Sosyolojik Perspektiften İslam’ın Çevreye Yaklaşımında Anahtar Kavramlar

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 62 - 84, 25.12.2023

Hasan Kalyoncu , Kemaleddin Taş

Öz

Çevre sorunlarının artış gösterdiği ve dünyanın gündemine oturduğu günümüzde, dinlerin çevreye yaklaşımlarının çözüm olabileceği düşünülmüş ve çevreye yaklaşımları incelenmeye başlanmıştır. Çoğu çevreci akım, özellikle Hinduizim ve Budizm gibi dinlerin çevre yaklaşımlarını, geliştirdikleri paradigmalarda kullanmaya çalışmıştır. Bu doğrultuda semavi dinlerin “insan merkezli” bakış açısının da çevrenin kirlenmesine neden olduğu zaman zaman ifade edilmiştir. İslam, her ne kadar insan merkezli bir anlayışa sahip olsa da denge merkezli anlayış üzerinde de yoğun bir şekilde durmaktadır. Merkezde insan vardır fakat insan Yaratıcının halifesi olarak Onun koyduğu kurallara ve ölçülere uymakla görevli ve sorumludur. Dolayısıyla insan, bu sorumluluk çerçevesinde hareket etmeli ve Allah’ın kurduğu düzeni bozmadan hayatını sürdürmelidir. Bu sebeple Kur’an, temizlikten israfa, dengelerin korunmasından adaletli davranılmasına kadar birçok hükümle hem sosyal hayatı hem de çevre ile olan ilişkileri düzenleyen emirler ve tavsiyeler içermektedir. “Çevrede var olan her şeyin Allah’ı tesbih etmesi” ve “Ona secde etmesi”, “yaratılan canlıların insanlar gibi birer topluluk ve ümmet olarak nitelendirilmesi” her şeye karşı saygıyı zorunlu kılmaktadır. Ayrıca Kur’an, kâinatta kurulu düzenin bozulmaması yönünde net uyarılarda bulunarak denge ve bütünlük ilkeleri çerçevesinde hayatın devamını öğütler. Unutulmamalıdır ki dünyada geçmişte var olanlar da halifedir, bugün yaşayanlar da gelecekte var olanlar da halife olacaktır. Bugün yaşayan halifelerin gelecekte var olacak halifelere karşı sorumluluklarından biri de gelecek halifelere yaşanabilecek bir doğa ve çevre bırakmalarıdır. Bu bağlamda Kur’an, dünya hayatını tüm yönleri ile ele alır ve çevre yaklaşımını da denge ve bütünlük bakış açısıyla değerlendirir.

Anahtar Kelimeler

Sosyoloji, Din, İslam, Ekoloji, Çevre

Kaynakça

• Ashley, M. (2006). Finding the right kind of awe and wonder: The metaphysical potential of religion to ground an environmental ethic. Canadian Journal of Environmental Education, 11, 88-99.
• Atalay, M. (2008). İslam ve çevre psikolojisi. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1, 227-242.
• Çüçen, A. (2011). Derin ekoloji. http://blog.aku.edu.tr/ometin/files/2011/12/ derinekoloji.pdf (Erişim Tarihi: 07.01.2023).
• Demir, R. (2012). Doyumsuz tüketim arzusu ve çevre sorununa Kur’an çerçevesinde bakış. Tarih Kültür Sanat Araştırmaları Dergisi, 1(4), 1-12.
• Ellek, H. (2016). Lâ darara ve lâ dırâra küllî kâidesi çerçevesinde İslâm’da çevre hukuku. Ekev Akademi Dergisi, 20 (66), 333-356.
• Foltz, R. (2003). Islam and ecology: A bestowed trust. Harvard Divinity School Center for the Study of World Religions.
• Gümüş Böke, E. (2020). İslam hukukunda çevre bilinci. Koyuncu vd., (Editörler), Çevre ve ahlak. Çevre Vakfı Yayınları.
• Kayhan, M. (2017). Çevre olgusu bağlamında evrensel dinler, felsefi sistemler ve kimi ideolojilerin çevre telakkileri üzerine. Turkish Studies, 32(35), 295-322.
• Kocataş, A. (2012). Ekoloji ve çevre biyolojisi, Sekizinci Baskı. Ege Üniversitesi Yayınları. Kur’an-ı Kerim Meali, (2011). 12. Baskı. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Önder, T. (2003). Ekoloji, toplum ve siyaset. Odak Yayınları.
• Özen, B. R. (1999). Ekolojinin yeniden dirilişine vahiy kültürünün çağrısı. Haşet Yayınları.
• Özdemir, İ. Ve Yükselmiş, M. (1995). Çevre sorunları ve İslam. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Özdemir, İ. (2006). Kur’an ve çevre. İslami İlimler Dergisi, 2 (1), 61-183.
• Özdemir, F. (2016). Çevre merkezli yaklaşımlar ekseninde İslam’ın çevreye bakışı. International Journal of Social Science, 43, 133-148.
• Özdemir, İ. (2020). Çevre, insan ve sorumluluklarımız. Akıl Fikir Yayınları.
• Sancaklı, S. (2001). Hz. Peygamberin çevrecilik anlayışı. İslami Araştırmalar Dergisi, 14 (3-4), 405-421.
• Timm, R. E. (1990). Divine majesty, human vicegerency, and the fate of the earth in early Islam. Hamdard Islamicus, 13 (1), 47-57.
• Uslu, İ. (1995). Çevre sorunları: Kâinat tasarımındaki değişimden ekolojk felaketlere. İnsan Yayınları.
• Ünder, H. (1996). Çevre felsefesi: Etik ve metafizik görüşler. Doruk Yayıncılık.
• Yücel, A. ve Konak, N. (2021). Derin ekoloji ve İslam’da insan-doğa ilişkisi. Nosyon: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi, 8, s. 28-38.