IMPROVISATION AND FICTION DILEMMA ON TURKISH FOLK DANCES

Yıl 2019, Sayı: 5, 1 - 14, 31.12.2019

Rıza Özgür Altun

Öz

Folk dances provide important
information in sociology and anthropology with their cultural codes. Today,
with the increasing acceleration of performing arts becoming the gate of
financial gain, uniformity is observed with increasing acceleration and this
function of folk dances is facing cultural atrophy. Memorized figures and music
used with authenticity mask become more and more stereotyped and stand like a
wall in front of improvisation. Authentic means "which has long-existing features"
in the TDK dictionary. In its original language, it means "real" and
"the original one." According to the TDK translation, an authentic
game can be performed on stage, but from the moment the dance is taken from its
social scene and staged, it will lose its authenticity and become an imitation
of the original. Folk dances have begun to evolve from social dance to
performing arts. The evolution of dance sits solely towards aesthetics. The
efforts of Selim Sırrı Tarcan and the experiences of the Zeybek dance clearly
describe this fictionalization adventure. It has also begun to manifest itself
in fiction, music and costumes. Examples of this fictionalization are the use
of recording instead of live music due to its practicality, the transformation
of the clothes worn by the folk into mostly cheap imitation stage costumes. It
must be accepted that folk dances carry pieces from all of them, not just art,
culture or science. One is not the substitution of the other; although they are
intertwined from time to time, both are completely different phenomena.

Anahtar Kelimeler

Folk dance, improvisation, fiction, choreography, tradition, stage, culture, art

TÜRK HALK OYUNLARINDA DOĞAÇLAMA VE KURGU İKİLEMİ

Öz

Halk oyunları, kültürel kodlarıyla
sosyoloji ve antropoloji çalışmalarında önemli bilgiler sunmaktadır. Günümüzde
ise sahne sanatlarının yaygınlaşıp maddi kazanç kapısı olmasıyla birlikte artan
ivmeyle tek tipleşme görülmekte ve halk oyunlarının bu işlevi körelmeye yüz
tutmaktadır. Halk oyunlarında kullanılan ekipmanların neden kullanıldığına
bakılmaksızın sadece aksesuar olarak kullanılması örneklerden sadece biridir.
Otantiklik maskesiyle kullanılan aksesuarlar, ezberletilen figürler, müzikler
gün geçtikçe kalıplaşmaya başlamakta ve doğaçlamanın önünde taştan bir duvar
gibi durmaktadır. Otantik, TDK sözlüğünde “eskiden beri mevcut olan
özelliklerini taşıyan” anlamındadır. Orijinal dilindeki anlamıysa “gerçek”,
“hakiki”, “asıl olan”dır. TDK çevirisine göre sahnede otantik bir oyun
oynanabilir gibi görünse de dans sosyal ortamından alınıp sahneye konduğu andan
itibaren otantikliğini yitirip aslının taklidi haline gelecektir. Halk
oyunları, sosyal danstan sahne sanatlarına dönüşmeye, evrimleşmeye
başlamıştır. Kültür dâhilinde oynamaktansa sahnelemek revaçtadır. Dansın hem terim karşılığındaki hem uygulamadaki
evrimi salt estetiğe doğru yönelmektedir. Bu yönelim de ister istemez bediiyat
kabullerindeki görsel şartlanmaları peşinden getirip estetik olmayanları
dışlamaya ve böylece halkın dansını halktan soyutlayıp değiştirerek tekrar
halkın üzerine giydirmeye başlamaktadır. Selim Sırrı Tarcan’ın çabaları ve
zeybek dansının yaşadıkları, bu kurgusallaşma serüvenini net şekilde
anlatmaktadır. Kurgu, müzik ve kostümlerde de kendini göstermeye başlamıştır.
Pratikliği nedeniyle canlı müzik yerine kayıt kullanılması, halkın vaktiyle
giydiği kıyafetlerin çoğunlukla ucuz taklit sahne kostümlerine dönüşmesi gibi
süreçler bu kurgusallaşmaya örnek olmaktadır. Halk oyunu sadece sanat, kültür
ya da bilimdir demeden, hepsinden parçalar taşıdığı kabullenilmelidir. Kurgu
veya doğaçlama için birini diğerinden üstün tutmadan ikisinin de birbirinden
farklı olduğunun ayırtına varılmalıdır. Birisi ötekinin ikamesi değildir, zaman
zaman iç içe geçmiş olsalar da ikisi bambaşka olgulardır.

Anahtar Kelimeler

Türk halk oyunları, doğaçlama, emprovizasyon, koreografi, kurgu, sahne, kültür, sanat

Kaynakça

• AKTAŞ, G. (2017). Doğaçlama ve Halk Danslarında Zaman, Mekân ve Müzik Bağlamında Örnekler. Avrasya Bilimler Akademisi Sosyal Bilimler Dergisi, 3. Uluslararası Müzik ve Dans Kongresi Özel Sayısı, 173-18. https://doi.org/10.17740/eas.soc.2017.musdance3
• CAMUS, A. (1965). Sanatçı ve Çağı, Çev. Yıldırım KESKİN, Ankara: Bilgi Yayınevi, 19 Ekim 2019 tarihinde https://ekitapcilar.com/albert-camus-sanatci-ve-cagi/ adresinden alınmıştır.
• CÖMERT, N. (1996). Halk Oyunlarının Sahnelenmesinde Dekor-Kostüm Tasarım Ve Uygulama Yöntemi Üzerine Bir Çalışma, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• DEMİR, S. (2008). Türk Halk Kültüründe Doğaçlama (İrtical) Geleneği ve Bu Geleneğin Türk Halk Tiyatrosundaki Yeri, 31 Ekim 2019 tarihinde https://www.academia.edu/32374410/T%C3%9CRK_K%C3%9CLT%C3%9CR%C3%9CNDE_DO%C4%9EA%C3%87LAMA_%C4%B0RT%C4%B0CAL_GELENE%C4%9E%C4%B0_VE_BU_GELENE%C4%9E%C4%B0N_T%C3%9CRK_HALK_T%C4%B0YATROSUNDAK%C4%B0_YER%C4%B0_%C3%96ZET?source=swp_share adresinden alınmıştır.
• EKİCİ, M. (2003). Selim Sırrı Tarcan’ın Bir Makalesi “Yeni Zeybek Raksı”, Milli Folklor Dergisi, 57, 10-25.
• EKMEKÇİOĞLU, İ. (2008). Geleneksel Giysilerin Halk Oyunları Kostümlerine Geçişinde Ortaya Çıkan Dejenerasyon. M. Tekin Koçkar (Ed.), Halk Kültürü'nde Giyim - Kuşam ve Süslenme Uluslar Arası Sempozyum Bildirileri (s.368-373). Eskişehir: Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi.
• EROĞLU, T. & YATMAN, E. (2008). Türk Halk Oyunlarında Giysi Sorunu ve Geleneksellik. M. Tekin Koçkar (Ed.), Halk Kültürü'nde Giyim - Kuşam ve Süslenme Uluslar Arası Sempozyum Bildirileri (s.37-46). Eskişehir: Eskişehir Osman Gazi Üniversitesi.
• GAZİMİHAL, M., R. (1991), Oyunlarımızın Toplu Tasnifi - Türk Halk Oyunları Katalogu, 19 Ekim 2019 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-79574/oyunlarimizin-toplu-tasnifi.html adresinden alınmıştır.
• KAPLAN, M. vd. (1981). Atatürk Devri Fikir Hayatı II, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• KIZMAZ, İ. (2013). 1960-1980 Yılları Arasında İstanbul’da Halk Dansları – Sözlü Tarih Çalışması, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• KIZMAZ, İ. (2014). Geçmişten günümüze halk danslarında güncel bir tartışma; dinamik mi statik mi?, International Journal of Human Sciences, 11, 2, 914-930.
• KEMALOĞLU, K., B. (2012). Türkiye’de halk danslarını sahneleme politikaları: Söylemler ve estetik yaklaşımlar, Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• MARDİN, Ş. (1992). İdeoloji, İletişim Yayınları, 19 Ekim 2019 tarihinde https://ekitapcilar.com/serif-mardin-ideoloji-toplu-eserleri-3 adresinden alınmıştır.
• MARSHALL, G. vd. (1999). Sosyoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat.
• MİRZAOĞLU, F., G., (2000). Zeybek türküleri ve dansları, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara.
• ÖDEMİŞ, S. (2011). Zeybeklerde dans ve müzik ilişkisi Dansa eşlikte ayağa çalma, Porte Akademik, 2, 383-388.
• ÖTKEN, N. (2010). Geleneksel Ve Yeni Uygulamalar Üzerinden Halk Oyunlarının Sahnelenmesinde Kadın Ve Bedenin İmgeleri, Yedi DEÜ GSF Dergisi, 4, 49-54.
• ÖZTÜRK, O., M. (2003). Zeybek kültürü ve müziği, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• ÖZTÜRKMEN, A. (1998). Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik, İstanbul: İletişim, 1. basım.
• SARTRE, JP. (1985). Varoluşçuluk, Çev. Asım BEZİRCİ, İstanbul: Say, 8. Basım.
• SU, R. (2000). Türk Halk Oyunları, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Taksim: Türk mûsikisinde bir form (2010). TDV İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt 39, s. 478) İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi
• TARCAN, S., S. (1992). Halk Dansları ve Tarcan Zeybeği, Folklora Doğru Dergisi, 61, 173-193
• UÇMAN, A. (1982). Rıza Tevfik’in Tekke ve Halk Edebiyatı ile ilgili Makaleleri, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• UZUNKAYA, E. (2005). Halay türü oyunların özellikleri, dağılımı ve hareket yapılarının analizi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul.
• UZUNKAYA, E. & AKBAL, Ö. (2014). Türk Halk Danslarının İcrasında Bir Asma Davul Geleneği “Ayağa Çalma”. Akademik Bakış Dergisi, (44), 25, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/382873