Adıyaman Bölgesi Kil Yataklarının Farklı Pişirim Sıcaklıkları Sonrası Renk Değişimleri

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 2, 99 - 115, 01.12.2019

Ahmet Çelik Selim Kapur

Öz

Çanak çömlek üretimi endüstri tarihinde insanlığın en büyük adımlarından biri olup, halen madencilikten uzay araştırmalarına kadar geniş bir üretim yelpazesinde devam etmektedir. Seramik ürünler, kırılma indisi, hacim ağırlığı, ısıya ve aşınmaya karşı dayanım gibi çeşitli teknik özelliklere göre sınıflandırılır. Bununla birlikte, ilk morfolojik incelemede genel olarak renk ve tekstür çeşitli özelliklerle ilgili bilgi vermektedir. Ayrıca renk, seramik üretiminden bu yana estetik tercihlerde çok önemli bir özelliktir. Fırat Havzasında bulunan Adıyaman, zengin kil kaynaklarından dolayı bir çömlek merkezi olan Anadolu'nun en eski yerleşim merkezlerinden biridir. Bu çalışmanın amacı Adıyaman Bölgesi killerinin pişirim sonrası renk değişimlerinin incelenmesine yöneliktir. Pişirim sonrası killerin renk değişimlerini belirlemek için Adıyaman, Kahta, Samsat ve Besni ilçelerinden kil örnekleri toplanmıştır. Renk değişiklikleri, Çanakkale Seramik Araştırma Laboratuvarlarında 900oC ve 1040oC'de pişirilen 13 tablet Konica Minolta Chroma Metre Cr-400 ve Munsell Renk Skalası ile ölçülmüştür. Ölçümler beyazlık-siyahlık L , kızarıklık-mavilik a ve sarılık-yeşillik b esas alınarak yapılmıştır. Adıyaman killeri simektitik olduğu için, tuğla üretiminde daha uygun olduğu düşünülmektedir. Tuğlaya kırmızı rengi veren demir oksit oranı % 5'ten fazla düzeye sahip Çmgz, Hsnck-1 ve 2, Kht-1 ve 2, Egrçy, Smst-2 ve Rzp örneklerinde saptanmıştır. Bunlar arasında, Rzp en iyi kırmızı rengi elde edilmiştir. Numunenin kırmızı rengi, 850oC üzerinde hematitin yüksek oksidasyonundan kaynaklanmaktadır. Yüksek karbonat içerikli sarımsı renkler veren örnekler, dekoratif amaçlı olarak duvar karosu olarak kullanılabileceği belirlenmiştir. Bu nedenle, Rzp kil kaynağı Adıyaman bölgesinde kırmızı topraktan üretilecek ürünlerin kullanımı için önerilmektedir

Anahtar Kelimeler

Adıyaman, Kil, Tuğla, Renk, Yüksek Sıcaklık

Color Changes of Clay Deposits of Adiyaman Region After Firing at Different Temperatures

Öz

Pottery production is one of the great steps of human industry history and it still continuous in vast range of production from mining to space research. Ceramic products are classified based on their various technical properties such as modulus of rupture, bulk density, resistance to abrasion and heat. However initial morphological inspection mainly color and texture in general provides several properties in advance. Also color is crucial characteristic in aesthetic preferences since the production of pottery. Adıyaman, located on Euphrates, is one of the oldest settlement centers of Anatolia where has been a pottery center due to its rich clay sources. The aim of this study is to investigate the color changes of clays of Adiyaman region after firing. Clay samples were collected from Adıyaman, Kahta, Samsat and Besni districts for determining color changes of clays following firing. The color changes were measured by Konica Minolta Chroma Meter Cr-400 and Munsell color scale on 13 tablets that are fired in Çanakkale Ceramic Research Laboratories at 900oC and 1040oC. Measurements was done based on whiteness-blackness L , redness-blueness a and yellowness-greenness b . Adıyaman clays are more suitable for brick production due their smectitic mineralogy and high carbonate content. The desired red color for brick ware is achieved at Çmgz, Hsnck-1 and 2, Kht-1 and2, Egrçy, Smst-2 and Rzp which has more than 5% iron-oxide. Among them, RZP yield the best red. The red color of the sample is due to high oxidation of hematite over 850oC. Samples with high carbonate content yielded yellowish colors which can be used as wall-tiles for decorative purposes. So, the Rzp clay source is suggested for the use of red earthenware production in Adıyaman region

Anahtar Kelimeler

Adıyaman, Clay, Brick, Color, High Temperature

Kaynakça

• Alamut, H.Ö., 2001, Tuğla ve Duvarlarda Kalite ve Standardizasyon. Trakya Üniv. Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Tekirdağ, 201s.
• Anonim, 1986, Tuğla ve Kiremit Topraklarının Deney Metodu, TS 4790. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara,14s.
• Anonim, 2003, Adıyaman İl Çevre Durum Raporu. Adıyaman Valiliği İl Çevre Orman Müdürlüğü, Adıyaman, s. 44–54.
• Aras, A., 2002, Pişme Renginin Oluşumu ve Ölçümü. II. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu, Bildirileri Kitabı, Eskişehir Tepebaşı Belediyesi Yayını, Eskişehir, 19- 38.
• Arcasoy, A., 1983, Seramik Teknolojisi. Marmara Üniversitesi. Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, İstanbul, s.277.
• Biçerer, Ç., 2008, Killerin Pişirme Davranışları. Dumlupınar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Seramik Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
• Bilgin, N., Bilgin, A., Yeprem, H.A., 2008, Isparta Killerinden Tuğla Üretimi. Brick Production from Isparta Clay, 7. Uluslararası Katılımlı Seramik Kongresi, Afyon, pp. 241–247.
• Bilgin, N., Yeprem, H.A., Bilgin, A., 2009, Isparta ve Yöresinde Üretilen Tuğlaların Mühendislik Özellikleri, KTÜ 14. Ulusal Kil Sempozyumu, Trabzon.
• Cohen, B., 2008, The colors of clay: special techniques in Athenian vases. Getty Publications.
• Çelik, A., 2012, Adıyaman ilinin tarım dışı alanlarındaki tuğla-seramik hammadde kaynaklarının kullanım potansiyellerinin belirlenmesi, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Ana Bilim Dalı (Doktora Tezi), Adana
• Çelik, A., Akça, E., Yıldırım, Y., Büyük, G., Kapur, S., 2015, Adıyaman Bölgesi’nde Tarım Dışı Alanlardaki Kil Yataklarının Kil Mineralojisi: Tuğla-Seramik Hammaddesi Olarak Değerlendirileme Potansiyelleri, 16. Ulusal Kil Sempozyumu, Çanakkale Onsekiz Mart Üniv. Yayınları: 127 Sempozyum Kitabı, 128-138s, Çanakkale.
• Çelik, A., İnan, M., Sakin, E., Büyük, G., Kırpık, M., Akça, E., 2017, Kuru tarımdan sulu tarıma geçiş sonrası toprak özelliklerindeki değişimler: Adıyaman örneği. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi, 5(2), 80-86.
• Çelik, A., Kadir, S., Kapur, S., Zorlu, K., Akça, E., Akşit, İ., Cebeci, Z., 2019, The Effect of High Temperature Minerals and Microstructure on the Compressive Strength of Bricks. Applied Clay Science, 169, 91-101.
• IUSS Working Group WRB, 2015, World Reference Base for soil resources 2014. International soil classification system for naming soils and creating legends for soil maps. Update 2015. World Soil Resources Report 106. FAO, Rome: 188 pp.
• Johari, I., Said, S., Hisham, B., Bakar, A., Ahmad, Z. A., 2010, Effect of the Change of Fırıng Temperature on Mıcrostructure And Physıcal Propertıes of Clay Bricks from Beruas (Malaysia). Science of Sintering, 42(2), 245-254.
• Kapur, S., Akça, E., Günal, H., 2018, The Soils of Turkey, Springer, World soils book series.
• Karaman, S., 2006, Yapı Tuğlalarında Renk Oluşumu. KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, Kahramanmaraş, 9(1).
• KHGM, 1990, Adıyaman Çamgazi Ovası Sulama Projesi Sahası Detaylı Temel Toprak Etütleri. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Toprak Etüd Şubesi Ankara, s. 176,212.
• KHGM, 1997, Adıyaman Kâhta Ovası Sulama Proje Sahası Detaylı Toprak Etüdleri, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Etüd ve Proje Dairesi Başkanlığı, Ankara, s. 250.
• Kılıç, A.M., 2003, Ş.Koçhisar (Ankara) Civarındaki Killerin Tuğla-Kiremit Hammaddesi Olarak Kullanılabilirliği, 11. Ulusal Kil Sempozyum, İzmir, 258-262s.
• MGM, 2019, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Maritan, L., Nodori, L., Mazzoli, C., Mılano, A., Russo, U., 2006, Influence of Firing Conditions on Ceramic Products: Experimental Study on Clay on Clay Rich in Organic Matter, Applied Clay Science 31, 1-15 p.
• Murray, H.H., 1996, Comman Clay: Industrıal Minerals and Rocks, 6. Edition (Senior Editor Carr, D.D), p.p: 247-248, USA.
• Nodari, L., Marcuz, E., Maritan, L., Mazzoli, C., Russo, U., 2007, Hematite Nucleation and Growth in the Firing of Carbonate-Rich Clay for Pottery Production, Journal of the European Ceramic Society 27, 4665-4673 p.
• Özbek, K., Çakı, M., Ay, N., 2001, Pişmiş Toprak Bünyelerde CaO ve Fe2O3’in Etkileri. I. Uluslararası Pişmiş Toprak Sempozyumu. Eskişehir, 145-151.
• Soil Survey Staff, 1993, Soil Survey Manual. USDA, Handbook No: 18. USA.
• Soil Survey Staff, 2014, Keys to Soil Taxonomy, 12th ed. USDA Natural Resources Conservation Service, Washington, DC.
• Somayaji, S., 1995, Civil Engineering Materials. Prentice–Hall, Inc., New Jersey, 351p.
• Trindade, M. J., Dıas, M. I., Coroado, J., Rocha, F., 2008, Mineralogical Transformations of Calcoreus Rich Clays With Firing: A Comparative Study Between Calcite and Dolomite Rich Clays from Algarve, Portugal, Applied Clay Science 1-11 p.
• Yanık, G., Uz, B., Uz, V., 2005, Turgutlu (Manisa) Bölgesi Tuğla–Kiremit Hammaddelerinin Teknolojik Özellikleri. 12. Ulusal Kil Sempozyumu, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Yıldırım, M., 1996, Toprak Sanayinde Hammadde Sorunları, Üretimde ve Üretim Sonrası Kalite Kontrolleri. Tuğla ve Kiremit Endüstrisi Derg., Yıl 1, Sayı 2, İzmir, 20-27.
• Yücesoy, Ö. A., 1998, Kuzey Adana Havzasındaki Tarım Dışı Arazilerin Toprak Endüstrisi Yönünden Kullanımı. Ç.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Toprak Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Adana.