19. Yüzyıl Osmanlı Kudüs’ünde Yabancıların Mülk Edinmesi: Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil Örneği

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: Filistin Özel Sayısı, 361 - 380, 28.02.2025

Elif Fatma Erbil , Zekeriyya Kurşun

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1601839

Öz

Bu çalışma, Osmanlı Devleti'nin 19. yüzyılın sonlarında yabancılara mülk edinme hakkı tanımasının, Kudüs'ün Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil mahallelerindeki, etkilerini analiz etmektedir. Araştırma, tarihsel analiz yöntemiyle Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi'ndeki Zabıt Kayıt Defterleri üzerinden yürütülmüştür. Bulgular, Babü’l-Hıtta’da Müslüman nüfusun yoğun olduğunu ve mahallenin yerel karakterini büyük ölçüde koruduğunu göstermektedir. Babü’l-Halil ise kozmopolit yapısıyla, yabancı tebaanın daha fazla mülk edindiği bir alan olarak öne çıkmaktadır. Yapılan analizlerde Müslüman tebaanın yabancılara mülk satışında sınırlı bir eğilim gösterdiği, mülklerin çoğunlukla gayrimüslim Osmanlı tebaası tarafından devredildiği tespit edilmiştir. Konsoloslukların temsil ettikleri ülke vatandaşlarının mülk edinim sürecindeki rolü ise genellikle vekaletname düzenlemek gibi işlemlerle sınırlı kalmıştır. Bu durum, Osmanlı yönetiminin yabancıların mülkiyet haklarını düzenleme konusundaki kontrollü yaklaşımını yansıtmıştır. Mahalle düzeyinde yapılan mikro analizler, Osmanlı mülkiyet rejiminin yerel dinamiklerini ve uluslararası güç dengelerinin Babü’l-Hıtta ve Babü’l-Halil mahallelerindeki etkilerini ortaya koymaktadır. Bulgular, Kudüs’teki mülkiyet ilişkilerinin dini, sosyal ve ekonomik bağlamlarda çok katmanlı bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir. Çalışma, tarihsel mülkiyet ilişkilerinin analizine katkıda bulunarak, ileride farklı mahalleler ve dönemler arasında yapılacak karşılaştırmalı araştırmalar için örnek niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, Babü’l-Hıtta, Babü’l-Halil, mülkiyet, tapu

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi, Zabıt Kayıt Defterleri, (1875-1917). (Nr. 6281-6326, 8087).
• The National Archives, Colonial Office Records, (1938). (Nr. 733/375/4).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi, (1271/1855). (Nr. 438/90).
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Yabancı Arşivler 021, (1318/1900). (Nr. 129/8).
• Kaynak Eserler ve İncelemeler
• Alandağlı, M. (2010). Osmanlı İmparatorluğu'nda gayr-i Müslimlere toprak satışı (1833-1915), Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Alandağlı, M. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nda yabancıların mülk edinmesi. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, (18), 91-123.
• Alandağlı, M. (2013). Kuyud-ı Kadime Arşivi’nde tasnifi yeni yapılan bir defter türü: Defter-i Hâkanî Nezareti İlm ü Haber Defterleri ve bu defterlerde yabancıların Osmanlı İmparatorluğu’nda mülk edinmelerine bakış. Osmanlı Coğrafyası Kültürel Arşiv Mirasının Yönetimi ve Tapu Arşivlerinin Rolü Uluslararası Kongresi, 1, 77-92.
• Alandağlı, M. (2015). Süreç ve sonuçlarıyla Osmanlı İmparatorluğu'nda yabancıların mülk edinmeleri (1830-1914). İstanbul: Helke Yayıncılık.
• Arı, M. S. (2005). Osmanlı arşiv belgeleri ışığında II. Abdülhamid döneminde Yahudilerin Filistin’e yerleşim çabaları. Akademik Araştırmalar Dergisi, (24), 109-126.
• Bouazi, B. (2011). 19. yüzyılda Filistin'de arazi satışları. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Dumper, M. (2002). The politics of sacred space: The old city of Jerusalem in the Middle East conflict. London: Lynne Rienner Publishers.
• Erkan, A. (2015). Osmanlıların son döneminde Filistin’de yabancılar ile Yahudilerin toprak mülkiyeti Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Karabulut, S. (2018). Savaş yılları Osmanlı Kudüs’ünde mülkiyet hakkı (1914-1918). Tarih İncelemeleri Dergisi. XXXIII(2), 451-480.
• Öke, M. K. (2018). Siyonizm ve Filistin sorunu. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Özdemir, Ö. Y. (2023). Kudüs nüfus defterlerine göre kent toplumu ve mekân (1905-1917): Bab el-Halil mahallesi örneği. Filistin Araştırmaları Dergisi, (14), 43-74.
• Tellioğlu, Ö. (2015). Filistin’e Musevi göçü ve Siyonizm (1880-1914). İstanbul: Kitabevi.
• The Montefiore Endowment (2025). Then and now. https://www.montefioreendowment.org.uk/sirmoses/then-and-now/ adresinden 20.01.2025 tarihinde erişilmiştir.
• Topkar, K. (2015). Osmanlı Filistini’nde Alman kolonileri (1869-1917). İstanbul: Taş Mektep Yayınları.