Samarkand: Cultural and Scientific Center of Central Asia

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 186 - 198, 05.04.2022

Hammet Arslan

https://doi.org/10.33722/afes.1095356

Cited By: 1

Öz

Özbekistan’da yer alan Semerkant kenti, coğrafi olarak ülkenin güneydoğusunda konumlanır. Köklü bir tarihe sahip olan Semerkant, yerleşim yeri olma niteliğini daimi surette koruması açısından Orta Asya’nın en eski kentidir. Uzun tarihsel süreçte kent, birçok İmparatorluğun merkezi olmuş, birçok hakana, sultana, krala ve idareciye ev sahipliği yapmıştır. Burada hüküm süren devletlerin ve yöneticilerin kente eğitim, mimari, sanat ve kültür alanında yapmış olduğu katkıları halen görebilmek mümkündür. Ilıman ve yağışlı bir iklime sahip olması kentin daima cazibe merkezi olmasını sağlamıştır. Dolayısıyla insanların yerleşmeyi ve yaşamayı tercih ettikleri bir bölge olarak öne çıkmıştır. Doğu’yu Batı’ya bağlayan tarihi İpek Yolu üzerinde konumlanmış olması şehrin kültürel çeşitliliğine, ekonomik zenginliğine katkı sağlamıştır. Aslında bu yönleriyle kent bir “medeniyet beşiği” olarak anılabilir. Bütün bunlarla birlikte birbirinden farklı kültürel unsurlara yer vermesi kentin kültürel anlamda zenginleşmesine yol açmıştır. Bu bağlamda Semerkant’ın tarihine göz atıldığında Yahudilik, Mecusilik, Budizm, Hıristiyanlık, Maniheizm ve İslam gibi dinlerin tarihsel süreç içerinde kentte yaşama fırsatı bulduğu görülecektir. Özellikle İslam bilim ve düşünce tarihi açısından önemli simaların kentte yetişmesi kentin bir bilim merkezi haline gelmesine yol açmıştır. Başla İslam olmak üzere bütün bu dinler değişik yönleriyle kentin kültürel açıdan zenginleşmesine katkı sağlamışlardır. Bütün bu hususlar kentin önemli bir ticaret, kültür ve eğitim merkezi olarak adının duyulmasına vesile olmuştur. Biz bu makalemizde (i) Semerkant kentinin kültürel yapısının tarihsel açıdan teşekkül sürecini (ii) kentin kültürel yapısının temel unsurlarını (iii) kentte yaşayan etnik ve dini unsurların yaşama tecrübesini ve onların bariz yönlerini ortaya koymayı hedeflemekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Samarkand, Central Asia, Silk Road, Culture, Art

Semerkant: Orta Asya’nın Kültür ve Bilim Merkezi

Öz

Özbekistan’da yer alan Semerkant kenti, coğrafi olarak ülkenin güneydoğusunda konumlanır. Köklü bir tarihe sahip olan Semerkant, yerleşim yeri olma niteliğini daimi surette koruması açısından Orta Asya’nın en eski kentidir. Uzun tarihsel süreçte kent, birçok İmparatorluğun merkezi olmuş, birçok hakana, sultana, krala ve idareciye ev sahipliği yapmıştır. Burada hüküm süren devletlerin ve yöneticilerin kente eğitim, mimari, sanat ve kültür alanında yapmış olduğu katkıları halen görebilmek mümkündür. Ilıman ve yağışlı bir iklime sahip olması kentin daima cazibe merkezi olmasını sağlamıştır. Dolayısıyla insanların yerleşmeyi ve yaşamayı tercih ettikleri bir bölge olarak öne çıkmıştır. Doğu’yu Batı’ya bağlayan tarihi İpek Yolu üzerinde konumlanmış olması şehrin kültürel çeşitliliğine, ekonomik zenginliğine katkı sağlamıştır. Aslında bu yönleriyle kent bir “medeniyet beşiği” olarak anılabilir. Bütün bunlarla birlikte birbirinden farklı kültürel unsurlara yer vermesi kentin kültürel anlamda zenginleşmesine yol açmıştır. Bu bağlamda Semerkant’ın tarihine göz atıldığında Yahudilik, Mecusilik, Budizm, Hıristiyanlık, Maniheizm ve İslam gibi dinlerin tarihsel süreç içerinde kentte yaşama fırsatı bulduğu görülecektir. Özellikle İslam bilim ve düşünce tarihi açısından önemli simaların kentte yetişmesi kentin bir bilim merkezi haline gelmesine yol açmıştır. Başla İslam olmak üzere bütün bu dinler değişik yönleriyle kentin kültürel açıdan zenginleşmesine katkı sağlamışlardır. Bütün bu hususlar kentin önemli bir ticaret, kültür ve eğitim merkezi olarak adının duyulmasına vesile olmuştur. Biz bu makalemizde (i) Semerkant kentinin kültürel yapısının tarihsel açıdan teşekkül sürecini (ii) kentin kültürel yapısının temel unsurlarını (iii) kentte yaşayan etnik ve dini unsurların yaşama tecrübesini ve onların bariz yönlerini ortaya koymayı hedeflemekteyiz.

Anahtar Kelimeler

Semerkant, Orta Asya, İpek Yolu, Kültür, Sanat.

Kaynakça

• Aka, İ. (2012). “Timur”, DİA, TDV Yay., İstanbul, c. 41, ss. 173-177.
• Aleskerov, J. N. (1967). Samarkand, Taşkent.
• Alyılmaz, C. (2002). “Eski Türk Şehirleri ve Semerkant”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 20, Erzurum, s. 303-311.
• Aydın, C. (1989). “Ali Kuşçu”, DİA, TDV Yay., İstanbul, c. 2, ss. 408-410.
• Aydınlı, O. (2009). “Semerkant”, DİA, TDV Yay., İstanbul, c. 36, ss. 481-484.
• Babak, V.; Demian Vaisman; Aryeh Wasserman, (2004). Political Organization in Central Asia and Azerbaijan: Sources and Documents, Routledge, London.
• Bâbür, (2000). Baburnâme (nşr. Reşit Rahmeti Arat), Ankara.
• Battutah, I. (2002). The Travels of Ibn Battutah. London: Picador.
• Beksaç, E. (1992). “Bibi Hanım Camii”, DİA, TDV Yay., İstanbul, c. 6, ss. 125-126.
• Beksaç, E. (2010). “Şah-ı Zinde”, DİA, TDV Yay., İstanbul, c. 38, ss. 267-269.
• Beksaç, E. (2012). “Uluğ Bey Medresesi”, DİA, TDV Yay., İstanbul, c. 42, ss. 129-130.
• Berndl, K. (2005). National Geographic Visual History of the World. National Geographic Society.
• Bretschneider, E. (1888). “The Travels of Ch'ang Ch'un to the West, 1220–1223 recorded by his disciple Li Chi Ch'ang”. Mediaeval Researches from Eastern Asiatic Sources. Barnes & Noble.
• Clavijo, (1975). Timur Devrinde Semerkand’a Seyahat, Çev. Ömer Rıza Doğrul, İstanbul.
• Çoruhlu, Y. (2009). “Semerkant: Mimari”, DİA, TDV Yay., İstanbul, c. 36, ss. 484-486
• Dickens, M. (2001). “Nestorian Christianity in Central Asia”, Central Asian Studies, ss. 1-20.
• Dumper, S. (2007). Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. California.
• Fazlıoğlu, İ. (2003). “Osmanlı Felsefe-Biliminin Arkaplanı: Semerkand Matematik-Astronomi Okulu,” Dîvân İlmî Araştırmalar, 14 (1), ss. 1-66.
• Gernet, J. (1996). A History of Chinese Civilization. Cambridge University Press.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Samarkand.
• Law, D. A. (1992). From Samaria to Samarkand, Lanham.
• Le Strange, G. (1928). (trans). Clavijo: Embassy to Tamburlaine 1403–1406. London.
• Marefat, R. (1992). “The Heavenly City of Samarkand”. The Wilson Quarterly, Summer, 16 (3): 33-38.
• McGovern, W. M. (1939). The Early Empires of Central Asia, North Carolina.
• Özen, Ş. (2003). “Maturidi”, DİA, TDV Yay., İstanbul, c. 28, ss. 146-151.
• Pourshariati, P. (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B. Tauris.
• Quraishi, S. (1989). “A survey of the development of papermaking in Islamic Countries”, Bookbinder, (3): 29-36.
• Rezakhani, K. (2017). ReOrienting the Sasanians: East Iran in Late Antiquity. Edinburgh University Press.
• Room, A. (2006). Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features and Historic Sites. London: McFarland.
• Shichkina, G.V. (1994). “Ancient Samarkand: capital of Soghd”. Bulletin of the Asia Institute, 8: 83.
• Tolmacheva, M. A. (2001). “İstahri”, DİA, TDV Yay., İstanbul, c. 23, ss. 203-205.
• Unat, Y. (2012). “Uluğ Bey”, DİA, TDV Yay., İstanbul, c. 42, ss. 127-129.
• Wellhausen, J. W.; Margaret Graham (ed.). (1927). The Arab Kingdom and its Fall. University of Calcutta.
• Whitfield, S. (1999). Life Along the Silk Road. California: University of California Press.
• Wood, F. (2002). The Silk Road: Two Thousand Years in the Heart of Asia. London.