shaped within a distinct social structure and conditions, emerging as a unique “social model” that the Empire sought to adopt. This transformation was most visibly observed in the capital, Istanbul, where it was carried forward by the Ottoman court and bureaucratic elite. Initially, Westernization in the Ottoman context manifested through the consumption of Western goods and the adoption of Western artistic and architectural forms. These elements were transmitted to the broader Ottoman society through specific social groups and, over time, were internalized within the processes of reproduction of Ottoman art, architecture, and material culture, eventually becoming part of social tradition. The most explicit architectural reflections of this transformation can be traced in state-sponsored official buildings, palaces, and the residences of the bureaucratic elite. Notably, in palaces such as Dolmabahçe, Beylerbeyi, and Yıldız, as well as in elite residences, the Westernization process gave rise to the emergence of “banquet spaces” or “dining rooms” as a new architectural concept. In the pre-Westernization classical period of the Empire, banquets did not serve as direct political or symbolic instruments of representation in architectural terms. However, with the appearance of spaces specifically designated for banqueting in palatial and elite architecture, banquets became spatial expressions of representation within the Ottoman modernization project.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire , Westernization , Banquet culture , Palace , Architectural space , Diplomatic representation

Kaynakça

• And, M. (1993). Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Atıl, E. (1999). Levni and the Surname: The story of an eighteenth-century Ottoman festival. Koç Bank Yayınları.
• Altınay, A. R. (1913). Lale devri. İstanbul: Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekâsı.
• Ayverdi, İ. (2016). Somat. In Kubbealtı Lugatı - Misalli Büyük Türkçe Sözlük (çevrimiçi sürüm). İstanbul: Kubbe Altı Neşriyatı. Erişim adresi: https://lugatim.com/s/somat
• Busbecq, O. G. (1927). The Turkish Letters of Ogier Ghiselin de Busbecq. Clarendon Press.
• Cezar, M. (1991). 19. Yüzyıl Beyoğlusu. İstanbul.
• Çağman, F., Tanındı, Z. (1979). Topkapı Sarayı Müzesi İslam Minyatürleri. Tercüman Yayınları.
• Çelik, M. (2015). Fatih Sultan Mehmed dönemi ferman ve arşiv belgeleri (Cilt 3). Gebze Belediyesi Kültür Yayınları.
• Dallam, T. (1893). Early voyages and travels in the Levant . London: Hakluyt Society.
• D'Ohsson, M. (1790). Tableau général de l'Empire othoman, divisé en deux parties, dont l'une comprend la législation mahométane; l'autre l'histoire de l'Empire othoman (Vol. 3). De l'imprimerie de Monsieur.
• Faroqhi, S. (2000). Subjects of the Sultan: Culture and Daily Life in the Ottoman Empire. I.B. Tauris.
• Gautier, T. (1853). Constantinople. Michel Lévy Frères.
• Göncü, T. C. (2006). Beylerbeyi Sarayı’nın inşâ süreci, teşkilâtı ve kullanımı [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Hill, A. (1740). The present state of the Turkish Empire.
• İnalcık, H. (1994). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300–1600). Yapı Kredi Yayınları.
• İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. (t.y.). II. Abdülhamid fotoğraf albümleri [Fotoğraf albümü]. NEKYA 90552.
• L’Illustration, No. 589, 10 Juin 1854.
• L'Illustration, Journal Universel. (1854, 1856).
• La Broquière, B. de. (1892). Le voyage d'outremer de Bertrandon de la Broquière: premier conseiller de Philippe le Bon, duc de Bourgogne (C. H. A. Schefer, Ed.). E. Leroux. (Original work published 1432-1433)
• Mehmed Efendi, Y. (1283). Sefâretnâme-i Fransa. İstanbul.
• Montagu, L. M. W. (1861). The letters and works of Lady Mary Wortley Montagu (W. Moy Thomas, Ed.; 3rd ed., Vol. 1). London: Henry G. Bohn.
• Müller, G. A. (1897). Letters from Constantinople. London & New York: Longmans, Green, & Co.
• Saint-Genois, J. de, Yssel de Schepper, G.A. (1856). Missions diplomatiques de Corneille Duplicius de Schepper, dit Scepperus, ambassadeur de Christiern II, de Charles V, de Ferdinand Ir et de Marie, reine de Hongrie, gouvernante des Pays-Bas, de 1523 à 1555. Hayez.
• Schweigger, S. (1964). Ein newe Reiss Beschreibung auss Teutschland nach Constantinopel und Jerusalem. Akademische Druck. (Orijinal eser 1608'de yayımlandı). The Graphic, 28 Dec 1895, p. 715.
• Tözün, B. (2006). Beylerbeyi Sarayı iç mekân dekorasyonu. Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Ünsal, A. (1994). Mutfak. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (C. 6, ss. 8). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Vehbi, S. (2007). Surname-i Vehbi: Sultan Ahmed’in düğün kitabı (M. Tulum, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Walsh, R. (1836). A residence at Constantinople (Vol. 2). Frederick Westley and A. H. Davis.