EDVÂRLARDA ADLARI BULUNMASINA RAĞMEN KULLANILMAYAN TÜRK MÜZİĞİ MAKÂMLARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2020, Sayı: 7, 1 - 9, 31.12.2020

İrfan Karaduman

Öz

Türk Müziği yazılı kaynaklarının önde gelenleri, edvâr adı verilen kuramsal kitaplardır. Bunlar 19. yy. ortalarına kadar el yazması olarak oluşturulmuştur. Bu kaynaklar Arapça, Farsça ve Türkçe olarak kaleme alınmış olmalarına rağmen, 15. yy.’dan itibaren Türkçe yazmaların sayısı artmıştır. Bu eserler, günümüzde çeviri veya çevri-yazım şeklinde çalışılmakta ve alan ilgilileri tarafından rahatlıkla okunup anlaşılmaktadır. Böylelikle, 20. yy. Türk müziği kuramlarının geçmişle olan ilişkisi daha net biçimde takip edilebilmektedir. Edvârların incelenmesi sonucu dikkat çeken ilk hususlar arasında makâm adlarındaki çeşitlilik gelmektedir. Sayılarının 600 ün üzerine çıktığını gördüğümüz makâm adları, daha yakından incelendiğinde, bazen aynı makâmın farklı adlarla tanımlandığı bazen de kısa bir dönem için var olan makâmın sonraki yüzyıllara taşınamadığı ve unutulduğu görülmektedir.
Bu araştırma, tarama modeli ile Türk müziği tarihi içinde yazılmış 10’un üzerinde edvârın ve 20. yy.’da yazılmış olan son dönem kaynaklarının karşılaştırmalı incelenmesiyle yapılmıştır. İnceleme sonucunda bazı makâmlar farklı isimlerle günümüze geldiği, bazı makâmların da belirli dönemler için kullanıldığı ve sonra unutulduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Türk Müziği, makam, edvar

Kaynakça

• (Uz), Kazım. Ta’lîm-i Mûsıkî yâhûd Mûsıkî Istılâhâtı, Matbaa-yı Ebuzzıyâ, (h. 1310), Konstantiniyye (İstanbul).
• Ali Ufkî. Hâzâ Mecmûa-i Sâz ü Söz (İnceleme, Günümüz Türkçesi, Çeviriyazım, Esas Metin), Hazırlayan: M. Hakan Cevher, 2004, İzmir.
• Arel, Hüseyin Sâdeddin. Türk Mûsıkîsi Nazariyatı Dersleri, Hazırlayan: Onur Akdoğu, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991, Ankara.
• Arısoy, Mithat. Seydî’nin, El-Matla’ Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Bölümü Türk Din Musikisi Bilim Dalı: Yüksek Lisans Tezi, 1988, İstanbul.
• Başar Çelik, Binnaz. Hızır Bin Abdullah’ın Kitâbü’l- Edvâr’ı ve Makamların İncelenmesi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı: Doktora Tezi, 2001, İstanbul.
• Başer, Fatma Âdile. Türk Mûsıkîsinde Abdülbâkî Nâsır Dede, Fatih Üniversitesi Konservatuvar Müdürlüğü Yayınları, 2013, İstanbul.
• Çakır, Ahmet. Alişâh Bin Hacı Büke’nin Mukaddimetü’l-Usûl Adlı Eseri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı: Doktora Tezi, 1999, İstanbul.