The Name and The Historical Geography of the Sistan Region

Yıl 2024, Sayı: 1, 38 - 43, 31.05.2024

Cihan Gençtürk

Öz

Sistan, a historical region located in the southeast of Iran, southwest of Afghanistan and northwest of Pakistan, has been mentioned under different names in historical inscriptions, history, geography and literary books since ancient times. While it was referred to as Zerenga (Zerenc) in the inscriptions written during the Achaemenid (Persian) Empire, which ruled between 550-330 BC, with the settlement of the Sakas in the region, it began to be referred to with the word Sakastân, which means the land of the Sakas. Later, in Arabic sources, Sicistan was referred to as Nimruz in literary and geographical sources, especially in some classical Persian texts, due to its location in the south of Khorasan. In addition, the early Islamic geographers who provide information on the historical geography of the region state that Sīstān was a large region between Khorasan, Sindh and Kirman.

Anahtar Kelimeler

Sistan, Zerenc, Nimruz, Khorasan

Sîstân Bölgesinin Adı ve Tarihî Coğrafyası

Öz

Tarihi bir bölge olan ve günümüzde İran’ın güneydoğusunda, Afganistan’ın güneybatısında, Pakistan’ın ise kuzeybatısında yer alan Sîstân bölgesi en eski çağlardan itibaren tarihi yazıtlarda, tarih, coğrafya ve edebî kitaplarda farklı isimlerde yer almıştır. M.Ö 550-330 yılları arasında hüküm süren Ahameniş (Pers) İmparatorluğu zamanında yazılan yazıtlarda Zerengâ (Zerenc) şeklinde ifade edilirken Sakalar’ın bölgeye yerleşmesiyle birlikte, Sakalar’ın ülkesi anlamına gelen Sakastân kelimesiyle ifade edilmeye başlanmıştır. Daha sonra ise Arapça kaynaklarda Sicîstân, Horâsân’ın güneyinde yer almasından dolayı, bazı klasik Farsça metinler başta olmak üzere edebî ve coğrafya kaynaklarında Nîmrûz adıyla zikredilmiştir. Bunun yanı sıra bölgenin tarihi coğrafyasına dair bilgi veren ilk dönem İslâm coğrafyacıları Sîstân’ın Horâsân, Sind ve Kirmân arasında kalan büyük bir bölge olduğunu belirtmektedirler.

Anahtar Kelimeler

Sîstân, Nîmrûz, Zerenc, Horâsân

Kaynakça

• Aka, İsmail. “Zerenc”. İslam Ansiklopedisi. 13:538, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi 1986.
• Barthold, V. V. İran Tarihî Coğrafyası. Çeviren Ömer Alkaç. İstanbul: Selenge Yayınları, 2022.
• Boswort, C. E. “Sistan and Its Local Histories”. Iranian Studies 33, Numbers: 1-2, (Winder/Spring 2000): 31-43.
• Boswort, C. E. “Sîstân”. Encyclopaedia of İslam, 9:681-682. Leiden: E. J. Brill, 1997.
• Boswort, C. E. Târîh-i Sîstân ez Âmeden-i Tâzîyân ta Berâmeden-i Devlet-i Saffârîyân. Tercüme: Hasan Ânûşe. Tahran: Müessese-yi İntişârât-i Emîr Kebîr, 1388 hş.
• Büchner, V. F. “Sistan”. İslam Ansiklopedisi, 10:715. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1988.
• Christie, Charles vd. Coğrâfyâ-yi Târîh-î Sîstân Sefer ba Sefernâmehâ. Tercüme ve Tedvîn Hasan Ahmedî. Tahran: Baskı yeri yok, 1378 hş.
• Dihhudâ, Ali Ekbe. “Zerenc”. Lugatnâme-yi Dihhudâ, 9: 12843. Hazırlayan: Muhammed Mu’în-Seyyid Ca’fer Şehîdî. Tahran: Müessese-yi İntişârât ve Çap-i Dânişgâh-i 1377 hş.
• Ebü’l-Fidâ, el-Melikü’l Müeyyed İmâdüddîn İsmâil b. Ali b. Mahmûd el-Eyyûbî. Ebü’l-Fidâ Coğrafyası (Takvimü’l Büldan). Çeviren Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2017.
• el-Bîrûnî, Ebû Reyhân Muhammed b. Ahmed. Tahdîdü Nihâyâti’l-Emâkin. Tercüme Kıvameddin Burslan, Hazırlayanlar Melek Dosay Gökdoğan-Tuba Uymaz. Ankara: TTK Yayınları, 2013.
• Firdevsi. Şehname. Çevirenler Necati Lugal-Kenan Akyüz. C. 1, İstanbul: MEB 1945.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvînî, Ebû Bekr b. Ahmed b. Nasr. Nüzhetü’l Kulûb. Neşreden G. Le Strange. Tahran: İntişârât-i Esâtîr, 1389 hş.
• Hudûdü’l-Âlem Mine’l-Meşrik İle’l-Mağrib (Anonim). Neşreden Menûçihr-i Sütûde. Tahran: İntişârât-i Kitâbhâne-i Tahûrî, 1983.
• İbn Haldûn. Mukaddime. Hazırlayan:Arslan Tekin. C. 1, İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2016.
• İbn Havkal, Ebü’l-Kâsım, Muhammed b. Ali en-Nasîbî el-Bağdadî. 10. Asırda İslâm Coğrafyası. Tercüme Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2014.
• İstahrî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed el-İstahrî el-Fârisî. Ülkelerin Yolları. Çeviren Murat Ağarı. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2015.
• Kazvînî, Zekeriya b. Muhammed. Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l- İbâd. Beyrut: Dâr Sâdır, 1998.
• Minhâc-i Sirac el-Cüzcânî. Tabakât-ı Nâsırî. Neşreden Abdülhey Habîbî. C. 1, Tahran: İntişârât-i Dünyâ-yi Kitâb, 1363 hş.
• Muhammed Azim Sîstânî. Coğrafyây-i Tarih-i Sîstân. C. 1, Kabil: Matbaa-i Devlet-i Kabil, 1988.
• Mukaddesî (Makdisî), Muhammed b. Ahmed. İslâm Coğrafyası (Ahsenü’t Tekâsîm). Çeviri ve Notlar Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Özgüdenli, Osman Gazi. “Sistân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 37:274. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Sîstânî, Îrec Âfşâr. Nigâhî be Sîstân ve Belûcistân. Tahran: Baskı yeri yok, 1363 hş.
• Strange, G. Le. The Lands of The Eastern Caliphate. Cambridge: Cambridge University Press, 1905.
• Târîh-i Sîstân (Anonim). Neşreden Muhammed Takî Behâr (Melik el-Şûera). Tahran: İntişârât-i Mu’în, 1381 hş.
• Tate, G. P. Seistan a Memoir on the History, Topography, Ruins, and People of the Country. Calcutta: Superintendent of Government Printing, 1910.
• Yakûbî, Ahmed b. İshâk. Kitâbü’l-Büldân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1988.
• Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdullâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdullâh el-Hamevî er-Rûmî el-Bağdadî. Mu’cemü’l-Büldân. C. 3-5, Beyrut: Dâr Sâdır, 1977.
• Yeşthâ. Neşreden İbrahim Pûr Dâvud, C. 2, Tahran: İntişârât-i Esâtîr, 1377 hş.