Toplumu Yeniden Düşünmek: Hayvanların Sosyolojideki Konumu

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 162 - 182, 30.09.2021

Eylül Tuğçe Alnıaçık Özyer

Öz

Sosyoloji, kuruluşu, sınırları, çalışma araçları, kavramsallaştırmaları ile insanmerkezci bir disiplindir. Bu sebeple insandışı varlıkların disiplin içindeki pozisyonları ikincil, kullanıma yönelik, nesneleştirici yaklaşımların dolayımıyla tesis edilmiştir. Fakat son dönemlerde önemli teorik ve ampirik veriler eşliğinde bu yaklaşımın tereddüt ve eleştiriler ile daha sık karşılaştığını söylemek mümkündür. Bu bağlamda bu çalışmanın konusu, hayvanların sosyoloji içinde uzun bir dönem boyunca göz ardı edilmelerine sebebiyet veren etmenleri belirlemek, nesneleştirilmiş varlıklarından beslenen kısıtlayıcı tasavvura getirilen teorik alternatiflere değinmek ve bu gelişmeler doğrultusunda sosyoloji alanında hayvanların öne çıkmaya başladığı literatüre yer vermektir. Bu minvalde bu çalışmanın kapsamını belirleyen duraklardan ilki insanın dışa kapalı, bütünüyle özerk bir varlık oluşuna dair düşüncelerimizi yeniden sorgulamamız gerektiğini bize gösteren düşünsel güzergâhtır. Zira modern bilimsel disiplinlerin yerleştiği dönemin koşulları gereği, doğa-kültür ikiliği sosyoloji alanına da doğrudan aktarılmış, insanın diğer varlıklar ile ilişkisi uzun bir dönem boyunca belirli ve mühim önkabuller etrafında şekillenmiştir Çalışmanın ikinci durağı ise sosyoloji alanında nispeten geç olsa da, hayvanlara yönelik ilginin artışıdır. Modern hayatın olağan akışında, her yere, oldukça çeşitli biçimlerde nüfuz eden hayvanlara yönelik çalışmalar, sosyolojinin bazı alt alanlarıyla temas eder hale gelmeye başlamıştır. Özellikle hayvanlarla ilişkimizin niceliksel olarak her alana yayılmış olsa da niteliksel anlamda çoğunlukla tahakküm ve sömürü üzerinden sürdürülmesi meselenin ayrımcılık bağlamında ele alınmasını zorunlu kılmıştır. Tüm bunlarla beraber çalışmanın amaç ve kaygısı, toplumun heterojen bir varlık olarak yeniden gözden geçirilmesinin gerek etik, gerek analitik sonuçları hasebiyle önemli kazanımlar yaratma ihtimalidir.

Anahtar Kelimeler

insan-hayvan ilişkisi, toplum, öznellik, hayvan çalışmaları

Kaynakça

• A Course in Animal Sociology at Harvard University. (1932). Science, 76(1971), 319-319.
• Agamben, A. (2013). Kutsal İnsan: Egemen İktidar ve Çıplak Hayat (İsmail Türkmen, Çev.). Ayrıntı.
• Agamben, A., & Meryem Mine Çilingiroğlu. (2009). Açıklık: İnsan ve Hayvan. Yapı Kredi.
• Alger, J. M. & Alger, S. F. (t.y.). The Social World of a Cat Shelter. Temple University Press.
• Arluke, A. (2003). Ethnozoology and the future of sociology. International Journal of Sociology and Social Policy, 23(3), 26-45.
• Baker, U. (2013). Tarde Sosyolojisi. İçinde Monadoloji ve Sosyoloji. Minör.
• Barad, K. (2009). “Matter feels, converses, suffers, desires, yearns and remembers” [Mülakat]. https://quod.lib.umich.edu/o/ohp/11515701.0001.001/1:4.3/--new-materialism-interviews-cartographies?rgn=div2;view=fulltext
• Bateson, G. (1972). Steps to an Ecology of Mind: Collected Essays in Anthropology, Psychiatry, Evolution, and Epistemology. University of Chicago Press.
• Bauman, Z. (2020). Iskarta Hayatlar: Modernite ve Safraları (Osman Yener, Çev.). Tellekt.
• Bottomore, T. (2015). Toplumbilim: Sorunlara ve Yazınına İlişkin Bir Klavuz (Ünsal Oskay, Çev.). İnkılap Kitabevi.
• Braidotti, R. (2014). İnsan Sonrası (Öznur Karakaş, Çev.). Kolektif Kitap.
• Broberg, G. (1994). Homo Sapiens, Linneaus’ Classification of Man. İçinde Linnaeus – The Man and His Work, (ss. 156-193). USA: Science History,.
• Cudworth, E. (2016). A sociology for other animals: Analysis, advocacy, intervention. International Journal of Sociology and Social Policy, 26(3/4), 242-257.
• Dekoven, M. (2009). Why Animals Now? PMLA, 124(2), 361-369.
• Deleuze, D. (2019). Bilgi: Foucault Üzerine Dersler. Otonom.
• Descola, P. (2013). Doğa ve Kültün Ötesinde (İsmail Yerguz, Çev.). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Dolphijn, R., & van der Tuin, I. (2019). Yeni Materyalizm: Görüşmeler ve Kartografiler (Esra Erdoğan, Çev.). Yort.
• Elias, N. (2016). Sosyoloji Nedir? (Oktay Değirmenci, Çev.). Olvido.
• Esposito, R. (2018). Communitas: Topluluğun Kökeni ve Kaderi (Onur Kartal, Çev.). İletişim.
• Foucault, M. (2001). Kelimeler ve Şeyler, (Mehmet Ali Kılıçbay, Çev.). İmge.
• Gruen, L. (2021). Animal Studies. İçinde The Oxford Handbook of Feminist Philosophy. Oxford.
• Hobson-West, P. (2007). Beasts and boundaries: An introduction to animals in sociology, science and society. Qualitative Sociology Review, 3(1), 23-41.
• Ingold, T. (1994). Companion Encyclopedia of Anthropology: Human Culture and Social. Routledge.
• Koçhisarlıoğlu, C. & Erişgin, Ö. (2013). Hayvanın Hukuki Konumu. Journal of Yasar University, 8, 1691-1723.
• Latour, B. (2008). Biz Hiç Modern Olmadık (İnci Uysal, Çev.). Norgunk.
• Margulis, L. & Sagan, D. (2007). Hepimiz Birimiz İçin. İçinde Avni Uysal & Gizem Uysal (Çev.), Doğanın Doğası: Göz Kamaştıran Gerçekler. Ginko Bilim.
• McCance, D. (2013). Critical Animal Studies: An Introduction. State University of New York.
• Morin, E. (2019). Yitik Paradigma: İnsan Doğası (Devrim Çetinkasap, Çev.). Türkiye İş Bankası.
• Morton, T. (2017). İnsan Türü: İnsan Olmayanlarla Dayanışma (Duygu Dölek, Çev.). Profil Kitap.
• NiberT, D. (2003). Humans and other animal; sociology’s moral and intellectual challenge. International Journal of Sociology and Social Policy, 23(3), 4-25.
• Noske, B. (1989). Humans and Other Animals: Beyond the Boundaries of Anthropology. Pluto Press.
• Noske, B. (1993). The Animal Question in Anthropology: A Commentary. Society and Animals, 1(2), 185-190.
• Park, R. E. (2007). Sosyoloji ve Sosyal Bilimler Sosyoloji Bilimine Giriş 1 (Damla B. Aksel, Çev.). Pinhan.
• Pross, A. (2016). Yaşam Nedir?: Kimyanın Biyolojiye Dönüşümü (Raşit Gürdilek, Çev.). Metis.
• Ritvo, H. (2007). On the Animal Turn. Daedalus 136, 118-122.
• Ross, J. A. (2017). Durkheim and the Homo Duplex: Anthropocentrism in Sociology. Sociological Spectrum, 37(1), 18-26.
• Ryan, D. (2015). Hayvan Kuramı-Eleştirel Bir Giriş (Ayten Alkan, Çev.). İletişim.
• Scott, J. C. (2018). Tahıla Karşı: İlk Devletlerin Derin Tarihi (Akın Emre Pilgir, Çev.). KÜY.
• Taylor, N. (2012). Animals, Mess, Method: Post-humanism, Sociology and Animal Studies. Crossing Boundaries: Investigating Human-Animal Relationships, 14, 37-50.
• Tester, K. (1991). Animals and Society: The Humanity of Animal Rights. Routledge.
• Timofeeva, O. (2018). Hayvanların Tarihi-Felsefi Bir Deneme (Barış Engin Aksoy, Çev.). Kolektif Kitap.
• Tovey, H. (2003). Theorising Nature and Society in Sociology: The Invisibility of Animals. Sociologia Ruralis: Journal of the Europian Society for Rural Sociology, 43(3), 196-215.
• von Uexküll, J. (1928). Theoretische Biologie,. J. Springer.
• Wiener, N. (2019). Cybernetics: Or Control and Communication in the Animal and the Machine. The MIT Press.
• Yardımcı, S. (2020). Hepimiz Likeniz! Feminist Yaşam ve Dünyayla Akrabalık. İçinde Türkiye’de Feminist Yöntem. Metis.