Türkçenin İkinci Dil Olarak Öğretiminde Üstbilişsel Dinleme Stratejilerini ve Eylem Odaklı Yaklaşımı İçeren Dinleme Modeli Geliştirilmesine Yönelik İhtiyaç Analizi Geliştirme Çalışması: Öğrenci ve Öğretici Görüşleri

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 23 - 40, 30.06.2025

Veli Gök , Talat Aytan

Öz

Dinleme, anlamanın ilk koşuludur. Anlamak için sarf edilen bu çaba, işitmenin ötesinde bilinçli ve istekli bir davranış sergileme durumudur. Türkçenin ikinci dil olarak öğretiminde anlama becerilerinden dinleme, diğer bütün dil becerilerini doğrudan etkilemektedir. Alan yazınında dinleme becerisi dört dil becerisi içinde en az çalışılarak ihmal edilen, ölçülmesi zor bir dil becerisi olmasının yanı sıra diğer becerilere olan etkisi açısından lokomotif rolü üstlenmektedir. Bununla beraber dinleme becerisinin gelişimi, hayat boyu devam etmektedir. Bu çalışma ile Türkçenin ikinci dil olarak öğretiminde üstbilişsel dinleme stratejilerini ve eylem odaklı yaklaşımı içeren dinleme modeli geliştirilmesine yönelik bir ihtiyaç analizi ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu amaca uygun ihtiyaç analizi formu oluşturulmuş ve Türkiye’nin Batı Karadeniz Bölgesi’deki bir TÖMER’de öğrenim gören 40 B1 düzeyi öğrencinin görüşlerine başvurulmuştur. Bununla beraber farklı TÖMER’lerde öğreticilik yapan 5 yabancılara Türkçe öğreticisinin görüşleri de alınmıştır. Nitel araştırma yöntemlerinden durum araştırmasına uygun tasarlanan çalışmada veri toplama aracı olarak görüşme tekniğinden faydalanılmıştır. Verilerin analizinde içerik analizi tekniği kullanılmıştır. İkinci dil olarak Türkçe öğrenenlerin görüşleri doğrultusunda, öğrencilerin en zorlandıkları becerinin öncelikli olarak yazma ve dinleme becerisi olduğu, dinlemede çoğunluğun hız noktasında zorluk yaşadığı belirlenmiştir. Öğreticilerin görüşleri doğrultusunda ise dinleme süreçlerinin (öncesi, sırası, sonrası) Türkçenin ikinci dil olarak öğretiminde üstbilişsel dinleme stratejileri ve eylem odaklı yaklaşımı içeren modele (ÜSTMOD) uygun hazırlanan dinleme etkinlikleri eşliğinde gerçekleşmesi gerektiği, sistemli ve yeni bir dinleme modeline alanda ihtiyaç duyulduğu, modelin dinleme becerisinin yanı sıra okuma, konuşma ve yazma becerilerinin gelişmesine de olumlu katkılar sağlayacağı sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçenin İkinci Dil Olarak Öğretimi , Dinleme Becerisi , Üstbilişsel Stratejiler , Eylem Odaklı Yaklaşım , İhtiyaç Analizi

Etik Beyan

Çalışma etik kurul izni ile kurallara uygun bir şekilde gerçekleştirilmiştir.

Kaynakça

• Aydeniz, S., Haydaroğlu, M. (2021). Dört temel dil becerisi alanında yapılan lisansüstü tezlerin bibliyometrik analizi. Türkiye Eğitim Dergisi, 6(1), 200-216.
• Ceylan Çapar, M. ve Ceylan, M. (2022). Durum çalışması ve olgubilim desenlerinin karşılaştırılması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(Özel Sayı 2), 295-312.
• Creswell, J.W. (2017). Araştırma Deseni: Nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları. 3. Baskı, Eğiten Kitap Yayınevi: Ankara.
• D- AOBM. (2021). Diller İçin Avrupa Ortak Başvuru Metni: Öğrenme, Öğretme ve Değerlendirme, Tamamlayıcı Cilt. (MEB Komisyonu, Çev.) Ankara: Pozitif Matbaa.
• Demirel, İ. F., Fakazlı, Ö. (2021). A CEFR-based comparison of English and Turkish Language teaching course books in terms of speaking and writing skills. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi [Journal of Theoretical Educational Science], 14(2), 167-185.
• Doğan, Y. ve Özçakmak, H. (2014). Dinleme becerisinin eğitimi üzerine yapılan lisansüstü tezlerin değerlendirilmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 2(2), 90-99.
• Eş, A. T., Aktaş, E. (2023). Yabancı dil olarak Türkçe ders kitaplarındaki üretici dil becerileri etkinliklerinin eylem odaklı yaklaşıma göre incelenmesi. RumeliDE Dil Ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi(Ö13), 157-197. https://doi.org/10.29000/rumelide.1379142.
• Fu, Y., Wang, M., Min, S., Zhou, S., & Pan, X. (2023). Exploring the relationship between metacognitive awareness and Chinese EFL learners’ listening skills. Frontiers in Psychology, 14, 1148610.
• İpek, Ö. F., & Eğilmez, N. İ. (2023). Yabancı dil olarak İngilizce ve Türkçe öğretimi ders kitaplarının CEFR ölçütlerine göre değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 36 (1). 372-390.
• Karahan, S., Uca, S. & Güdük, T. (2022). Nitel araştirmalarda görüşme türleri ve görüşme tekniklerinin uygulanma süreci. Nitel Sosyal Bilimler, 4(1), 78-101. https://doi.org/ 10.47105/nsb.1118399.
• Kurudayıoğlu M. ve Kiraz, B. (2020). Dinleme stratejileri. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(2), 386-409.
• Miles, M.B. ve Huberman, A.M. (1994). Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook (İkinci baskı). Sage Publishing.
• Paradis, E., O'Brien, B., Nimmon, L., Bandiera, G., & Martimianakis, M. A. (2016). Design: Selection of data collection methods. Journal of graduate medical education, 8(2), 263-264.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods. (Third Edition). Sage Publications, United State of America.
• Plonsky, L. (2011). The effectiveness of second language strategy instruction: a meta‐analysis. Language learning, 61(4), 993-1038.
• Potur, Ö. (2023). Dinleme becerisi üzerine yapılan lisansüstü tezlerin incelenmesi. RumeliDE Dil Ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (33), 126-150. https://doi.org/10.29000/rumelide.1283685.
• Sarısoy, B. (2023). Üstbilişsel öğretimin, Türkiye'de yükseköğretim düzeyindeki yabancı dil dinleyicilerinin dinlediğini anlama performansı, üstbilişsel dinleme farkındalığı ve dinleme kaygısı üzerindeki etkisi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Sevim, O. & İşcan, A. (2012). Türkçenin eğitimi ve öğretimi alanında yapılan yüksek lisans tezlerinde geçen anahtar kelimelere dönük bir içerik analizi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 7(1). 1863-1873.
• Soyuçok, M. (2022). Dinleme becerisi üzerine hazırlanan lisansüstü tez çalışmalarının bibliyometrik analizi. Uluslararası Eğitim Bilim Ve Teknoloji Dergisi, 8(1), 66-80. https://doi.org/10.47714/uebt.1079623.
• Toker, A. (2022). "Sosyal Bilimlerde Nitel Veri Analizi İçin Bir Kılavuz", Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2022 Sayı 51: Özel sayı 1, 319-345.
• Yalçın, A. (2002). Türkçe öğretim yöntemleri yeni yaklaşımlar. Ankara: Akçağ Yayıncılık.
• Yıldırım, A. (2024). Dinleme üstbiliş strateji eğitiminin yabancı dil olarak Türkçe öğrenenlerin dinleme becerisine etkisi. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (8. Basım). Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Yüce, S. N. ve Söğümlü, Ü. (2023). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminin değerlendirilmesine yönelik bir durum çalışması. Aydın TÖMER Dil Dergisi, 8(2), 191-230.
• Zhang, L., Yu, X., & Goh, C. C. (2024). Improving performance and metacognitive awareness in listening through metacognitive instruction for Chinese language learners. RELC Journal, 55(2), 578-585.
• Wang, Y., & Yang, S. (2024). A review of the effects of metacognitive strategies on learners' English listening. Journal of Education, Humanities and Social Sciences, 26, 124-129.