The Malikane System in Ottoman Tax Law

Yıl 2021, Cilt: 10 Sayı: 2, 5 - 26, 17.04.2022

Ayşe Şimşek

https://doi.org/10.33722/afes.1092684

Cited By: 1

Öz

The malikane system can be defined as a method of domestic debt in the context of Ottoman tax law. As a result of the political and military developments in the Ottoman Empire, it was understood that the tax farming method, which was primarily improved to meet the cash need of the state, caused some problems in practice, and the malikane system was adopted in order to eliminate these deficiencies. At the beginning of the innovations coming with this system is the tax farming duration’s being lifelong. What is expected from the malikane owner is to protect both the tax resource with the right of tenancy and the raayah during this period. Besides, it is to pay annual taxes regularly in the amount determined by the state with the mu‘accala price that has to be paid at the beginning. It is thought that malikane system met the cash needs of the state to a large extent when it was implemented, however, it is seen that this system has some problems in practice like tax farming but provides the expected benefit. For this reason, the Ottoman administration moved into the ashām system. In this study, the theoretical framework of the malikane system, its appearance in the 49th and 50th Konya Registries corresponding to the years when it started to be implemented and how it is reflected in practical applications are discussed.

Anahtar Kelimeler

Malikana system, tax farming system, iltizam, esham, farman, treasurer

Osmanlı Vergi Hukukunda Malikâne Sistemi

Öz

Malikâne sistemi, Osmanlı vergi hukuku bağlamında bir iç borçlanma yöntemi olarak tanımlanabilir. Osmanlı’da yaşanan siyasi ve askeri gelişmeler neticesinde devletin nakit ihtiyacını sağlamak için öncelikle geliştirilen iltizam usulünün uygulamada birtakım aksaklıklara yol açtığı anlaşılmış, bu eksikliklerinin giderilmesi amacıyla Malikâne sistemine geçilmiştir. Bu sistemle gelen yeniliklerin başında iltizam süresinin hayat boyu devam etmesi gelir. Malikâneciden beklenen, bu süre zarfında hem tasarruf hakkına sahip olduğu vergi kaynağını hem de reayayı korumasıdır. Ayrıca başta vermek zorunda olduğu muaccele bedeliyle birlikte devletin belirlediği miktarda yıllık vergileri düzenli olarak ödemesidir. Malikâne sisteminin uygulandığı dönemde büyük ölçüde devletin nakit ihtiyacını karşıladığı düşünülmektedir. Bununla birlikte bu sistemin de iltizam da olduğu gibi uygulamada bazı aksaklıkların ortaya çıktığı ve beklenen faydayı sağladığı görülmektedir. Bu sebeple de Osmanlı idaresi esham sistemine geçmiştir. Bu çalışmada malikâne sisteminin teorik çerçevesi ele alınmakta ve bunun uygulanmaya başladığı yıllara tekabül eden 49. ve 50. Konya Sicillerindeki görünümü ve pratik uygulamalara nasıl yansıdığı ele alınmaktadır. Maliyeden müdevver defterlerde yer alan malikâne fermanı ve 41. Defterde yer alan Konya’da tevcih edilen malikâne beratının içeriği araştırmada yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Malikâne Sistemi, İltizam Sistemi, Esham, Malikâne Fermanı, Beytülmal Emini.

Kaynakça

• Akgündüz, A. (1990). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri (C. 1). FEY Vakfı: Osmanlı Araştırmaları Vakfı (OSAV).
• Altay, B. (2018). Coordination, Commitment and Contract Enforceability İn The Ottoman Empire: The Case Of İltizam and Malikane Contracts With Game Theoretic Assessment [Doktora Tezi]. Ankara Yıldırım Bayezıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, M. Â. (2020). Osmanlı Hukuku Devlet-i Aliyye’nin Temeli. İsam Yayınları.
• Başarır, Ö. (2009). 18. Yüzyılda Malikane Uygulaması ve Diyarbekir Voyvodalığı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yeniçağ) Anabilim Dalı.
• Bay, A. (2007). Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Âyanlık (1750-1850) [Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Bilgin, A., & Bozkurt, F. (2010). Bir Mali Gelir Kaynağı Olarak Varissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmal Mukataaları. 0(20). https://app.trdizin.gov.tr/publication/paper/detail/TVRFME5UTTBOQT09
• Cezar, Y. (1986). Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi (XVIII. yy’dan Tanzimat’a Mali Tarih) (1. Baskı). Alan Yayıncılık.
• Cin, H. (1987). Mirî Arazi ve Bu Arazinin Özel Mülkiyete Dönüşümü (İkinci Basım). Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Çakır, B. (2003). Osmanlı Mukataa Sistemi (XVI-XVIII. Yüzyıl) (Çalış Ofset). Kitabevi.
• Çelik, M. (2020). Malikane Uygulamasının İlk Yıllarında Yapılan Müzayedelere Dair Bazı Bilgiler: Midilli Sancağı. Tarih Araştırmaları Dergisi, 39(68), 251-279. https://doi.org/10.35239/tariharastirmalari.781105
• Dinler, Z. (1983). Osmanlı Toprak Düzeni Ve Bu Düzenin Kökeni. Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(1), 1-27.
• Doğan, H. (2018). Osmanlı Mukataa Yönetim Organizasyonunda Yeni Bir Model: Timar Alanlarının Mukataalaştırılma Süreci ve Malikâne Olarak Satışa Çıkarılan İlk Haslar. History Studies (13094688), 10(9), 103-131. https://doi.org/10.9737/hist.2018.677
• Faroqhi, S., McGowan, B., & Pamuk, Ş. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi Cilt 2 1600-1914 (D. Quataert & H. İnalcık, Ed.; C. 2). Eren.
• Genç, M. (t.y.-a). Esham. İçinde TDV İslam Ansiklopedisi. Geliş tarihi 20 Ocak 2022, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/esham
• Genç, M. (t.y.-b). İltizam. TDV İslam Ansiklopedisi. Geliş tarihi 12 Ağustos 2021, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/iltizam--vergi
• Genç, M. (t.y.-c). Malikâne. TDV İslam Ansiklopedisi. Geliş tarihi 07 Ağustos 2021, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/malikane
• Genç, M. (t.y.-d). Mukātaa. TDV İslam Ansiklopedisi. Geliş tarihi 12 Ağustos 2021, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/mukataa
• Genç, M. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi (9. Basım).
• İnalcık, H. (t.y.). Timar. TDV İslam Ansiklopedisi. Geliş tarihi 12 Ağustos 2021, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/timar
• İnalcık, H. (2011). Osmanlı İdare ve Ekonomi Tarihi (TDV Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi). İSAM.
• İnalcık, H. (2019). Devlet-i ’Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-IV Âyânlar, Tanzimat, Meşrutiyet (7. Basım). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karpat, K. H. (2014). Osmanlı Modernleşmesi Toplum, Kuramsal Değişim ve Nüfus (C. Elitez, Çev.; 2. bs). Timaş.
• Konya Kadı Sicili (1115-1116/1703-1704) Defter 41. haz. İzzet Sak (2015). Konya Büyükşehir Belediyesi.
• Konya Kadı Sicili (1135-1136/1723-1724) Defter 49. haz. İzzet Sak ve İbrahim Solak (2015). Konya Büyükşehir Belediyesi.
• Konya Kadı Sicili (1138-1139/1726-1727) Defter 50. haz. İzzet Sak ve Cemal Çetin (2014). Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Küçüker, M. (2019). XV.Yüzyıl Osmanlı Devleti Muhasebe Uygulamalarında Yaşanan Gelişmeler: Muhyeddin Muhammed’in Mecma’ü’l-Kavâ’id Adlı Eseri [Doktora Tezi]. Sakarya Üniversitesi İşletme Enstitüsü.
• Kütükoğlu, M. (t.y.). Temessük. TDV İslam Ansiklopedisi. Geliş tarihi 30 Ocak 2022, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/temessuk
• Maliyeden Müdevver Defterler. (t.y.). BOA. Geliş tarihi 24 Şubat 2022, gönderen https://katalog.devletarsivleri.gov.tr/Sayfalar/Arama/OzelArama.aspx
• Özcan, A. (t.y.). Gurebâ Bölükleri. TDV İslam Ansiklopedisi. Geliş tarihi 04 Şubat 2022, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/gureba-bolukleri
• Özcan, A. (1983). Defterdar Sarı Mehmed Paşa’nın Mâlî Bazı Görüş ve Faaliyetleri. Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 10-11, 239-248.
• Özvar, E. (2018). Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması (2. bs). Kitabevi.
• Pamuk, Ş. (2010). Seçme Eserler I Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları (G. Aksay, Çev.; 3. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi (5. Baskı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sahillioğlu, H. (t.y.). Bâd-ı Hevâ. TDV İslam Ansiklopedisi. Geliş tarihi 10 Şubat 2022, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/bad-i-heva
• Šārôn, M. (1986). Studies in Islamic History and Civilization: In Honour of Professor David Ayalon. BRILL.
• Suceska, A. (2011). Malikâne (M. Özyüksel, Çev.). İstanbul Üniversitesi İktisat Tarihi Mecmuası, 41(1-4), 273-282.
• Tabakoğlu, A. (t.y.). Tekâlif. TDV İslam Ansiklopedisi. Geliş tarihi 03 Şubat 2022, gönderen https://islamansiklopedisi.org.tr/tekalif
• Tabakoğlu, A. (2011). XVII ve XVIII Yüzyıl Osmanlı Bütçeleri. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 41(1-4), 389-414.
• Yörük, D. (2021). XVI. Yüzyılın Ortalarında İltizam Sisteminin Yaygınlığı: Lârende Kazası Örneği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 217-238. https://doi.org/10.21563/sutad.855812