OSMANLI DEVLETİ’NİN KUZEY AFRİKA’DA TÜRK DENİZCİLERİ HİMAYE ALTINA ALMASI (1502-1534)

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 17, 31.01.2023

Veysel Çetin

Öz

Osmanlılar; çok geniş bir coğrafyayı tek bir devletin sınırları içerisinde, aynı siyasi yapı altına almayı başarmışlardı. Çok geniş topraklara hâkim bir devlet yapısının oluşturulabilmesi; yerel yönetimler, kültürler, toplumsal dinamikler ve dengelerin dikkate alınmasını zorunlu kılıyordu ki Osmanlılar bunu ustalıkla yaptılar. Kurulduğu yıllardan itibaren, Osmanlı siyasi karar alıcıları sınırları genişletme politikasını benimsemiştir. Bu politika doğrultusunda, askerî harekâtlarla fetihler yapılıyor fakat kazanımların kalıcı olması maksadıyla fethedilen yerlerde bölgesel dinamikleri gözeten yerel yönetimlerin kurulması sağlanıyordu. Devlet tek merkezden yönetiliyordu ancak bölgesel koşullara göre yerinden yönetim şekli uygulanan eyalet teşkilatları da oluşturulabiliyordu. XVI. yüzyılda Akdeniz, bir yanda Osmanlı Devleti’nin öncü konumunda olduğu Müslüman dünyası, diğer yanda İspanya’nın temsil ettiği Katolik Hristiyan dünyası arasındaki çatışmaların gerçekleştiği alanlardan biri olmuştur. Osmanlı Devleti’nin Akdeniz’deki nüfuz alanını genişletmesinde Mısır’ın ele geçirilmesi önemli bir aşama olarak kabul edilmektedir. Akdeniz ve Atlantik’te kıyılarının olması, Avrupa’ya yakınlığı ve Afrika’nın iç bölgeleriyle Asya ülkelerine ulaşımda önemli bir noktada yer alması sebebiyle Kuzey Afrika, tarih boyunca büyük devletlerin ellerinde bulundurmak istedikleri bir yer olmuştur. İstanbul’a çok uzak bir bölge olan Kuzey Afrika’nın sınırlara katılması noktasında da yerel dinamikler üzerinde çalışılarak hareket edilmiştir. Korsanlık, Akdeniz coğrafyasında ve özellikle kıyı kesimlerde yaşayan insanların çeşitli şekillerde fayda sağladığı bir gelir kaynağıydı. Medeni hayata ters ve insanlığa birçok zararı olmasına rağmen, bu fiillere toplumsal destek daima var olmuştur. Ekonomik getirisi nedeniyle bu fiillerin kabul edilebilir meşru eylemler olarak algılanması sağlanmıştır. Bu noktada dini gerekçeler öne sürme yöntemi, kullanımı kolay ve ikna edici bir araç olarak ön plana çıkmaktadır. Bu gerçekten hareketle Osmanlı Devleti, XV. yüzyıl başlarından itibaren Akdeniz politikasına yönelik geliştirdiği stratejinin merkezine korsanlık yaparak varlıklarını sürdüren Türk denizci grupları koymuştur. Türk denizciler; ellerindeki deniz araçları ve eğitimli personeliyle, Osmanlı Devleti’ne, Batı Akdeniz’de de varlık gösterme ve askerî harekât gerçekleştirme imkânı sunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Afrika, Batı Akdeniz, Osmanlı, Korsanlık

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi
• BOA. A. 102. 546. H-10.05.1103
• BOA. A. 106. 25. H-20.08.1106
• BOA. A. 106. 1038. H-29.02.1107
• BOA. A. 111. 1942. H-10.02.1112
• BOA.TS.MA.e.757.63, H-10.11.925
• Araştırma ve İnceleme
• Ahmet Cevdet Paşa, (1984). Tarih-i Cevdet Cilt I (Hazırlayan: Dündar Günday), Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1984, ss. 116-117.
• Aymard, M. (2015). “16’ncı Yüzyılın Sonunda Akdeniz’de Korsanlık ve Venedik”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası (Çeviren: Mehmet Genç), 23(2), s. 219-238.
• Bostan, İ. (2009). Adriyatik’te Korsanlık, Timaş Yayınları.
• Bostan, İ. (2009). “Barbaros Hayreddin: İlk Deniz Beylerbeyi (1534)”, Türk Denizcilik Tarihi I. Cilt (Editörler: İdris Bostan ve Salih Özbaran), Deniz Kuvvetleri K.lığı Yayını, ss.144-146.
• Bostan, İ. (2006). Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, Kitap Yayınevi.
• Bostan, İ. (2017). Osmanlı Akdenizi, Küre Yayınları.
• Bostan, İ. (2009). Adriyatik’te Korsanlık, Timaş Yayınları.
• Bostan, İ. (2021). “Kemal Reis”, The Encyclopaedia of Islam Three, Brill, Leiden-Boston, ss. 84-86.
• Bostan, İ. (2009). “Preveze Deniz Zaferi ve Sonrasında Akdeniz Dünyası”, Türk Denizcilik Tarihi I. Cilt (Editörler: İdris Bostan ve Salih Özbaran), Deniz Kuvvetleri K.lığı Yayını.
• Braudel, F. (1989). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası I. Cilt (Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay), Eren Yayıncılık.
• Braudel, F. (1989). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası II. Cilt (Çeviren Mehmet Ali Kılıçbay), Eren Yayıncılık.
• Braudel, F. (2017). II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası I. Cilt (Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay), Doğu Batı Yayınevi.
• Burbank, J. & Cooper, F. (2010). İmparatorluklar Tarihi Farklılıkların Yönetimi ve Egemenlik (Çeviren: Ahmet Aybars Çağlayan), İnkılap Kitabevi.
• Burbank, J. & Cooper, F. (2010). İmparatorluklar Tarihi Farklılıkların Yönetimi ve Egemenlik (Çeviren: Ahmet Aybars Çağlayan), İnkılap Kitabevi.
• Carım, F. (1962). Cezayir’de Türkler, Sanat Basımevi.
• Corbett, S. (2010). Deniz Stratejisinin Prensipleri (Çeviren: Tuncer Büyükonat), Doruk Yayınevi.
• Demir, S. (2020). Akdeniz’de Korsanlar ve Esirler Bağlamında Joseph Pitts ve Esâretnamesi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Durak, A. (2016). “Akdeniz’de Osmanlı Korsanlığı ve Osmanlının Korsanlıkla Mücadelesi (1530-1571)”, Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I (2) s. 131-148.
• Emecen, F. (2001). İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, Kitabevi Yayınları.
• Emecen, F. (2009). Osmanlı Klasik Çağında Siyaset (Editör: Adem Koçal), Timaş Yayınları.
• Fage, J. D. (2002). A History of Africa, Routledge Taylor&Francis Group.
• Gaid, M. (1996). Türkler İdaresinde Cezayir (Çeviren: Faik Melek), Genkur. ATASE Yayınları.
• Gaid, M. (1974). L’Algerie Sous Les Turcs, Editions Mimouni.
• Gale, C. M. (2016). Beyond Corsairs: The British – Barbary Relationship During the French Revolutionary and Napoleonic Wars, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Oxford Üniversitesi.
• Genç, M. (2010). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayıncılık.
• Gilbert, E. & Reynolds, J. T. (2012). Africa in World History from Prehistory to Present, Pearson, Boston.
• Glete, J. (2006). “The Sea Power of Habsburg Spain and the Development of European Navies (1500-1700)”, War and Society in the Hispanic Monarchy: Politics, Strategy and Culture in Modern Europe (1500-1700), I.
• Goffman, D. (2004). Osmanlı Dünyası ve Avrupa 1300-1700 (Çeviren: Ülkün Tansel), Kitap Yayınevi.
• Grammont, H. D. (1886). Histoire d’Alger Sous la Domination Turque (1515-1830), BnF Gallicia Koleksiyonu.
• Gürkan, E. S. (2012). “Batı Akdeniz’de Osmanlı Korsanlığı ve Gaza Meselesi”, Kebikeç: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, Sayı: 33, ss. 173-204.
• Gürkan, E. S. (2011). “Osmanlı-Habsburg Rekâbeti Çerçevesinde Osmanlılar’ın XVI. Yüzyıldaki Akdeniz Siyaseti”, Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası, (Editör: Haydar Çoruh, M. Yaşar Ertaş, M. Ziya Köse), Yeditepe Yayınevi.
• Hammer-Purgstall, J. V. (2010). Büyük Osmanlı Tarihi V. Cilt, Milliyet Yayınları.
• Hess, A. (2010). Unutulmuş Sınırlar: 16. Yüzyıl Akdenizi’nde Osmanlı-İspanyol Mücadelesi (Çeviren: Özgür Kolçak), Küre Yayınları.
• Hizmetli, S. (1991). “Osmanlı Yönetimi Döneminde Tunus ve Cezayir’in Eğitim ve Kültür Tarihine Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 32(1), ss. 1-21.
• Hobsbawm, E. (1974). Haydutlar (Çeviren: Fatma Taşkent), Logos Yayınları.
• Issawi, C. (1993). “The Ottoman-Habsburg Balance of Forces”, Süleyman the Second and His Time (Editörler: Halil İnalcık ve Cemal Kafadar), Isis Press, ss. 145-152.
• İlter, A.S. (1937). Şimali Afrika’da Türkler I. Cilt, Vakit Gazetesi Matbaası.
• İnalcık, H. (1954). “Ottoman Methods of Conquest”, Studia Islamica, No. 2, Brill, ss: 103-129.
• İnalcık, H. (2008). Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600) (Çeviren: Ruşen Sezer), Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, H. (2004). Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi (Çeviren: Halil Berktay), (Editör: Halil İnalcık ve Donald Quataert), Eren Yayıncılık.
• Jamieson, A G. (2012). Lords of the Sea: A History of the Barbary Corsairs, Reaktion Books.
• Julien, C. A. (1958). Histoire de L’Afrique: Des Origines à 1945, Presses Universitaires de France.
• Kavas, A. (2005). Geçmişten Günümüze Afrika, Kitabevi Yayınları.
• Kavas, A. (2011). Osmanlı – Afrika İlişkileri, Kitabevi Yayınları.
• Kavas, A. (2005). Geçmişten Günümüze Afrika, Kitabevi Yayınları.
• Kılıç, O. (2017). “Beylerbeyilerden Dayılara Cezayir-i Garp Vilayeti/Eyaleti’nin Yönetimi ve Yöneticileri (16 – 18. Yüzyıllar)”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Cilt: 9( Ekim), ss. 418 – 439.
• Kuzucu, S. (2015). “XVIII. Yüzyılda Uluslararası Bir Sorun Olarak Garp Ocakları’nın Akdeniz’deki Korsanlık Faaliyetleri”, Gazi Üniversitesi Akademik Bakış Dergisi, 9(17), ss. 165-180, s. 168.
• Lütfi Paşa, (1341). Tevârih-i Ali Osman, Matbaa-i Âmire.
• Lloyd, C. (1981). English Corsairs on the Barbary Coast, Collins&Sons.
• Mantran, R. (1995). “Osmanlı İmparatorluğunda Cezayir, Tunus ve Trablusgarp’ın Statüleri”, XVI.-XVII. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu (Derleyen ve Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay), İmge Kitabevi.
• Matar, N. (2007). Piracy and Captivity in Early Modern Mediterranean: The Perpective from Barbary, Pirates, The Politics of Plunder 1550-1650, (Editör: Claire Jowitt), Palgrave Macmillan.
• Murâdî, (2009). Gazavât-ı Hayreddin Paşa (Hazırlayan: Osman Erdem), Çamlıca Yayınları.
• Murâdî. (t.y.). Gazavât-ı Hayreddin Pasa I. Cilt (Hazırlayan: Ertuğrul Düzdağ), Tercüman Yayınları.
• Murâdî. (t.y.). Gazavât-ı Hayreddin Pasa II. Cilt, (Hazırlayan: Ertuğrul Düzdağ), Tercüman Yayınları.
• Önder, K. (2011). Avrupa Tarihi Roma İmparatorluğu’ndan Hitler Almanyası’na, Timaş Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2007). Üç Kıtada Osmanlılar, Timaş Yayınevi.
• Özdemir, Ş. (2004). Akdeniz Hâkimiyetinde Osmanlı Devleti ve Korsanlık (1695-1789), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özkuyumcu, N. (2007). Mısır ve Kuzey Afrika’nın Müslümanlar Tarafından Fethi, T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Panzac, D. (2005). Barbary Corsairs: The End of a Legend (Çeviren: Victoria Hobson), Brill Leiden.
• Panzac, D. (1999). Les Corsaires Barbaresques La Fin d’une Épopée 1800-1820, CNRS Éditions, s. 12.
• Parker, G. (2006). Askeri Devrim: Batı’nın Yükselişinde Askeri Yenilikler 1500-1800 (Çeviren: Tuncay Zorlu), Küre Yayınları.
• Pennell, C. R. (2003). From Empire to Independence, Oxford Press.
• Ruedy, J. (2005). Modern Algeria: The Origins and Development of a Nation, Indiana University Press.
• Sestier, J. M. (2017). Antikçağ’da Korsanlık (Çeviren: Oğuz Adanır), Doğu Batı Yayınları.
• Soucek, S. (2013). “The Ottoman Conquest of Egypt and Algeria”, Conquête Ottomane de L’Egypte (1517), (Editör: Benjamin Lellouch ve Nicolas Michel), Brill, Leiden-Boston.
• Soysal, İ. (1953). “Türk – Fransız Diplomasi Münasebetlerinin İlk Devresi”, Tarih Dergisi, 3(5-6).
• Süleyman Nutkî. (1907). Muharebat-ı Bahriye-i Osmaniye, Bahriye Matbaası.
• Tabakoğlu, H. S. (2018). Deryadaki Ateş Barbaros Hayreddin, Erdem Yayınları.
• Thompson, I. (1976). War and Government in Habsburg Spain (1560-1620), Michigan Üniversitesi, Athlone Press.
• Tinniswood, A. (2011). 17. Yüzyılda Akdeniz’de Korsanlık (Çeviren: Dinç Tayanç), İnkılâp Kitabevi.
• Tracy, J. D. (2010). Emperor Charles V, Impresario of War, Cambridge University Press.
• Turan, Ş. (1970). Rodos’un Zaptından Malta Muhasarasına, Kanuni Armağanı, TTK Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi II. Cilt, Türk Tarih Kurumu Yayınları.