CEDİTÇİLERİN DİL VE ÜSLUP ÖZELLİKLERİ: HÜRRİYET GAZETESİ ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 2, 59 - 78, 31.12.2024

Yusuf Avcı , Hasibe Gül Dogan

Öz

Abdurrauf Fıtrat’ın; Behbudi, Vasli Sıddıkîlerle 1917- 1918 yıllarında Semerkant'ta yaşarken Hürriyet gazetesinde yazarlık yaptığı bilinmektedir. Türk dünyasına hâkim olan Tercüman gazetesinden sonra yine Tercümanın temel çizgisinde Türk dünyasına yayın hayatına giren Hürriyet gazetesi halkı bilinçlendirmek için bir araç olmuştur. Gazeteler doğrudan kitle iletişim araçlarıdır. Bu yönüyle toplumun fikir dünyasından ve sosyolojik yapısından uzakta kalamazlar. Aydınlar ve fikir adamları toplumu gazete aracılığıyla bilgilendirir ve yönlendirir. Bu yönüyle gazeteler fikir adamının şahsında toplumun düşünce kodlarıyla da uyumlu olmak zorundadır. Bilindiği gibi edebiyatta yazarın üslubunun yanında bir milletin de üslubu vardır. Yazar üslubunu milletin üslubu çerçevesinde okuruna sunmak zorundadır. Gazeteciliğin diğer edebi türlerden farklı tarafı diğer edebi türlere göre en üst düzeyde okuru önemsemesi gerekmektedir. Bu yönüyle yazarla toplumun özdeşleşme durumu incelenebilir. Yapılan çalışmanın amacı Ceditçilik hareketinin Hürriyet gazetesinin basın diline nasıl yansıdığını incelemektir. Çalışmanın malzemesini 1917-1918 yıllarında Taşkent’te basılmış olan Hürriyet gazetesinden seçilmiş beş ve ortalama 1000 kelimelik gazete haberi çeviri yazıya aktarılarak incelenmiştir. Aktarılan metinler anlam merkezli bir yaklaşımla incelenmiştir. Buna göre cümleler düşünce genetiğinden öznellik nesnelliğe göre metinlerdeki cümleler yüklemin yerine ve türüne göre, söz varlığında yer alan yabancı kelime sayılarına göre, birleşik fiil sayısına ve yakın anlamlı kelime sayısına göre incelenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda Ceditçilerin, Türk diline ve Türk düşünce sistemine olan bağlılıkları; dil kullanımı, cümle yapıları, söz varlıkları ve üslupları Hürriyet gazetesinin yazı diline açıkça yansımıştır. Bunun yanında Ceditçiler, dilde anlaşılırlığı esas alıp dilin zenginliğini kullanarak özellikle insanı yani milletini ön plana çıkarmış, gazeteler aracılığıyla halka ulaşarak milli hissi kuvvetlendirerek milli uyanışa katkı sağladığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Ceditçilik, gazete haberi, milli uyanış, Türk düşünce sistemi

Kaynakça

• Akar, A. (2019). Düşünen Türkçe. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksan, D. (2006). Türkçenin Zenginlikleri İncelikleri. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Atabay, N., Özel S., Çam, A. (1981) Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Avcı, Y. (2019). Fıtrat ve Ceditçilik. İstanbul: Hiperyayın Yayınları.
• Avcı, Y., Çiçek, S. (2019). Toplumun Edilgen Cümle Algısı. Language and Literature, 14(4), 1737-1754.
• Avcı, Y., Akgün, M. A. (2018). Türk Düşünce Sistemindeki İkili Yapının Sosyolojik Yansımaları. Gelecek Vizyonlar Dergisi- Future Visions Journal, vol.Eylül, no.4, 33-39.
• Avcı, Y. (2020). Ceditçi Fıtrat ve Eserlerinden Örnekler. İstanbul: Hiperyayın Yayınları
• Avcı, Y., Satılmış, A. (2020) Dilin Öznellik ve Nesnellik Özelliği Çerçevesinde Yabancı Dil Eğitiminin Türk Toplumunun Yapısına Etkileri. Route Educational Social Science Journal. Vol7, no.11,217-226
• Avcı, Y. (2012). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Dil-Düşünce Analizi Teorisi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(3), 1-15.
• Avcı, Y., Köroğlu, A. (2023). Yapım Eklerinin Anlam Merkezli Sınıflandırılması ve Anlam Havuzları. Cumhuriyetin Yüzüncü Yılında Türkçemiz (Edt. Ömer Solak – İbrahim Coşkun) içinde (s. 333-354). Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• Bozgöz, F. (2004). Dil Toplum İlişkisi ve Ari- Sami Polemiğinde Dil ve Sami Dilleri. EKEV Akademi Dergisi, cilt: VIII, sayı: 20, s. 277-294
• Göçer, A. (2012). Dil-kültür ilişkisi ve etkileşimi üzerine. Türk Dili, 729(1), 50-57.
• Hacıeminoğlu, N. (1992). Türk Dilinin Mantık Sistemi ve Kelime Aileleri "Türk Kültürü Araştırmaları", Ankara, V. I. XXVI i i/1-2.
• Kıllıoğlu, M. E. (2019). Çarlık Rusyasında Ceditcilik/Yeni Usul Hareketi. Journal of Awareness, 4(1), 65-90. https://doi.org/10.26809/joa.4.006
• Kuram, K. (2018). Dil ve Toplum İlişkisi. İçinde: Yüksel Yıldırım (ed.) Sosyoloji Yazıları, 81-118.
• Öztürk, G. (2016). Türkistan’da Ceditçilik ve Basın Faaliyetleri. İletişim Çalışmaları Dergisi, 2(1), 95-115.
• Küçük, S., Avcı, Y., Şengül, E. (2017). Toplumun Devrik Cümle Hakkındaki Düşüncesi ve Nesirde Devrik Cümlenin Yeri. Journal of History Culture and Art Research, 6(6), 542-555. doi: http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v6i6.1097
• Yıldırım, F. (2015). Türkiye Türkçesi ve Ağızlarında Devrik Dizim Üzerine. Prof. Dr. Mehmet Özmen Adına Sözdizimi Çalıştayı Bildirileri.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2021). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Zengin, E. (2017). Türkçenin Diğer Dillerle Etkileşimi ve sonuçları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(52).