Türkiye Türkçesinde Antropometri Sistemiyle Oluşturulan Ölçü Birimlerinin Anlamsal Açıdan Bir Değerlendirmesi

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 404 - 421, 21.07.2020

Umay Çakır

https://doi.org/10.31592/aeusbed.675698

Öz

İnsanoğlu ilk çağlardan bu yana hayatında yer alan varlık ve nesneleri ölçme eğiliminde olmuştur. Mağara duvarlarına çizilen resimler, çentik sistemi, ay ve güneşin hareketleri gibi ölçme teşebbüsleri daha sonra modern yüzyıllardan itibaren yerini tüm dünyada ortak bir standarta bağlanıp benimsenen ölçü birimlerine bırakmıştır. Buna rağmen insanoğlunun daha ilk yüzyıllardayken bile benimsediği başlıca iki yöntemden biri olan antropometri sistemiyle oluşturduğu ölçü birimleri bugün yerini ilk çağlardaki gibi korumaktadır. Antropometri sistemine göre insanoğlu, ölçümlerinin pek çoğunu bu beş duyu organı ile tecrübe etmekte, hatta bu ölçümleri dile yansıtırken de zaman zaman çeşitli organ adlarını kullanmaktadır. Bu türden organ adlarıyla yapılan ölçümler, bugün gündelik yaşamda en sık başvurulan bir pratik olarak dilde önemli bir yere sahiptir. Çalışmamızda Türkiye Türkçesinde antropometri sistemine göre oluşturulmuş tahminî bir ölçü bildiren ifadeler tespit edilerek anlam açısından sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Türkiye Türkçesinde insan bedeni üzerinden oluşturulan ölçü birimlerinde başlıca iki yol izlenmektedir: 1. Doğrudan insan bedeni ve insan bedeninin bölümlerini ifade eden sözcüklerle oluşturulan tahminî ölçü birimleri. 2. Bu organların bazı eylemleri gerçekleştirmek suretiyle alabileceği miktara, bu eylem adlarını vermiştir. Bu iki şekilde oluşturulan ölçü birimleri, anlam ve yapı açısından incelendiğinde Türkçeye muazzam bir katkıda bulunduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

ölçü, antropometri, organ adları, deyimler

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1997). Atasözleri ve deyimler sözlüğü I: atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Aksoy, Ö. A. (1997). Atasözleri ve deyimler sözlüğü II: atasözleri sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Aktunç, H. (2010). Türkçenin büyük argo sözlüğü (tanıklarıyla). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çakır, U. (2015). Türkiye Türkçesinde Somut Bir Ölçü Bildiren İfadeler. Doktora tezi, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• Özyetgin, M. (2003). Eski Türkçede ‘ölçü’. Ata, A. Ve Ölmez, M. (Eds). Mustafa Canpolat armağanı. (195-204). Ankara:
• Robinson, A. (2007). Ölçüler kitabı. İstanbul: NTV Yayınları.
• Büyük Türkçe Sözlük. (2005). Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
• Derleme Sözlüğü I-XII. Cilt. (1963). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü I-VIII. Cilt. (2009). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.