Çatışma Çözümü Bağlamında Orta Doğu Devletleri: Filistin – İsrail Savaşı Örneği

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: Filistin Özel Sayısı, 517 - 536, 28.02.2025

Nur Çetin , Sultan Aslan Özcan

https://doi.org/10.31592/aeusbed.1602165

Öz

Bugünkü Filistin toprakları Birinci Dünya Savaşına kadar Osmanlı Devleti’nin toprakları idi, ancak savaş esnasında Osmanlı Devleti topraklarının bir kısmını kaybetmiştir. İngilizler bu durumu fırsata çevirerek 1917 yılında önce Gazze’yi, daha sonra Kudüs’ü işgal etmiştir. 1917-1948 yılları arasında Filistin da dâhil olmak üzere Orta Doğu toprakları İngiliz ve Fransız manda yönetimi altına girmiştir. Manda yönetimi döneminde İngilizlerin desteği ile Yahudiler Filistin topraklarına hızla yayılarak yerleşmiştir. Bu yayılmacı politika Soğuk Savaş dönemine denk gelmektedir ve Filistin topraklarında olduğu gibi dünyanın çeşitli bölgelerinde çıkar ve etnik çatışmaları yaşanmıştır.
Çatışmaların çözümü için tarafsız devletler arabuluculuk yöntemlerine başvurmaktadır. Günümüzdeki İsrail’in sorununa Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump arabuluculuk yapmaktadır. İsrail, Ortadoğu’da yalnız kalmamak için Amerika Birleşik Devletleri’nin desteğini de alarak Ortadoğu devletleriyle ikili ilişkilerini geliştirmeyi ve yakınlaşmayı hedeflemektedir. Bu hedefine “İbrahim Anlaşması” ile ulaşmaya çalışmaktadır. Bu makalenin amacı 2023 yılında başlamış olan Filistin – İsrail savaşına odaklanarak Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi bağlamında savaşın kök sorunlarını ele almaktır. Çatışma Çözümü Teorisi bağlamında ise Orta Doğu devletlerinin zafiyetleri analiz edilecektir ve bu zafiyetlerin çatışma çözümüne olan etkileri incelenecektir. MAXQDA programı ile Savaşın başlangıcında Orta Doğu Devletlerinin yapmış olduğu açıklamalar analiz edilecektir

Anahtar Kelimeler

MAXQDA, Çatışma Çözümü Teorisi, Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi, Arabuluculuk, Orta Doğu

Kaynakça

• Acar, N. (2023). Orta Doğu güvenlik mimarisinde yaşanan değişimin İsrail siyasetine etkileri. Liberal Düşünce Dergisi, (112), 1-20. (https://doi.org/10.36484/liberal.1331242).
• Aljazeera (2023). We are at war reactions to Palestinian Hamas surprise attack in Israel. Retrieved from https://www.aljazeera.com/news/2023/10/7/we-are-at-war-reactions-to-palestinian- hamas-surprise-attack-in-israel in 01.12.2024.
• Askeroğlu, S. (2020). İran'ın Doğu Akdeniz koridoru: stratejik hedefler ve engeller. İRAM Center -İran Araştırmaları Merkezi (https://iramcenter.org/iranin-dogu-akdeniz-koridoru-stratejik-hedefler-ve-engeller-129) adresinden 20.11.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Bercovitch, J. and Rubin, J. Z. (1992). Mediation in international relations: multiple approaches to conflict management. St. Martin’s Press, Inc.
• Birdişli, F. ve Gören, M. (2017). Bölgesel Güvenlik Kompleksi Teorisi bağlamında Türkiye-İran arasında göç ve sınır güvenliği. İran Çalışmaları Dergisi, 1(2), 11-38. https://doi.org/10.33201/iranian.350927.
• Buzan, B. (1983). People, states and fear. Michigan University. Wheatsheaf Books.
• Buzl, J. (1989). Juden im orient – Jüdische Gemeinschaften in der İslamischen Welt und orientalische Juden in İsrael, ISBN: 3900370834 Wien, Junius.
• Caner, M. (2023). İran’ın bölgesel ve küresel siyasetinde Filistin. Kriter Dergi, 8(84). https://kriterdergi.com/dosya-filistin/iranin-bolgesel-ve-kuresel-siyasetinde-filistin adresinden 04.10.2024 tarihinde erişilmiştir
• Cleveland, William L. (2008). Modern Orta Doğu tarihi. Mehmet Harmancı (Çev.). İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Dağcı, K., ve Çaman, E. (2012). Uluslararası çatışma çözümleri yaklaşımları - Müzakere ve arabuluculuk. 10th International Conference on Knowledge, Economy and Management; 11th International Conference of the ASIAChapter of the AHRD & 2nd International Conference of the MENA Chapter of the AHRD PROCEEDINGS, (ss. 1137-1146). İstanbul.
• Euronews (2023). Birleşik Arap Emirlikleri, Gazze’deki can kayıplarına rağmen İsrail ile ilişkilerini sürdürecek. https://tr.euronews.com/2023/11/11/birlesik-arap-emirlikleri-gazzedeki-can-kayiplarina-ragmen-israil-ile-iliskilerini-surdure adresinden 05.10.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Fearon, J. D. (2017). Civil War and the current international system. Daedulus - American Academy of Arts and Sciences, 146(4), 18-32. http://doi.org/10.1162/DAED_a_00456
• Fisas, V. (2011). Dünyada barış süreçleri – Kürt sorunu için ipuçları. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Heinze, M. and Sons, S. (2024). Jemen. Retrieved from https://www.bpb.de/themen/kriege-konflikte/dossier-kriege-konflikte/54611/jemen/ in 10.11.2024.
• Herzl, Theodor (1920). Der Judenstaat ngiyaw eBooks für Projekt Gutenberg-Deutschland.
• İLKHA (2024). Umman: Çatışmaların son bulması Filistin devletinin kurulmasına bağlı. https://ilkha.com/dunya/umman-catismalarin-son-bulmasi-filistin-devletinin-kurulmasina-bagli-393571 adresinden 25.10.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Kewaan, M. (2017). İran Yahudileri. Mana Yayınları. İstanbul,2017.
• Knoop, C. D. (2014, Kasım). The third party in conflict resolution: As facilitator, mediator or arbitrator. ISPSW Strategy Series: Focus on Defense and International Security, 1-6.
• Koç, E. (2023). İsrail ile Suudi Arabistan arasındaki devam eden normalleşme süreci. Kriter Dergi. Dış Politika. https://kriterdergi.com/dis-politika/israil-ile-suudi-arabistan-arasindaki-devam-eden-normallesme-sureci adresinden 18 Kasım 2024 tarihinde erişilmiştir.
• Kriesberg, L. (2008). The evolution of conflict resolution. J. Bercovitch, V. Kremenyuk and I. W. Zartman (Ed.), The SAGE Handbook of Conflict içinde (ss. 15-32). Londra: Sage.
• Krivine, E. (2023) Egypt and Jordan condem Israeli response to Hamas massacre. Foundation for Defense of Democracies, FDD. Retrieved from https://www.fdd.org/analysis/2023/10/23/egypt-and-jordan-condemn-israeli-response-to-hamas-massacre/ in 24.09.2024.
• McHugo, J. (2014). Syria: from the Great War to Civil War. New York: The New Press.
• Miller, C. E. and King, M. E. (2005). A glossary of terms and concepts in peace and conflict. End Edition, University for Peace in Africa, Geneva.
• Oruç, H. (Ekim, 2020). İsrail’deki protestolar hükümeti, tedbirler ise demokrasiyi zorluyor. Orta Doğu Araştırmaları Merkezi (ORSAM). https://www.orsam.org.tr/ adresinden 05.10.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Özerdem, A. (2013). Barış inşası - Kuram ve uygulaması. Ankara: Nobel Yayınları.
• Özerdem, F. (2019). Çatışma ve barış üzerine temel kavramlar içsel, kişilerarası, toplumsal ve küresel çatışma ve barış terminolojisi. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Öztop, M. (2024). Suudi Arabistan’ın Filistin politikası ve Aksa Tufanı’na yaklaşımı. Türkiye Araştırmalar Vakfı. https://turkiyearastirmalari.org/2024/01/10/fokus/suudi-arabistanin-filistin-politikasi-ve-aksa-tufanina-yaklasimi/ adresinden 30.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Peel Commission Report (1937). CIE. Retrieved from israeled.org in 20.11.2024.
• Population (2024). Dünya Nüfusu (2024). populationtoday.com adresinden 15.11.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Rakipoğlu, M. ve Kurt, M. (2019). Suudi Arabistan-İsrail örtülü ittifakını anlamladırmak. Türkiye Orta Doğu Çalışmaları Dergisi. DOI: 1026513/tocd.596725
• Reychler, L. and Armin, L.(2006). Researching peace building architecture. Cahiers Internationale Betrekkingen En Vredesonderzoek,. 75(24).
• savunmasanayiidergilik (2019). Amerika'nın Orta Doğu'daki 11 ülkede toplam 46 askeri üssü bulunuyor. https://www.savunmasanayiidergilik.com/tr/HaberDergilik/Amerika-nin-Orta-Dogu-daki-11-ulkede-toplam-46-askeri-ussu-bulunuyor adresinden 20.11.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Sheikh, N. (2003). The new politics of Islam: pan-Islamic foreign policy in a world of states. Routledge Islamic Studies
• Stedman, S. (1997). Spoiler problems in peace processes. International Security, 22(2), 5-53.
• Şibelikova, A. (2007). Orta Asya bölgesel güvenlik sistemine doğru: Perspektifler. T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
• Taha, J. (2023). İsrail-Filistin sorunu: Mısır nasıl bir rol oynamak istiyor, neler yapabilir? https://www.bbc.com/turkce/articles/cyr1vp2kgzgo adresinden 30.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Taştekin, F. (2023). İsrail-Hamas savaşı Arap dünyasında nasıl değerlendiriliyor, Filistin davasına destek ne düzeyde? https://www.bbc.com/turkce/articles/cev7wygnxnvo adresinde 28.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• TDK, Türk Dil Kurumu. http://www.sozluk.com adresinden 30.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Telci, İ. N. ve Rakipoğlu, M. (Eylül, 2020). Körfez’in İsrail Açılımı. Orta Doğu Araştırmaları Merkezi (ORSAM). https://www.orsam.org.tr/ adresinden erişilmiştir.
• Thorleifsson, C. M. (2013). A fragile cold peace:the impact of the Syrian conflict on Israel-Syrian relations. Norwegian Peacebuilding Resource Centre.
• Tokgöz, H. (2017). İsrail Devleti’nin kuruluşunda Theodor Herzl ve Sizyonizm. Anasay Dergi, 1. 183-195.
• Toynbee, A. J. (1967). Filistin Meselesi. İslam Medeniyeti Dergisi. Coşkun Kutay (Çev.)
• Turkedebiyat (2024). Seküler-Sekülerizm. https://www.turkedebiyati.org/sekuler/ adresinden 02.10.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Tüysüzoğlu, G. (2013). Güvenlik isteminin dış politika oluşum sürecine etkisi: Ermenistan-İran ilişkilerinin Güvenlikleştirme Kuramı bağlamında anlamlandırılması, OAKA, 8(16), ss. 95-123
• Waldo, C., Epstein, G. and Hilbush, S. (2023). International reactions to the Hamas attach against Israel. A Washington Institute Compilation of Official Statements from Authorities Around the World. The Washington Institute for neat East Policy. Retrieved from https://www.hamas-attack-reactions-full-statements-Oct2023.pdf in 16.10.2024.
• Wallensteen, P. (2007). Understanding conflict resolution: War, peace and the global system. NewYork: SAGE Publications.
• Yesevi, Ç. G. (Eylül, 2020). Körfez ülkeleriyle yapılan antlaşmalar sonrası İsrail’in imajı değişiyor mu? 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, https://21yyte.org/tr/israil/korfez-ulkeleriyle yapilan-antlasmalar-sonrasi-i-srailin-i-maji-degisiyor-mu adresinden 26.10.2024 tarihinde erişilmiştir.