XV. YÜZYIL MÛSİKÎ METİNLERİ ÖZELİNDE “MEŞK” KAVRAMI

Yıl 2017, Sayı: 1, 43 - 60, 31.12.2017

Seda Tüfekçioğlu

Öz

Meşk, sanatın eğitimi ve aktarımı
sürecinde önemli bir yapı olarak karşımıza çıkar. Bu yapıda talebe ile üstadın
sanat zemininde bir araya gelmeleri, içerisinde sanatın olduğu meclislerin
oluşturulması, bu meclisteki âdâb ve erkân başlı başına bir kültürdür; meşk
kültürüdür. Bu kültürün gelenekteki şeklini anlamada edvâr kitapları ise önemli
kaynak eserlerdir. Makalede edvâr kitapları açısından zengin bir yüzyıl olan
XV. yüzyıla bu pencereden bakılacak, mûsikî metinlerinde meşke dair izler
aktarılacak ve bu okumanın neticesinde meşk kavramının XV. yüzyılda hangi alanı
temsil ettiği, bu temsilin sınırlarının ne olduğu tartışılacaktır. Bu çalışmada
XV. yüzyıl ve XVI. yüzyıl başında yazılmış olan edvâr kitaplarının latinize
edilmiş şekilleri taranmış ve o döneme ait meşk kavramı bu metinler dâhilinde açıklanmaya
çalışılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Talebe, Hoca, Tavır, Meşk, XV. Yüzyıl

“MEŞK” TERM SPECIFIC TO 15TH CENTURY MUSIC TEXTS

Öz

Meşk emerges as an important structure during art education
and transferring of it. In this structure, meeting of student and master (teacher) on artistic ground, constituting meetings
in which art activities are performed, rules and conventions in these meetings
are independently a culture; that is Meşk.
When it is needed to comprehend shape of this culture in tradition, Edvâr books come out as important
written sources. Having fertileness in terms of Edvâr books, 15th century will be viewed from this aspect. Clues
about Meşk in texts as to music, will
be conveyed. In the light of this, it will be discussed what notion of Meşk represents in 15th centruy and what
limits of this representation are. In this study, latinized Edvâr books which are written during
15th and 16th, has been investigated and the notion of Meşk in these period of time has been tried to explain.

Anahtar Kelimeler

Student, Teacher, Manner, Mesk, 15th. Century

Kaynakça

• Agayeva, Süreyya. (2007). Nota. TDV İslam Ansiklopedisi. C.XXXIII.
• Aksoy, Bülent. (2003). Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musiki. İstanbul
• Aksoy, Bülent. (2008 ). Geçmişin Mûsikî Mirasına Bakışlar. İstanbul.
• Arısoy, Mithat. (1988). Seydî’nin el-Matla‘ Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma. MÜSBE. Basılmamış YLT. İstanbul. Bahadıroğlu, Yavuz. (2012). Osmanlı Saray Hayatı ve Harem. İstanbul. Behar, Cem. (2016). Aşk Olmayınca Meşk Olmaz, İstanbul. Behar, Cem. (2004). Musikiden Müziğe, İstanbul.
• Behar, Cem. (2010). Şeyhülislâm’ın Müziği, İstanbul Beşiroğlu, Ş. Şehvar. (2017). Türk Müzik Geleneğinde Kadınlardan Kadınca Müzik. Şeyme Ersoy Çak ve Ş. Şehvar Beşiroğlu (Ed.), Kadın ve Müzik. İstanbul.
• Çakır, Ahmet. (1999 ). Alişah b. Hacı Büke (?-1500)’nin Mukaddimetü’l-Usûl Adlı Eseri. MÜSBE. Basılmamış DT. İstanbul.
• Çelik, Binnaz Başar. (2001). Hızır Bin Abdullah’ın Kitâbü’l Edvâr’ı ve Makamların İncelenmesi, MÜSBE. Basılmamış DT. İstanbul.
• Devellioğlu, Ferit. (2004 ). Meşk. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara Dural, Sami. (2011). Türk Mûsikîsi Meşk Geleneğinde Bir İcra; Hafız Sami. İTÜSBE. Basılmamış YLT. İstanbul.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal, Hoş Sâdâ, İstanbul, 1958
• Kamiloğlu, Ramazan. (2007). Ahmed Oğlu Şükrullah ve Edvâr-ı Mûsikî Adlı Eseri. AÜSBE. Basılmamış DT. Ankara. Kanık, Muhammet Zinnur. (2011). Mahmud Bin Abdülaziz’in Makasıdü’l-Edvâr Adlı Eseri. MÜSBE. Basılmamış DT. İstanbul.
• Karabaşoğlu, Cemal. (2010). Abdülkâdir-i Merâgî’nin Makâsıdü’l-Elhân Adlı Eseri, MÜSBE. Basılmamış DT, İstanbul.
• Kazan, Hilal. (2010). XVI. Asırda Sarayın Sanatı Himayesi, İstanbul.
• Kılıç, Erdal. (2017). Hekimbaşı Edvarının Sistematik Müzikoloji Açısından İncelenmesi. Rast Müzikoloji Dergisi, C.V, sy. 1.
• Koç, Ferdi. (2010). Abdülaziz B. Abdülkâdir Merâgî ve Nekâvetü’l-Edvâr İsimli Eserinin XV. Yüzyıl Mûsikî Nazariyatındaki Yeri. AÜSBE. Basılmamış DT. Ankara
• Kolukırık, Kubilay. (2009). Abdülkâdir Merâgî ve Şerhu’l-Edvâr Adlı Eserinin XIV. Yüzyıl Türk Mûsikîsi Nazariyatındaki Yeri. AÜSBE. Basılmamış DT. Ankara.
• Özbek, Mehmet. (2009). Meşk. Türkülerin Dili. İstanbul.
• Özcan, Nuri. (1997). Limonciyan, Hamparsum. TDV İslam Ansiklopedisi, C.XXVII
• Özcan, Nuri. (2004). Meşk (Mûsikî). TDV İslam Ansiklopedisi, c.XXIX
• Özcan, Nuri. (2002). Türk Mûsikîsinin Âbide Şahsiyetlerinden Abdülkâdir-i Merâgî. Türkler Ansiklopedisi. C.VIII. Ankara.
• Özcan, Nuri. (2013). Zekâi Dede. TDV İslam Ansiklopedisi, C.XLIV
• Özden, Erhan. (2015). Osmanlı Maârifi’nde Mûsikî. Ankara
• Öztuna, Yılmaz. (1990). Meşk Silsilesi. Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi. C.II
• Öztuna, Yılmaz. (1990). Tavır. Büyük Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi. C.II. Ankara
• Öztuna, Yılmaz. (1987). Türk Mûsikîsi-Teknik ve Tarih, İstanbul.
• Pakalın, Mehmet Zeki. (1993). Meşkhâne. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü II, İstanbul.
• Serin, Muhittin. (2004). Meşk, TDV İslam Ansiklopedisi, c.XXIX.
• Sezikli, Ubeydullah. Abdülkadir Merâgî ve Câmiü’l-Elhân’ı. MÜSBE. Basılmamış DT. İstanbul. (2000). Sezikli, Ubeydullah. (2007). Kırşehirli Nizâmeddin İbn Yûsuf’un Risâle-i Mûsikî Adlı Eseri. MÜSBE. Basılmamış YLT. İstanbul.
• Sözer Vural. (2012). Meşk. Müzik Terimleri Sözlüğü, İstanbul.
• Tan, Ali. (Eylül-Ekim 2015). Türk Müziğinde Türü Etkileyen İcra Problemleri: Tavır, Ritim ve Güfte İlişkisi”, Akademik Bakış Dergisi. Sy., 51.
• Toker, Hikmet ve Özden, Erhan. (2013). Osmanlı Devletinde Müzik Eğitimi Veren Önemli Kurumlar. Rast Müzikoloji. C.I. sy.2.
• Turabi, Ahmet Hakkı. (1996). el-Kindî’nin Mûsikî Risâleleri, Basılmamış YLT. MÜSBE. İstanbul.
• Tursun Bey. Târîh-i Ebü’l-feth, Mertol Tulum (hzl). (1977). İstanbul: Baha Yay.
• Türk Dil KurumuTürkçe Sözlük. (2005 ). Meşk. Ankara.
• Ufki, Ali. Albert Bobovious ya da Santuri Ali Ufki Bey'in Anıları; Topkapı Sarayı'nda Yaşam. (2002). Ali Berktay (çev.) İstanbul.
• Uluçay, Çağatay. (1971). Harem II, Ankara: TTK. Basımevi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. (1977). Osmanlılar Zamanında Saraylarda Mûsikî Hayatı. TTK Belleten, C.XLI, sy. 161.
• Ziya, Şakir. (Haziran 1999). Saray Harem Mûsikîsi ve Harem Bandosu. Mûsikî Mecmûası, sy.465. İstanbul.
• ELEKTRONİK KAYNAKLAR
• Güntekin Mehmet. (2002). Kâni Karaca Anlatıyor. Mûsikî Dergisi. http://www.musikidergisi.net/?p=2002. (erişim tarihi:07.05.2017).
• Meşak. Kamusı Osmani. http://www.kamusiosmani.net/osmanlica-sozluk-14740-nedir-anlami.html. (erişim tarihi:07.05.2017).
• Meşk. http://www.lehceiosmani.com/osmanlica-turkce-sozluk-madde-22289.html. Lehce-i Osmani. (erişim tarihi:07.05.2017).
• Meşk. http://www.lugatiremzi.com/buyuk-osmanlica-sozluk-madde-30407.html. Lugat-ı Remzi. (erişim tarihi:07.05.2017).
• Meşak, Meşk. http://www.lugatinaci.com/osmanlica-turkce-sozluk-madde-14155.html. Lugat-i Naci. (erişim tarihi:07.05.2017).
• Meşk. http://www.muntehab.com/osmanlica-sozluk-madde-18686.html. Muntehabi Osmani. (erişim tarihi:07.05.2017).
• Meşk. http://www.turkcelugat.com/osmanlica-turkce-sozluk-madde-16580.html. Türkçe Lugat. (erişim tarihi:07.05.2017).