İRAN’IN AFRİKA ÜLKELERİ İLE İLİŞKİLERİ: DİNİ, KÜLTÜREL VE EĞİTİM FAALİYETLERİ (PEHLEVİ DÖNEMİNDEN İRAN İSLAM CUMHURİYETİ'NE)

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 39 - 50, 30.07.2022

Mohammad Rıgıderakhshan

Öz

İran’ın Afrika ülkeleri ile ilişkileri Ahameniş İmparatorluğu dönemine kadar uzanmaktadır. Tarih boyunca İran, sınırlarını genişletmek için Afrika’ya defalarca sefer düzenlemiştir. Sasani İmparatorluğu döneminde Roma İmparatorluğu ile karşı karşıya gelenmiş ve ticaret yolları üzerinde hakimiyet kurmak için Afrika’daki su yolları için mücadele etmişlerdir. 17. yüzyıl ile birlikte ise İran’dan Afrika’ya, Afrika’dan ise İran’a doğru karşılıklı göçler başlamıştır. Pehlevi döneminde İran Şah’ının kişisel ilişkileri Afrika ülkeleri ile İran arasındaki ilişkilerde belirleyici olmuştur. İran İslam Cumhuriyeti kurulduktan sonra ise devrim ideolojisi ile ilişkili olarak Afrika’daki Müslüman ülkeler ile yakın ilişkiler geliştirilmeye başlanmıştır. Bu doğrultuda Afrika ülkelerine yönelik özellikle dini, kültürel ve eğitim faaliyetlerine ağırlık verilmiştir. Bu çalışmada Pehlevi döneminden başlanarak İran’ın Afrika ülkeleri ile ilişkileri ele alınmış ve İran’ın Afrika kıtasındaki faaliyetleri aktarılmıştır. İran’ın söz konusu faaliyetleri incelendiğinde başta İslam dinini anlatmak olmak üzere farklı alanlarda eğitim programlarının hazırlandığı saptanmıştır. İran’ın kültür, sanat ve dil alanındaki eserleri Afrika ülkelerinde tanıtılmış ve öğrencilerin eğitim almak için İran’a yönelmeleri hususunda faaliyetlerde bulunulmuştur. Din eğitim konusunda Hristiyan misyonerler ile mücadele alanı oluşturan İran, bir yandan da Suudi Arabistan gibi Vehhabîlik eğitimi veren ülkeler ile rekabet halindedir. İran’ın aktif eğitim faaliyetleri neticesinde Afrikalı çok sayıda insan Şii İslam anlayışını benimsemiştir.

Anahtar Kelimeler

Afrika ve İran, Kültürel Faaliyetler, Dini Faaliyetler, Afrika’da Şiilik, Yumuşak Güç

Kaynakça

• Mehdevi, A. H. (1384). Siyaset Khariciye İran Der Dorane Pehlevi: 1300-1357. Tahran: Neşre Peykan.
• Amini, A. R. (1381). Tarikhe Revabıte Khariciye İran Der Dorane Pehlevi. Tahran: Sedaye Muasır.
• Bakhshi, A. (1388). Cayigaye Afrika Der Revabıte Kahriciye Cumhuriye İslamiye İran. Pejoeshnameye Afrika, 29-64.
• Shekiba, M. R. (1388). Sazmanhaye Geyri Doletiye Ehli Beyt Der Afrika ve Nekhshe Anha Der Behbude Cayegaye Ferhengi ve İhktisadiye Merdom. Pejoeshnameye Afrika, 97-122.
• Sarkheil, B., & Mohammediferd, M. (1397). Olguye İslami-İrani Revabıt Ba Afrika; Bayesteha ve Asibha. Feslnameye Tehgigate Siyasi Beynulmileli Daneshgahe Azade Shehr Rıza, 1-17.
• Pakahin, M. (1383). Negayi Be Tarikhcheye Revabıte İran ve Afrika. Entesharate Deftere Mutalaate Siyasiye Vezarete Kharici, 13-28.
• Kharici, İ. S. (1355). Revabıte Dolete Shahen Sahiye İran Ba Keshverhaye Afrikayi. Tahran: Vezarete Umure Kharici.
• Hashimiyan, H. (1386, Dey 8). Tehran ve Kahire Ba Rekabet ve Hemkari. Ruznameye İran. Ruznameye İran.
• Nesiri, M. (1388). Asibshınasiye Faaaliyete Ferhengiye Cumhuri İslami İran Der Garreye Afrika Mutaleheye Muridi: Keshvere Sudan. Pejoeshnameye Afrika , 55-92.
• Ahmedi, A. (1381). Gozıreshe Charromin Gerdehemayi Seraseriye Rayizenan ve Nemayendegane Ferhengiye Kahrıc Ez Keshver. Sazmane Ferheng ve İrtibatate İslami.
• Mustafa, C. (2022, 2 17). Derbareye Ma. Retrieved from Camiatul Mustafa: https://mou.ir/ar/
• Mazaheb. (2022, 2 20). Daneshgah Der Yek Negah. Retrieved from mazaheb.ac.ir/page/17: mazaheb.ac.ir/page/17
• ABIU, A. B. (2022, 3 12). Muerrifiye Daneshgah. Retrieved from abu.ac.ir: https://abu.ac.ir/?page_id=16158
• İlahi, H. (1389). Garreye Afrika ve Faliyethaye Amuzeshi. Pejoeshhaye Mentegeyi, 185-190.
• Hakperest, H., & Khodabin, Z. (1399). Deramedi Ber Doktiriyene Metlube Diplomasiye Ferhengiye Cumhuri İslami İran. Mecelleye Beynülmileliye Pejoeshe Milel, 81-100.
• Murray, O. (2008). The Ionian Revolt. In J. Noardman, & N. Hammond, The Cambridge Ancient History IV Persia, Grece and the Western Mediterranean (pp. 461-490). Cambridge: Cambridge University Press.
• Ray, J. D. (2008). Egypt 525-404 B.C. In J. Noardman, & N. Hammond, The Cambridge Ancient History IV Persia, Grece and the Western Mediterranean (pp. 254-286). Cambridge: Cambridge University Press.
• Lodhi, A. Y. (2013). The Baluchi of East Africa: Dynamics of Assimilation and Integration. The Journal of the Middile East and Africa, 127-134.
• Moradi, M., Moussavizadeh, A., Kazemizand, A., & Dehshiri, M. (2020). Raborde Diplomasiye Umumiye Cumhuri İslami İran Der Afrika. Feslnameye İlmiye Daneshe Siyasi, 275-304.
• Arabahmadi, A. B. (1398). Ferhenge Melmuse İrani Der Sherge Afrika. Tahran: Pejoeshgahe Ferheng, Huner ve İrtibatat.
• Pehlevi, M. R. (1384). Pasokh Be Tarikh. Tahran: Elborz.
• Raci, P. (1381). Der Khıdmete Tekhte Tavus; Yaddasthaye Ruzaneye Akherin Sefire Shah Der Lenden. (H. Kamshad, Trans.) Tahran: Terhe Now.
• Tebligat, M. C. (1393). Ez Herare Ta Tehran (Revayete Ez Do Dore Huzure Hezrete Ayetullah Hamanei Der İclase Serane Cumbeshe Hedeme Tehud). Tahran: Muesseseye Ferhengi Huneriye İmane Cehadi.
• Mutleq, K. (1393). Khatırate Taculmuluk (Melekeye Pehlevi Madere Muhammed Rıza Shah). Tahran: Aferine.
• Fernud, R., Cehandide, A., & Aynbekhsh, İ. (1359). Atlese Tarikhiye İran Der Dorane Sasani. Tahran: Neshre Ney.
• Hashimineseb, S. S. (1392). Vurude İslam Be Afrika; Bazkhaniye Siyasi İctumai. Pejoeshhaye Mentegei, 91-124.
• Rigiderakhshan, M. (2020). İran’ın Dış Politika Kimliğini Oluşturan Faktörler . VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 390-410.